شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اختصاصی شبکه اجتهاد: معصومه ظهیری به تدریس احکام پزشکی زنان و نهج‌البلاغه در دانشگاه فاطمیه قم، اخلاق نظری، احکام و مسائل خانواده و زن، کلاس‌داری و روش تدریس در جامعه‌الزهرا(س) قم مشغول است. وی کارشناسی مباحث زنان در مرکز علوم اسلامی غیرایرانی‌ها در شهر قم، کارشناسی شورای برنامه‌ریزی معاونت پژوهش و عضویت در هیئت علمی جامعه‌الزهرا(س) را در کارنامه علمی و اجرایی خود دارد.
معاون فرهنگی تبلیغی حوزههای علمیه خواهران معتقد است مرجعیت، پست و اجتهاد رتبه علمی به‌شمار می‌رود، پس نمی‌توانیم درجه علمی را محدود و محصور به مردان کنیم، این امر ربطی به مردان و زنان ندارد. زنان نیز مانند مردان می‌توانند به یکی از پست‌های علمی به‌عنوان مرجعیت دست بیابند؛ اما در مقام اجرای این مهم، به‌دلیل سختی‌ها و مشکلاتی که پیش‌روی بانوان قرار دارد و سایر وظایف، آنان تا کنون وارد این عرصه نشده‌اند.
اجتهاد: با توجه به اینکه در طول تاریخ تنها تعداد انگشت‌شماری از زنان به درجه اجتهاد رسیده‌اند، آیا ادامه مسیر دروس اجتهادی برای زنان را مصلحت می‌دانید؟
ظهیری: اجتهاد نیز همانند سایر سطوح علمی یک رتبه علمی به‌شمار می‌رود و در سطوح مختلفی که از آن با عناوین آموزش‌های عمومی، آموزش‌های تخصصی و فوق‌تخصصی که در ترکیب آموزش عالی یاد می‌شود، در دسته‌بندی‌های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا و فوق‌تخصص قرار می‌گیرد. از این‌رو طبیعتا برای رسیدن زنان به درجه اجتهاد نمی‌توان محدودیتی قائل شد، چرا که این موضوع نه خاص زنان است، نه خاص مردان. هرانسانی برای کسب علم و رسیدن به مراتب علمی از اختیار عمل برخوردار است و می‌تواند به‌صورت آزادانه رتبه‌های علمی را طی کند.
رسیدن به رتبه علمی اجتهاد از قدیم هم باب بوده؛ اما به‌دلیل نگاه تنگ‌نظرانه به زنان متاسفانه بستر و عرصه‌های لازم برای کسب این مهم برای زنان فراهم نشده است. به‌هر حال فراموش نکنیم یکی ازدلایلی که زنان در حوزههای علمیه به جایگاه اجتهاد نرسیده‌اند، عدم‌تامین زیرساخت‌های لازم برای فراگیری مدارج علمی حوزوی بوده است. به‌نحوی که در اصطلاح حوزوی خانم‌ها نمی‌توانند در درس خارج آقایان حضور پیدا کنند. بانوان مجتهده قدیمی چون آمنه‌بیگم که در محضرعلامه مجلسی‌رضوان‌الله‌علیه به درجات بالای معرفتی ودینی رسیده‌اند یا بانوی مجتهده امین که دروس حوزوی خود را به‌صورت خصوصی نزد برخی از علما فراگرفتند، نشان‌دهنده آن است که بین زن و مرد در کسب علم تفاوتی نیست آنگونه که پیامبر اکرم(ص) تاکید فرموده‌اند: «علم را حتی در چین بیاموزید.»
