شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: علما و بزرگان حوزه در سخنان و نوشته‌های خود از اهمیت و ویژگی‌های شب قدر گفته‌اند که گلچینی از مهمترین نکات این سخنان در پی می‌آید.
شب آزادی بشر و اعلان حقوق انسان
آیت‌الله صافی گلپایگانی در نوشتاری درباره شبهای قدر به توصیف ویژگی‌های آن پرداخته است.
* شب قدر، لیله مبارکه، شب آزادی بشر و اعلان حقوق انسان و حکومت عدالت و دادگستری است. شبی که اگر نبود و نیامده بود، شب تیره بدبختی انسان به پایان نمیرسید و بامداد نیکبختی او طلوع نمیکرد و از بند اسارت اقویا و استعمارگران آزاد نمیگشت.
* شبی که برای ملّتهای غفلت زده، ناآگاه و آلوده به فساد و تباهی و گمراهی، صبح هدایت و بیداری و آگاهی و رستگاری گشت و بزرگترین و گرامیترین کتب آسمانی ـ که الی الابد و جاودان، راهنمای بشر و ضامن سعادت است ـ نازل شد و با اشراق ملکوتی، جهان را از ظلمت شرک و ثنویّتِ مجوس، تثلیث ترسا، خرافات یهود و بتپرستی و… به روشنایی توحید و پرستش خدای یگانه راهبر شد.
* مدارجی که بشر پس از نزول قرآن طی کرده و به منازل و معارجی که پس از این میرسد، همه از برکات این شب و هدایت قرآن است. برای این که تأثیر این شب عزیز در پیشرفت اهداف انسانی و ترقّی جامعه بشری آشکار شود، موفقیّتهای بزرگ و حرکتها و جهشهایی را که تحت تأثیر تعالیم آزادی بخش قرآن در علم و صنعت و تمدّن در طول چهارده قرن، نصیب انسان شده است در نظر بگیریم و با زندگی کم تحرّک و خاموش و کم نور پیش از آن مقایسه کنیم تا معلوم شود چگونه جنبش و نهضت اسلام و قیام مسلمین و رسالت پیامبر بزرگ خدا محمّد بن عبدالله صلّیالله علیه وآله وسلّم مبدأ اصلاحات، جنبشها و انقلابات آزادی خواهانه و مترقّی گردید و کاروان بشریّت را با سرعت و شتاب روزافزون، هر چه بیشتر به پیش برد و این آدمیزاد را که صدها قرن بود با کندی و سستی و ناتوانی گام بر میداشت، در ظرف چهارده قرن به کجا رسانید و دامنه فکر و اندیشه او را از حدود زمین و ماه و کرات در گذرانید.
* قرآن، شب قدر را «لیله مبارکه» خوانده و در شأن آن یک سوره نازل شده و شرافت آن شب، از هزار ماه بیشتر است. هر چند در تعیین شب قدر اختلاف است، ولی قول معتمد و محقّق ـ که از روایات معتبره گرفته شده ـ این است که از شب «نوزدهم» و «بیست و یکم» و «بیست و سوّم» ماه رمضان بیرون نیست و به احتمال قوی ـ که برخی از احادیث هم مثل «روایت جهنی» مؤیّد آن است ـ شب قدر، شب بیست و سوم است و از برخی اخبار دیگر استفاده می‌شود که هر یک از این سه شب «شب قدر» است.
* از جمله وظایف مهم در این شب‌ها، تجدید عهد با ولی امر، حضرت بقیّهالله عجّل الله تعالی فرجه و خواندن دعای معروف: «اَللُهَّم کُن لِوَلِیِّکَ…» میباشد؛ زیرا شب قدر به آن حضرت تعلّق خاص دارد و در آن شب ملایکه بر آن بزرگوار نازل می‌شوند و تمسّک به قرآن و عترت و کتاب مبین و امام مبین هم اقتضا دارد که در شب قدر، مؤمنان به ثقلین قرآن مجید و آخرین امامِ عدالتگستر و بقیه عترت‌هادیّه و مصداق حقیقی «ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبَادِنَا» یعنی به حضرت حجّه بن الحسن العسکری روحی و ارواح العالمین له الفدا تمسّک نموده و بدانند که به تصریح اخبار متواتره ثقلین، امن و نجات از ضلالت و گمراهی، فقط در سایه تمسّک به قرآن و عترت حاصل می‌شود و برای نجات از این همه انحرافات و سرگردانیهای گوناگون، راهی جز توسّل و تمسّک به هدایت «قرآن و عترت» نیست.
