شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
کتاب «الغلو فی مصطلح الملل و النحل و الرجال؛ دراسه عن الفرق و الرواه الغالین» تألیف محمدباقر ملکیان (نویسنده و پژوهشگر حوزه علمیه قم) است. این اثر در واقعیت سنجی انتساب‌های به غلو در کتاب‌های ملل و نحل و کتاب‌های رجالی است. نویسنده از آنجا که در روایات نقل شده توسط برخی از متهمین به غلو هیچ اثر از این آسیب را ندیده است. بر آن شده تا با معیارهایی چند اتهام اشخاص و یا گروه‌ها به غلو را واقعیت سنجی کند. این کتاب پالایشی و پایشی قوی در عصر اعتبار سنجی انتساب‌های به غلو است.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، از نبی اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ وائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ روایات فراوانی در تحذیر از غلو و تقصیر نقل شده است. از این جهت علمای مسلمان به غلو به عنوان یک معضل و مشکل اساسی در جامعه اسلامی نگریسته‌‌اند و به بحث پیرامون آن پرداخته‌اند.
از همین روست که پیرامون غلو و غلات از جهات مختلفی بحث شده است: گاه در علم رجال به اعتبار این که بعضی از روات غالی و متهم به غلو شدهاند، و گاه در فقه به اعتبار بحث از نجاست کفّار و این که آیا غلاهت نیز از جمله کفارند یا نه، و گاه در ملل و نحل به اعتبار بحث پیرامون فرق غالی، و گاه در علم کلام به اعتبار آنچه در مباحث اعتقادی از غلات نقل شده، و گاه در تاریخ به اعتبار مباحثی که پیرامون حرکات سرّی و باطنی مطرح است، و … .
کتاب «الغلو فی الملل و النحل و الرجال» در صدد بحث از جمیع این جهات نبوده است، چرا که بین این جهات فاصله بسیاری است و از سوی دیگر پیرامون بعضی از این مباحث تألیفات و تصنیفات فراوانی نوشته شده و دیگر نیاز به نگارش اثری تازه درباره آنها حس نمی‌شود. آنچه نویسنده در این کتاب به صدد آن بوده، بحث در دو جهت «فرقه‌های غالیانه» و «روایان غالی و متهم به غلو» است.
نگارنده در پاسخ به این سؤال که چرا در میان مباحث مرتبط با غلو به این دو جهت پرداخته است، می‌گوید: هنگامی که برای تصحیح موسوعه رجالی جامع الرواه به مصادر رجالیه مراجعه می‌نمودم با راویان فراوانی مواجه می‌شدم که به غلو متهم شدهاند در حالی که در روایات نقل شده از آنها هیچ أثر از غلو به چشم نمی‌خورد. از سوی دیگر هنگامی که به تصحیح کتاب فرق الشیعه نوبختی مشغول بودم با فرقه‌های بسیاری مواجه می‌شدم که از فرقه‌های غالیانه شمرده شده بودند در حالی که از بعضی از این فرق هیچ نشانی ـ جز نامی از آنها، آن هم تنها در کتب ملل و نحل ـ یافت نمی‌شود، نه نشانی از اعتقادات آنها، نه رهبر آنها، و نه پیروان و نه هیچ چیز دیگری. این امر مرا به مطالعه پیرامون این دو جهت در مباحث مرتبط با غلو واداشت و در طول سالیان درازی که به مطالعه پیرامون غلو مشغول بودم یادداشت‌های فراوانی در این دو جهت فرهم آوردم که بخشی از مهمترین‌اش را در این کتاب مردتب و منظم نموده‌ام.
نگارنده در مقدمه کتاب به مباحث مقدماتی ـ مثل تعریف غلو در لغت و اصطلاح ـ پرداخته است. او در فصل اول به ذکر فرقه‌های پرداخته که در کتب ملل و نحل از فرق غالیانه شمرده شدهاند. در این فصل پس از ذکر این فرقه‌ها، به مناقشاتی که در اثبات و وجود خارجی بسیاری از این فرق مطرح است پرداخته شده است. در این فصل، ۱۱۰ فرقه به تفصیل برسی شدهاند. همچنین در پایان این فصل نیز لیستی از ۱۲۰ فرقه خیالی ذکر شده است.
فصل دوم نیز راویانی ذکر شده که در مصادر رجالی شیعه به غلو متهم شدهاند و در ذیل هر راوی به گونه‌های روایات نقل شده از او (اخلاقی، فقهی، اعتقادی) اشاره شده است. بنا بر آنچه در مصادر رجالی شیعه آمده ۱۳۱ راوی به غلو متهم شدهاند که در این فصل بدانها پرداخته شده است.
خاتمه این کتاب با عنوان: «الشیعه بین الغلاه و المقصّره» به بحث درباره نظریه تطوّر امامت بر اساس روایاتی که در رجال الکشی نقل شده است اختصاص دارد. این بخش در صدد اثبات اصیل بودن اعتقاد به علم غیب ـ و نه ساخته و پرداخته بودن این اعتقاد در دوره‌های بعدی ـ در اندیشه امامیه بر اساس روایات است.
گفتنی است، چاپ اول کتاب «الغلو فی مصطلح الملل و النحل و الرجال؛ دراسه عن الفرق و الرواه الغالین» به قلم محمدباقر ملکیان، به زبان عربی و در ۵۹۲ صفحه، از سوی نشر «معهد ادیب الفقه الجواهری» به زیور طبع آراسته شده است.