اجتهاد: تمرکز دروس حوزه علیمه خواهران بر دروس تبلیغ و فقه مسائل زنان را چگونه ارزیابی می کنید؟
ظهیری: عرصه علم گستره دانش است و اختصاصی به تبلیغ زنان یا مردان ندارد. هر کس می‌تواند با توجه به توانایی‌های علمی خود اعم از حوزوی یا غیرحوزوی در این عرصه عامل خدمت‌رسانی به بشریت باشد، بنابراین گستره دانش بروز و ظهور و اثربخشی آن جلوه‌های مختلفی دارد. بخشی دانش از حیث موضوع و مخاطب دارای اهمیت است. ممکن است ما به کسی مطلبی بیاموزیم و او نیز به لایه‌های دیگر بعد از خود بیاموزد. گاهی هم عرصه دانش را در ایجاد فضاهای جدید برای تحقیق و پژوهش و مسأله‌های علمی دنبال می‌کنیم که یکی از عرصه‌ها و بسترهای دانش، بحث تبلیغ و پیام‌رسانی و فعالیت‌هایی است که در آن بتوانیم موضوع دانش را ساده‌سازی کرده و به مردم بیاموزیم. قطعا ساده‌سازی و انتقال مطالب به مردم، محدود به داخل یا خارج از کشور نیست و همه لایه‌های مردم و آحاد جامعه می‌توانند مخاطب پیام‌رسانی ما باشند، رساندن مباحث دین اسلام تنها خاص مسلمان نیست؛ بلکه زنان مبلغه می‌توانند مباحث اسلامی را به همه انسان‌های آزاده آموزش دهند؛ اما متاسفانه در نگاه به این رویکرد شاهد کم‌کاری‌هایی هستیم، به‌گونه‌ای که عرصه اعزام خانم‌ها نسبت به آقایان در عرصه تبلیغ بسیار کمتر است. هر چند لازم به‌ذکر است این موضوع تنها مختص حوزههای علمیه نیست؛ بلکه در موضوع ورزش بانوان نیز شاهد محدودیت‌های اعزامی زنان به خارج از کشور هستیم. اگر بتوانیم زمینه فعالیت وحضور و بروز زنان را بیشتر کنیم و مشکلات را از پیش پای زنان طلبه برداریم زنان درعرصه تبلیغ فعال‌تر می‌شوند و تاثیرگذاری بهتری بر جامعه داخلی و بین‌المللی خواهند داشت.
متاسفانه در بخش نگاه به عرصه زنان در بسیاری از موارد، مانع ورود جدی زنان به عرصه‌های تاثیرگذاری جامعه شده‌اند و سهمیه‌بندی ایجادشده بین زنان و مردان مانع از شکل‌گیری یک رقابت آزاد و مثبت بین زن و مرد شده است که نمود آن را در نبود زنان مبلغ، علی‌رغم نیاز جامعه شاهد هستیم. در صورتی می‌توان به تاثیرگذاری زنان در عرصه تبلیغ و فقه اسلامی در شاخه‌های مختلف امیدوار بود که این نگاه و عرصهِ حضور تغییر داده شود تا زنان بتوانند در یک فضای برابر در حوزه علمیه برای تبلیغ و تبیین احکام اسلامی در داخل و خارج از کشور آماده شوند، از این‌رو تمرکز دروس حوزه علمیه بر مسائل تبلیغی و فقهِ زنان را محل برکات بسیاری می‌دانم.
اجتهاد: رشد علمی زنان را بعد از پیروزی انقلاب اسلامی چگونه ارزیابی می کنید؟
ظهیری: به جرات می‌توان گفت عرصه حضور بانوان پیش از انقلاب اسلامی و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در حوزههای علمیه چیزی بین از نبود به بودن، رسیدن است. تغییرات به‌قدری جدید و عظیم است که سخن‌گفتن درباره آن سخت و زمان‌بر است. قبل از انقلاب زنان دارای چند مکتب‌خانه اسلامی بودند که به‌صورت محدود با دوره‌های آموزش‌های عمومی تأسیس شده بود؛ اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با ساخت مدارس و تجمیع مکاتب قدیم به جامعه‌الزهرا(س) حوزه علمیه خواهران هویت خود را به‌دست آورد. بی‌تردید رسیدن به این هویت، مرهون نگاه بلند امام و تأکیدات مقام معظم رهبری‌مدظله است که توانست منجر به هویت‌بخشی واحیا‌گری شخصیت زن اصیل مسلمان شود. از این‌رو حوزه خواهران حیات خود را مدیرون نگاه ارزشی امام و مقام معظم رهبری به این مهم می‌داند که بعد از انقلاب تا کنون، رشد علمی قابل‌توجه و دستاوردهای علمی ارزشمندی داشته است.