در شب زنده داری‌های قدر از چه چیز توبه کنیم؟
آیت‌الله مکارم شیرازی در سخنانی به اهمیت توبه از گناهان و فرصت شب قدر برای این کار پرداخته است.
* روایات مختلفی مبنی بر ضرورت ترسیدن آدمی از گناهان کوچک نقل شده است. هرچند گناهان کبیره را هم باید ترک کرد و از آنها هراس داشت اما گناهان کوچک ممکن است از سوی انسان‌ها نادیده گرفته شوند به دلیل همین اهمیت ندادن به آنها موجب می‌شود خطراتشان گریبان آدمی را بگیرد ضمن اینکه اگر به گناهان کوچک توجه نکنیم به تدریج حجم آنها بسیار زیاد خواهد شد.
* در جایی که لازم بود آتشی افروخته شود پیامبر اکرم(ص) از اصحاب خواستند هر یک هر چقدر می‌تواند هیزم جمع کنند و زمانی که همه آنها هیزم‌ها را جمع کردند تا به تل بزرگی از هیزم تبدیل شد حضرت خطاب به آنها فرمودند گناهان هم همینگونه هستند و به تدریج زیاد می‌شوند.
* نادیده انگاشتن گناهان کوچک به معنای بی‌اعتنایی به نهی کردن خداوند محسوب می‌شود. در ایامی که فرصت درک شب قدر وجود دارد، بهترین کار توبه و بازگشت از گناهان است. شب قدر برای بازگشت انسان و بخشیده شدن او از بهترین شب‌ها است. بنابراین در ایام شبهای قدر که به احیاء و شب زنده داری می پردازیم، از گناهان کوچک و بزرگ خود نیز توبه کنیم.
مراتب شب قدر و اسرار آن
آیت‌الله جوادی آملی در نوشتاری درباره شب قدر و سرّ برجستگی آن و تأثیر ادراک شب قدر نکاتی را مطرح کرده است.
* یکی از اسرار براعت و برجستگی لیله قدر نزول قرآنِ ذوالقدر در آن است.
* تقدیر امور دارای مراتب گوناگون است و هر مرحلهای از آن در زمان خاص ظهور می‌کند لذا تمام آن زمان‌های مخصوص از برجستگی والا برخوردار می‌شوند و به عنوان نمونه میتوان، نیمهماه شعبان و نوزدهم و بیستویکم و بیستوسوم ماه مبارک رمضان و نیز برخی دیگر از شبهای وتْر آن را یاد نمود که امور گیتی در این مراحل، نظم و نسق یافتن خود را بازمییابند. البته آن حرمت خاصی که برای شب قدر به پاس نزول قرآن است فقط در شبهای ماه مبارک رمضان خواهد بود.
* معنای قدر و منزلت شب قدر که بیش از ارج هزار ماه است هرگز به معنای ارزش اعتباری در برخی از دانش‌های باید و نباید اعتباری، نخواهد بود، بلکه به معنای ارج وجودی و شدّت درجه هستی است که ارزش دانش‌های بود و نبود است نه باید و نباید. البته چنان ارج وجودی که در حکمت نظری مطرح است پشتوانه تدوین قوانین ارزشی باید و نباید فقهی خواهد بود لذا امتثال دستورهای دینی وسیله مناسبی برای تکامل وجودی روح است.
شب قدر فرصت انسان برای رقم زدن تقدیر خود
آیت‌الله جعفر سبحانی در سخنانی به جایگاه و ویژگی‌های شب قدر اشاره کرده است.
