شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
همزمان با هفته کتاب و کتاب‌خوانی، آیین رونمایی از کتاب «المستفاد فی الاصول» تقریرات اصولی آیت‌الله حاج میرزاعلی فلسفی (ره) به همت واحد پژوهش مدرسه عالی سطح چهار حوزه علمیه خراسان به‌صورت حضوری و مجازی برگزار شد. در این مراسم حجت‌الاسلام والمسلمین محسن قدیری، محقق و مدرس سطوح عالیه و مؤلف کتاب «المستفاد فی الاصول» و حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسن ربانی بیرجندی، محقق و مدرس خارج فقه و اصول، پیرامون ابعاد شخصیتی، مبانی اصولی و منهج‌شناسی فقهی و رجالی آیت‌الله میرزاعلی فلسفی به ارائه بحث پرداختند.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، پس از تلاوت آیات قرآن کریم، حجت‌الاسلام قدیری به‌عنوان سخنران اول به تبیین ویژگی‌های شخصیتی مرحوم استاد میرزاعلی فلسفی پرداخت و اظهار داشت: آیت‌الله فلسفی در میان اساتید حوزه‌های علمیه، جامع جهات علمی، اخلاقی و اجتماعی بود.
این محقق باسابقه حوزه علمیه مشهد با اشاره به سابقه ۲۰ ساله تلمذ در محضر آیت‌الله فلسفی، بارزترین شاخصه استاد خود را «شناخت وظیفه و عمل به آن» دانست و گفت: وقتی که مرحوم استاد وظیفه را تشخیص می‌داد، برای ایشان اقبال و ادبار دیگران اثری نداشت و ثابت قدم در آن مسیر گام بر می‌داشت. بدون مبالغه آیت‌الله فلسفی مصداق یک عالم ربانی بود و حوزه علمیه کمتر کسی همانند او به خود دیده است.
روش درسی و اخلاقی آیت‌الله فلسفی
قدیری با توجه به سبک اخلاقی و رفتاری آیت‌الله فلسفی، ابراز داشت: در زمان درس به خاطر ندارم که بعد از طرح مسئله‌ای ایشان بگوید «نظر ما این است و چنین می‌گویم»؛ مرحوم استاد اقوال و ادله را نقل می‌کرد و اگر مورد پسند نبود می‌فرمود. پس از درس که شاگردان نظرات و اشکالات خود را به استاد منتقل می‌کردند و اگر مورد نظر بود، فردا در ابتدای درس اشکالات را متذکر می‌شد و تعبیر می‌کرد برخی از «رفقا» چنین فرمودند.
وی در ادامه خاطرنشان ساخت: درس مرحوم آیت‌الله فلسفی به زیر گنبد مدرسه آیت‌الله خویی انتقال یافت، حاضران در چند روز اول با ورود استاد صلواتی می‌فرستادند، ایشان قبل از شروع درس تصریح و تأکید کرد: دیگر کسی برای آمدن من صلوات نفرستد! گفتند استاد صلوات که نیکوست، فرمود برای خودتان بفرستید.
مؤلف کتاب «المستفاد فی الاصول»، «جامعیت و شیوایی کلام» را از ویژگی‌های دیگر آیت‌الله فلسفی بیان کرد و گفت: شیوایی بیان ایشان به حدی بود که گاهی مخاطبان فکر می‌کردند مباحث درس آسان است، غافل از اینکه بیان شیوای استاد مطالب را آسان ساخته است؛ تا جایی که برخی از اساتید می‌فرموند در نجف مشهور بود ایشان سحر بیان دارد.
اجتهاد کپی برداری از اقوال نیست
قدیری با بیان اینکه دروس خارج فقه عالی‌ترین مرحله دروس حوزوی است و طبعاً از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد، اظهار کرد: اجتهاد کپی برداری از اقوال نیست، بلکه استنباط حکم ادله تفصیلی و روح استنباط و قدرت اجتهاد است. آیت‌الله فلسفی از معدود کسانی است که توانست از آیت‌الله خویی اجازه اجتهاد بگیرد و می‌توان گفت «احسن الاجازه، ابلغ الاجازه و اقدم الاجازه» است.
این استاد حوزه علمیه مشهد سپس با خواندن بخشی از مقدمه کتاب «المستفاد»، بیان داشت: من افتخار شاگردی آیت‌الله فلسفی را در سال‌های متمادی داشتم و در دو دوره کامل بحث اصول استاد فلسفی را شرکت کردم. ایشان سه دوره درس خارج اصول داشت و تقریباً هرکدام ۱۰ سال طول کشیده است.