اجتهاد: حتی اگریک خانم به درجه اجتهاد برسد، باز دیگران نمی‌توانند از وی تقلید کنند، پس صرف این همه بودجه برای تربیت یک زن مجتهده چگونه قابل‌توجیه است؟
ظهیری: سرمایه‌گذاری برای فراگیری علم برای علم‌آموزی و افزایش علوم است، نه رسیدن به پست ومقام. مثل اینکه کسی را آموزش بدهیم؛ اما آن فرد استاد یا معلم نشود. حتی اگر به درجه استادی یا معلمی نرسد چیزی از ارزش علم و زحمتی که کشیده‌شده کاسته نمی‌شود. مرجعیت پست و اجتهاد رتبه علمی به‌شمار می‌رود، پس نمی‌توانیم درجه علمی را محدود و محصور به مردان کنیم، اصلا ربطی به مردان و زنان ندارد. زنان نیز مانند مردان می‌توانند به یکی از پست‌های علمی با عنوان مرجعیت دست بیابند؛ اما در مقام اجرای این مهم به‌دلیل سختی‌ها و مشکلاتی که پیش‌روی بانوان قرار دارد و سایر وظایف، آنان تا کنون وارد این عرصه نشده‌اند. مانند پست قضاوت که اجازه حضور خانم‌ها را دراین عرصه نمی‌دهند. در روایت صریح این موضوع قضاوت نه به‌معنای اعمال قانون؛ بلکه به‌معنای عدم‌حکم‌دادن ذکر شده؛ اما به لحاظ علمی همه این موضوعات جای مناقشه دارد. در برخی جهات قدیمی نیز با توجه به اینکه در زمان حیات معصوم‌سلام‌الله‌علیه نیاز به مرجع زن نبوده و بعد از آن در زمان غیبت هم، چنین بوده، این مسأله (اجتهاد زنان) به‌طور معمول واقع نشده است. شاید به‌دلیل موضوع حجاب است که خانم‌ها نمی‌توانند مجتهد شوند و بسیاری از پست‌ها از خانم‌ها گرفته شده است.
به هر حال بر اساس استدلال برخی از علما که با تکیه برآیات قرانی، ولی را مرد و کسی که تصرف مالی دارد می‌دانند، جایگاه ولایتی باید از آن مرد باشد. بنابراین این پست به خانم‌ها داده نشده؛ اما راه برای کسب علم و رسیدن به این درجه هیچ‌گاه پیش پای زنان بسته نیست.
اجتهاد: زنان در حوزههای علمیه برای چه مباحثی تربیت می‌شوند؟
ظهیری: تربیت در حوزه برای خانم‌ها و آقایان تفاوتی ندارد، همانگونه که مردان پس از آموزش درحوزه براساس نص صریح قرآن می‌توانند به‌سوی قوم خود بازگردند و به آنها ارشاد و انذار دهند، زنان نیز در حوزه برای انجام چنین مهمی آموزش می‌بینند تا در همه عرصه‌ها علم برگرفته از وحی الهی را به آحاد جامعه آموزش دهند. این آموزش در قالب گاه نوشتار، پژوهش، نوآوری، ابداع، پاسخگویی به شبهات و سوالات و گاهی هم تعلیم است که با تبلیغ و پیام‌رسانی و ارتباط و تعامل بین اقشار مردم به‌منصه ظهور می‌رسد.