* سرنوشت همه بندگان در شب قدر رقم می‌خورد. برخی می‌گویند آدمی در تعیین سرنوشت خویش اختیاری ندارد در حالی که این امر صحیح نیست و این خود انسان است که راه سعادت یا شقاوت را انتخاب می‌کند؛ شبهای قدر فرصتی هستند تا انسان بتواند تقدیر خود را رقم بزند و به وسیله دعا و عبادات وارده آینده‌ای نیک را برای خود ترسیم نماید. برخی حوادث تاثیرگذار در زندگی انسان به اختیار او نیستند، با این حال خوشبختی و بدبختی نهایی هر فرد به اختیار و انتخاب خود او بستگی دارد.
* کسانی که تقوا پیشه کنند می‌توانند در شب قدر درهای رحمت الهی را به روی خود بگشایند و برعکس اگر تقوا را به کناری گذاشته باشند رحمت الهی را هم از خود دور کرده‌اند.
* انسان‌های معمولی که فاقد چشم برزخی هستند نمی‌توانند دریابند که شب قدر چیست و چه جایگاهی دارد اما آنان که به بصیرت مسلح هستند می‌توانند فرود ملائکه را هم در این شب عزیز ببینند.
* ملائکه در شب قدر با فرود به زمین به محضر مبارک امام عصر(عج) مشرف شده و مقدرات جهان را به ایشان ارائه می‌کنند. این یکی از مهمترین اهداف ملائکه برای آمده به زمین در شب قدر است.
یک سال مانده به شب قدر به فکر آن باشید
استاد سیدعبدالله فاطمی نیا در سخنانی درباره شب قدر، به توصیف این شب پرداخته و دستورالعمل‌هایی برای حضور بهتر در آن را عنوان کرده است.
* اگر ما چند شب مانده به شب قدر به فکر شب قدر هستیم هنر نمی کنیم جمال السالکین آیت‌الله آمیرزا جواد آقای ملکی تبریزی قدس الله روحه می نویسد یک سال مانده به شب قدر به فکر شب قدر باشید، در جوانی که این مطلب را دیدم خیال خامی داشتم، خیال می کردم که این مرد بزرگ می خواهد بگوید که یعنی آدم تقویمش را نگاه کند آن شب مثلا به خانه دوستش نرود، آن شب عروسی نرود، آن شب را ضایع نکند و ازاین حرف‌ها. بعد فهمیدم که نه مقصودش این نیست میخواهد بگوید در طول سال کاری نکنی که آن کار شب قدر بیاد جلوی تو را بگیرد. یک دلی شکستی بدست نیاوردی همینطور که سرگرم بک یا الله هستی اون دل میاد میگه یواش برو کجا میری! حقی رو ضایع کردی هنوزجبران نکردی، پدر رو خشمگین کردی، دل مادر رو شکستی و هکذا.
* در شبهای قدر که امکان بعضی از جبران‌ها نیست، پس به خدا عرض کنید که خدایا من با تو عهد می کنم که از اینجا آمدم بیرون در اولین فرصت و در اولین امکان این قدم‌ها را بردارم و تو به آن کرم بی پایان که داری کاری کن که امشب اینها مانع اجابت دعای من نشوند، و یقین هم بدانید که ان شاء الله موثر است چون خدا از دل‌ها آگاه است، من یک بنده ای هستم یک کارهایی کرده ام، خطاهایی کرده ام الان هم شب قدر است، می خواهم یک کاری بکنم خب اینجا دستم نمی رسد به بعضی از جبران‌ها، خدا کریم تر از این است که اینجا بیاید با من تسوی حساب بکند، یک وقت هست بنده بی خیال است می گوید حالا امشب “بک یا الله” را می گوییم، احیا را نگه می داریم حالا آن هم اگر شد شد! اصلا نمی داند قضیه چیست! اما یک وقت نه، با تمام وجود ناراحت است، که این چه کارهایی بود من کردم، خدایا به من یک مهلتی بده جبران کنم، ناراحت است اصلا، اگر حالتش اینطور باشد در این ماه مبارک رمضان، مخصوصا در لیالی قدر قطعا پروردگار او را می بخشد و دعایش را مستجاب می کند.