«المستفاد فی الاصول» راهنمایی برای اولویت‌بندی مسائل اصولی
قدیری در بخش دوم سخنان درباره کتاب «المستفاد فی الاصول» بیان کرد: مرحوم آیت‌الله فلسفی حدود چهار دهه به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت؛ اما متأسفانه بعد از یک دهه از ارتحال ایشان، آثار یا تقریراتی از درس دیده نشد و اقدامی به عمل نیامد.
وی افزود: علی‌رغم اینکه جزوات کاملی از درس استاد به نگارش درآمده بود اما تا چاپ فاصله داشت؛ روزانه به همراه فرزند گرامی استاد حجت‌الاسلام والمسلمین حاج شیخ محمد فلسفی به بازنگری عبارات و محتوای تقریرات پرداختیم و اهتمام داریم مجلدات بعدی برای چاپ تکمیل گردد.
مؤلف کتاب «المستفاد فی الاصول»، افزود: تقریرات بر اساس دوره اخیر ایشان نگاشته شده است، به دو علت، اول نظرات استاد نهایی و مصونیت از تجدید نظر است و دوم اینکه مقرر در مباحث متضلع شده است؛ در عین حال مواردی مجمل و مشکوک به نظر می‌رسید که بعضاً از نوشته‌های دوره قبلی استفاده شده است. همچنین سعی بر تحفظ مطالب، الفاظ و حتی تعبیرات استاد شده است، هیچ‌گونه زیاده و نقیصه‌ای ندارد و به تعبیر برخی از اساتید، این کتاب فضای درسی استاد فلسفی را نمایان می‌کند.
وی در پاسخ به این مطلب که مرحوم آیت‌الله فلسفی از چاپ مکرر کتاب‌ها و تکرار مکررات پرهیز داشت، گفت: چند جهت مشوق من در چاپ این اثر بود؛ اول یکی اینکه احیای نام و تجلیل از مقام علمی آیت‌الله فلسفی باشد؛ دوم: تبیین جایگاه آیت‌الله فلسفی در پویایی حوزه علمیه مشهد علی‌الخصوص بعد از ارتحال آیت‌الله میلانی است؛ سوم: ارائه سبک و روش تدریس آیت‌الله فلسفی است که برخی اساتید تعبیر کردند کتاب «المستفاد فی الاصول» راهنمایی برای اولویت‌بندی مسائل اصولی است.
حجت‌الاسلام قدیری در پایان، ضمن تشکر از متصدیان و برگزارکنندگان مراسم، اثر خود را خالی از عیب و ایراد نداست و نقد علما، اساتید و صاحب نظران را پر اهمیت و مؤثر دانست.
دکتر گرجی می‌فرمود آیت‌الله فلسفی را اعلم علما می‌دانم
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسن ربانی بیرجندی دیگر سخنران مراسم، به تبیین بخشی از زندگی علمی و نظریات فقهی و اصولی آیت‌الله فلسفی پرداخت و گفت: مرحوم دکتر گرجی می‌فرمود: در تهران همسایه و همبازی آیت‌الله فلسفی بودم، پس از کسب مقدمات هر دو برای تکمیل تحصیلات به نجف رفتیم، من آیت‌الله فلسفی را اعلم علما می‌دانم و اگر ایشان رساله می‌نوشت همه را تشویق و به ایشان ارجاع می‌دادم، منتهی مرحوم فلسفی اهل این مسائل نبود و از مطرح شدن بسیار پرهیز می‌کرد.
وی ادامه داد: آیت‌الله فلسفی می‌فرمود: وارد نجف شدم به درس میرزا محمدتقی کاظمینی، صاحب فوائد اصول رفتم، درس سید ابوالحسن تشریفاتی شده بود. به درس آیت‌الله خویی رفتم و ۱۲ سال در نجف بودم. ایشان می‌فرمود: در آن زمان در حوزه نجف طلبه‌ای به‌دنبال منبر نمی‌رفت و اگر می‌رفت بی‌سواد تلقی می‌شد، هم‌وغم همه طلاب درس و بحث بود.
این استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد سپس گفت: آیت‌الله فلسفی در سال ۱۳۸۰ (قمری) از آیت‌الله خویی اجازه اجتهاد گرفت. آیت‌الله خویی اولین دوره اصول فقه را با ۸ نفر شروع کرد که مرحوم کلانتر هم جزو آنان بود. دوره دوم و سوم شخصیت‌هایی چون آیات فلسفی، سیستانی، وحید خراسانی؛ روحانی و… حضور داشتند.
