شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی استاد حوزه علمیه قم، رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی و عضو مجلس خبرگان رهبری در سومین نشست کمیته زیارت و گردشگری در شیراز پیرامون مسئله «زیارت» سخن گفت که در ادامه به صورت یادداشت شفاهی تقدیم می‌گردد.
زیارت پدیده‌ای اجتماعی
زیارت نه پدیده‌ای فردی، که پدیده‌ای اجتماعی، و دارای رنگ و بوی فرهنگی و برخوردار از کارکردهای اجتماعی است. این پدیده از طرفی در پیوند عمیق با کانون‌های معنویت ساز مراقد مشرفه، و از طرف دیگر در تعامل و مواجهه با جامعه است؛ این تعامل و مواجهه به ویژه با مسائل، واقعیت‌ها، مطالبات و انتظارت حاصل در چارچوب شهرهای زیارتی و شرائط آن‌ها شکل می‌گیرد.
ضرورت بازتعریف زیارت
از آنجا که زیارت یک پدیده اجتماعی است، نیازمند آن است که بر اساس منطق دینی، تجارب پیشینی و اقتضائات عصری بازتعریف شود.
باید زیارت را به درون جامعه کشاند و به میان نسل‌های جدید برد و کار ویژه‌های آن را با انتظارات نو شده جوانان روبرو ساخت.
نظریه‌پردازی پیرامون آرمان شهر زیارتی در اسلام
نظریه‌پردازی پیرامون «آرمان شهر زیارتی در اسلام» با نگاه به اقتضائات نسلی یک ضرورت است. تا زمانی که تصور و تعریف درست اجتماعی، معنوی، فرهنگی و تمدنی، انقلابی و اسلامی پیرامون شهر زیارتی نداریم و عناصر و مؤلفه‌های یک آرمان شهر زیارتی را به صورت نگاه منظومه‌ای نشناخته‌ایم، عمده ظرفیت‌های زیارت فضای شهری زیارتی ناشناخته باقی می‌ماند.
این نظریه‌پردازی باید بر شناخت نسبت زیارت با اقتصاد، امنیت، رشد، معنویت، ایمان، اطمینان اخلاقی، آسوده خاطری اجتماعی و نیز مسائل جدید نسلی تمرکز نماید.
از رهگذر این بازتعریف باید بکوشیم زیارت و مجموعه محیطی آن هر چه عمیق‌تر به سمت تأثیرگذاری بر فرآیندها و روندهای منتهی به ارتقای معنویت دینی، سلامت اجتماعی، بهداشت فرهنگی و بهبود روابط اقتصادی و مناسبات اجتماعی به پیش برود.
ضرورت بیرون آوردن زیارت از انزوای حقوقی
برای تقویت کارکردهای اجتماعی زیارت و ایجاد آرمان شهر زیارتی باید ببینیم چه نقص‌ها و کاستی‌هایی برای تحقق چنین آرمان شهری از نظر حقوقی و تقنینی وجود دارد، آن‌ها را پس از شناسایی، پیشنهاد بدهیم.
بکوشیم زیارت را از انزوای حقوقی و تقنینی و از حالت بیرون بودن از دایره فرصت‌های حقوقی کشور خارج کنیم؛ و البته این مهم را با رویکرد نه صرفاً متمرکز بر توسعه اطراف حرم که فراتر، با رویکرد بازآفرینی معنادار شهرهای زیارتی با نگاهی دینی – عصری به انجام برسانیم.
ضرورت تحقق کارکردهایی فراتر از فعالیت‌های تولیت‌ها
تولیت‌ها باید به سمت توسعه فعالیت‌های مهم خود به پیش بروند، در عین حال باید در تعیین کارکردهای لازم در قبال زیارت به سمت فعالیت‌هایی فراتر از فعالیت‌های آستان‌های مقدس (که بسیار مهم هستند) به پیش رفت؛ زیرا هر کس که به یک شهر زیارتی پای می‌نهد صرفاً در شعاع خدمات ناشی از تولیت‌ها باقی نمی‌ماند بلکه در لایه لایه و زاویه زاویه شهر، خود را با شعاع زیارت روبرو می‌بیند.
شهرهای زیارتی و مقوله گردش گری
باید در قبال زیارت به فراتر از فواید تربیتی اندیشید و به سمت فضادادن به زیارت برای داشتن کارکردهای اجتماعی رفت و گردشگری یکی از این کارکردهاست.
زیارت، مهمترین گردشگری منسجم، پر از انگیزه، پر از معنویت، متراکم از سیل‌ها و خیل‌های عظیم جمعیتی، خود ایستا و خود جوش است. در عصری که گردشگری به جلو می‌تازد و در حال تبدیل شدن به یکی از محوری‌ترین فعالیت‌های بین‌المللی است و حتی بر دوش خود، نقش‌های ویژه را حمل می‌کند، ما باید نگاه اجتماعی‌تری به زیارت بیافکنیم و آن را مورد استفاده حداکثری در ایجاد یک نظم اخلاقی، فرهنگی و اجتماعی قرار دهیم.
اشکال این است که برخی از ما نه تنها به سمت بازتعریف گردشگری دینی به پیش نرفته‌ایم، فراتر آن را از پاره‌ای از خصوصیاتی هم که داشته جدا کرده‌ایم.
باید گردشگری زیارت را به سمت یک گردشگری متعالی که هم نگاهی به زمانه داشته باشد و هم از منطق دینی برخیزد، سوق دهیم.
نسبت بقاع متبرکه و بازار
در شهرهای زیارتی ایجاد نسبت بین بازار و بقاع متبرکه را باید جدی‌تر گرفت و از وضع دیمی و روزمرگی آن را خارج کرد. الآن چنین نسبتی برقرار نیست؛ نقل و انتقال کالاهای اساسی مورد نیاز در یک هندسه معنادار و کارکردساز با حرم نسبتی ندارند بلکه کالاهای خارج از نیاز، فضای زیارت‌ها را پر کرده‌اند.
زیارت، آسایش و معماری
باید زیارت را به آسایش زائر به معنای جامع و همه نوع، آن ربط داد، تا برای همه این تداعی ایجاد شود که معنویت عامل آسایش است. لازم است ارتباط زیارت به معماری را جدی‌تر باید گرفت.
ضرورت ایجاد یک «کلان مدیریت زیارت محور» در شهرهای زیارتی
به دنبال بررسی تعریف منظومه مدیریتی شهرهای زیارتی هستیم، این موضوع دارای ابعاد مختلفی است که یک بعد اساسی و پایه‌ای آن، بازتعریف آرمان شهر زیارتی است. در این مسیر باید منشور هفت‌گانه مقام معظم رهبری را که از ژرفنای معنایی، غنای راهبردی، جامعیت برنامه‌ای و فراخنایی در افق گشایی، حقیقتاً برای مقوله زیارت برخوردار است را مدام مرجع استفاده و الهام قرار بدهیم.