* هر سه شب قدر مظان استجابت دعاست، شب نونزدهم احتمال شب قدر بودنش ضعیف تر از شب بیست و یکم است و شب بیست و یکم احتمال شب قدر بودنش ضعیف تر از شب بیست و سوم است، شب بیست و سوم احتمال قدر بودنش از این دو شب قوی تر است منتها نه این است که احتمال در آن دو شب منفی باشد، نه اصلا روایت دلادت دارد بر اینکه تکرار کنید حاجاتتان را، هرچه شب نونزدهم گفتی شب بیست و یکم هم دوباره آنها رو بگو، بیست و یکم گفتی بیست و سوم هم بگو، منتها ما یک وقتی قم که بودیم عملکرد بعضی از بزرگان، اولیا را می دیدیم، اینها با بیست و سوم آنچنان برخورد می کردند که تقریبا مثل کسی که یقین دارد.
* یکی از مصادیق درک کردن شب قدر شاید این باشد که بندگان توبه کنند، انابه کنند خدا آن شب قدر واقعی، ناخودآگاه به اینها یک حالی می دهد، اصلا خودش هم متوجه نیست، آن شب حالش قوی تر می شود، آن شب توفیقش بیشتر می شود.
* شب قدر عجیب است، ما از خودمان که نمی گوییم، قرآن می فرماید “لیله القدر خیر من الف شهر” شب قدر از هزار ماه با فضیلت تر است، شب قدر یک اسراری دارد که گاهی آن اسرار به دست بعضی از بزرگان ظهور می کند، و اگر گاهی وقت‌ها چیز‌هایی از بزرگان نسبت به شبهای قدر می شنویم آن نه برای این است که بناست همه آنطور باشند، آن برای این است که مردم ذائقه شان بیدار بشود آن شب را خوب بشناسند و از آن شب استفاده کنند.
شبهای قدر به یاد چه باشیم؟
استاد محمود امجد در سخنانی به شب قدر و خصوصیات آن اشاره کرده است.
* بهترین اعمال و دعا در شبهای قدر استغفار است، توبه گناهان را از بین می برد، پس از خدا طلب استغفار کنید چرا که غیر از خدا چه کسی است که گناهان را می بخشد.
* شب قدر، شب احیاست. باید دل‌هایمان زنده شود.
* شب تا صبح، شب قدر را احیا کرده است می رود منزل می بیند همه خواب اند، می گوید: “به به اینها خوابیدند و من رفتم احیاء”. آنها از خواب بیدار می شوند می گویند: “وای! همه رفتند احیاء و من خوابیدم”. آنها به خدا رسیدند و تو از خدا دور شدی! نکته خیلی باریک است.
* لیله‌القدر حقیقی حضرت زهرا (س) است و افسوس که ما اسمی از او می‌شناسیم. علامه طباطبایی فرمود: شبهای قدر به یاد حضرت زهرا باشید چون لیله القدر حضرت زهراست اگر معرفت داشته باشیم. تمام ملک و ملکوت زهراست. تمام ملک و ملکوت پیش زهراست.
* نکند شبهای قدر با هم بنشینیم و حرف بزنیم. بلکه باید لال بشویم لال. یک گوشه ای بشینیم توی مردم و لال بشویم. از خدا نفس بگیریم؛ بیداری بگیریم.
* شبهای قدر لال شویم. این حرف زدن‌ها را کنار بگذاریم. توی مردم باشیم ولی با مردم کاری نداشته باشیم. مجالس خصوصی تشکیل ندهیم که از خدا بیشتر دور می شویم. تنهایی هم نباشیم. این علامه است که تنها ملکوت را تماشا می کند. ماها نخیر. توی مردم باشیم و بدانیم که این مردم پیش خدا ارزش دارند.