آیت‌الله خویی و شاگردان
وی افزود: مرحوم آیت‌الله خویی در ابتدای تدریس روش مشهور فقها را که وثوق صدوری هست داشت و تغییر مکتب ایشان تقریباً از دوره چهارم تدریس صورت می‌گیرد. همه شاگردان حوزه درسی ایشان هم الزاماً پیرو مکتب او نیستند. کسانی که به روش آقای خویی، وثوق سندی اعتقاد داشتند مرحوم آیت‌الله سید تقی طباطبایی قمی، مرحوم محمد آصف محسنی و استاد آیت‌الله سید حسن مرتضوی در حوزه مشهد بودند. کسانی مانند آیت‌الله فلسفی، آیت‌الله میرزا جواد آقای تبریزی، آیت‌الله وحید خراسانی، آیت‌الله سیستانی، آیت‌الله سید صادق روحانی صاحب فقه الصادق (ع) که از شاگردان دوره اول و دوم بودند، روش استاد خود آیت‌الله خویی را ادامه ندادند.
ربانی بیرجندی ادامه داد: آیت‌الله سیستانی درباره تغییر روش آیت‌الله خویی یک توجیهی دارد و آیت‌الله جعفر سبحانی هم توجیه دیگری؛ من نظر سومی دارم، مرحوم آیت‌الله خویی «مدارک الاحکام» را زیاد مطالعه می‌کرد، وقتی شخص با یک کتاب چندین سال مأنوس باشد، طبعاً هم از آن متأثر خواهد شد.
این نویسنده و استاد حوزه علمیه مشهد، سپس عنوان کرد: مرحوم استاد فلسفی به مبنای مشهور اهتمام می‌ورزد و با مشهور موافقت می‌کند. معتقدم باید رأس و هرم علمی هر استاد را دانست؛ لازم است هر چند سال یک‌بار استاد مبنای خود را برای شاگردان بازگو کند.
امامت مسجد لرزاده و واکاوی احادیث
ربانی بیرجندی در ادامه به بازگشت آیت‌الله فلسفی به تهران اشاره داشت و گفت: ایشان پس از اتمام تحصیلات، به تهران بازگشت و پس از درگذشت شیخ علی‌اکبر برهان، امام جماعت مسجد لرزاده، با اصرار مردم تهران به آنجا عزیمت نمود. می‌فرمود: «چون کسی نبود مجبور بودم و قبول کردم». مردم از ایشان خواستند مطابق امام جماعت سابق پس از نماز روایتی بخواند؛ آیت‌الله فلسفی می‌فرمود: آنجا فهمیدم که باید روی حدیث کار شود و من ۷ سال روی حدیث کار کردم. ایشان مفصلاً در «غررالحکم» کار کردند، بسیار کامل است، از درون واکاوی و حسن انتخاب در احادیث داشت.
وی گفت: استاد فلسفی برای زیارت امام رضا (ع) به مشهد عزیمت نمود و به دعوت مراجع در مشهد ماندگار شد و به تدریس دروس پرداخت و حوزه علمیه خراسان را رونق بخشید. ایشان مباحث گوناگونی را تدریس کرد و مباحث فراوانی تقریر شد که می‌توان به تقریرات استاد شیخ محمدباقر سیبویه که شامل ۱۴ مجلد تقریرات مکاسب است، اشاره داشت و لازم است بعد از اتمام چاپ مجلدات کتاب «المستفاد» نیز عرضه شود.
احتیاط در ترک احتیاط
سخنران مراسم در خاتمه عنوان کرد: یکی از اساتید می‌گفت: شخصی خدمت آیت‌الله فلسفی رسید و تعریف می‌کرد که چگونه در منا قربانی را مجدد انجام داده است! استاد فلسفی فرمود: اینجا احتیاط در ترک این احتیاط بوده است.
ربانی بیرجندی خاطرنشان ساخت: برخی تصور می‌کنند آیت‌الله فلسفی در فقه محتاط است اما ایشان در فقه وسواس نداشت و اصلاً فقه ایشان سخت و صعب نبود.
پایان بخش مراسم قرائت پیام حجت‌الاسلام والمسلمین سید مصباح عاملی، مدیر حوزه علمیه خراسان به مراسم رونمایی از کتاب «المستفاد فی الاصول» بود که توسط حجت‌الاسلام کندری، معاون پژوهشی حوزه قرائت شد.
بسم الله الرحمن الرحیم؛ قَالَ الصادق عَلَیهِ اَلسَّلاَمُ:اُکْتُبْ وَ بُثَّ عِلْمَکَ فِی إِخْوَانِکَ فَإِنْ مِتَّ فَأَوْرِثْ کُتُبَکَ بَنِیکَ فَإِنَّهُ یأْتِی عَلَى اَلنَّاسِ زَمَانُ هَرْجٍ لاَ یأْنَسُونَ فِیهِ إِلاَّ بِکُتُبِهِمْ. (الکافی، جلد۱، صفحه۵۲)
سنت تقریرنویسی در حوزه‌های علمیه، شکل متحول‌شده سنت املانویسی است که کتب معروف به «امالی» را در تاریخ فرهنگ اسلامی خلق کرده بود. نگارش تقریرات علم اصول مرحوم آیت‌الله فلسفی در ضمن معرفی و تجلیل از مقام والای ایشان، تجلیل از مقام علم و علم‌آموزی است، امید است جزو کارهای ماندگار حوزه علمیه خراسان قرار گیرد و در تاریخ این حوزه همچون نام مرحوم آیت‌الله فلسفی بدرخشد.
مرحوم آقاى فلسفی یکى از حسنات دهر است، یعنى واقعاً شخصیت برجسته‌ى علمى و عملى ایشان، اگر نگوییم بى‌نظیر، در بین بزرگان کم‌نظیر است.
ناگفته نماند مرحوم میرزا علی فلسفی می‌تواند براى همه ما الگو باشد، هم براى قشر فرهیخته حوزه؛ عالمان و نوآموزان و هم براى آحاد مردم. ایشان از جمله عالمان راسخی هستند که به پایبندى به ظواهر اکتفاء نکردند و در طریق علم و معرفت، سلوک و توحید تلاش کردند، مجاهدت کردند، در واقع بندگی کردند تا مورد رضایت حضرت حق قرار گیرند.
درس خارج ایشان در واقع ثمره مجاهدت‌های علمی ایشان و عصاره درس‌آموزی در محضر بزرگانی همچون سیدمحمود شاهرودی، شیخ محمدعلی کاظمینی، آقا بزرگ تهرانی، سیدابوالحسن اصفهانی و سیدابوالقاسم خویی، می‌باشد که بی‌شک همگی از عالمانِ عاملِ عصر خویش بوده‌اند.
آیت‌الله میرزا علی فلسفی، یکی از برجسته‌ترین درس آموزان مکتب آیت‌الله خوئی (ره) است که پیوسته تقریرات درس وی را می‌نوشت و استاد گاه خود با قلم خویش، مهر تائیدی بر پایان آن می‌نهاد، یا کسانی را که مباحث مکتوب فقهی او را می‌خواستند به جزوه‌های آن شاگرد برجسته‌اش ارجاع می‌داد.
همین ویژگی‌های علمی بود که سبب شد هنگام بازگشت آیت‌الله فلسفی به تهران، اولین اجازه اجتهاد کتبی از سوی مرجع عالیقدر شیعه مرحوم سیدابوالقاسم خویی به نام وی صادر شود.
کوچ علمی ایشان هم به مشهد مقدس را می‌توان جزو دستاوردهای علمی‌شان بر شمرد آنجایی که آیت‌الله میلانی اصرار بر ماندن ایشان در مشهد را داشتند تا به غنای علمی حوزه کهن خراسان جانی صدچندان ببخشند. شاگردان به جا مانده از ایشان از ثمرات این کوچ بزرگ علمی است.
کتاب «المستفاد فی الاصول» که تقریرات اصولی درس ایشان می‌باشد جرعه‌ای از دانش این عالم فرهیخته حوزه کهن خراسان است. با جمع‌آوری، نگارش و انتشار آن سعی بر معرفی برگ کوچکی از رشادت‌های علمی آن مرحوم شده است.
امید است ابعاد مختلف علمی،اخلاقی و بینشی مرحوم آیت‌الله میرزا علی فلسفی به جامعه علمی و علاقمندان عالمان عامل، بیش از پیش معرفی شود و شاگران ایشان پیشگام این عرصه باشند. والسلام علیکم و رحمه‌الله و برکاته
گفتنی است، در این مراسم از کتاب «المستفاد فی الاصول» تقریرات اصولی آیت‌الله حاج میرزاعلی فلسفی (ره)، توسط آیت‌الله حاج شیخ مهدی مروارید، استاد خارج فقه و اصول و عضو شورای عالی حوزه علمیه خراسان، با حضور اساتید رونمایی و از زحمات و تلاش‌های مؤلف تقدیر به عمل آمد.
یادآوری می‌شود، این مراسم از سوی مدرسه عالی سطح چهار حوزه علمیه خراسان و با مشارکت معاونت پژوهش حوزه علمیه خراسان و مدرسه علمیه سلیمانیه با رعایت کامل پروتکل‌های بهداشتی با جمع محدودی به‌صورت حضوری برگزار گردید و برای عموم علاقمندان از طریق سامانه مجازی LMS2 و صفحه اینستاگرام مدرسه عالی سطح چهار حوزه علمیه خراسان، به صورت زنده پخش گردید.
