شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
دانشیار گروه علوم قرآنی و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی اظهار کرد: نه غیر مدرکى بودن اجماع دلیل اعتبار اجماع است و نه مدرکى یا محتمل المدرکیه بودن آن نقشى در عدم اعتبار اجماع داشته و ضررى به اعتبار آن مى‌زند. زیرا تنها و عمده دلیل حجیت اجماع، تقریر معصوم مى‌باشد.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سید علی دلبری، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی در کرسی ترویجی «اعتبارسنجی اجماع و شهرت مدرکی» که در قالب وبینار به همت بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی برگزار شد، در ابتدا به تعریف اجماع و شهرت مدرکی پرداخت و عنوان کرد: شهرت یا اجماع مدرکى به این معنی است که شهرت یا اتفاق نظر فقها در مسئلهاى که در مورد آن دلیل یا اصلى وجود دارد و علم یا احتمال آن می‌رود که همه یا بعضی به همین دلیل یا اصل به عنوان مستند و مدرک فتوای خود استناد نموده باشند.
وی ادامه داد: عنوان اجماع مدرکی برای اولین بار محقق نائینی استفاده کرده است، اما ماهیت و حقیقت اجماع مدرکی پیشینه‌ای درازدامن در میان قدما دارد. با بررسی کلمات قدما به وضوح روشن می‌شود که برخی از آنان همچون شیخ طوسی و سیدمرتضی بر اعتبار و حجیت اجماع مدرکی تصریح دارند و کلمات برخی (همچون شهید ثانی) نشان می‌دهد که حجیت اجماع منحصر در اجماع مدرکی است.
این استاد حوزه علمیه مشهد سپس به تحلیل ادله حجیّت و عدم حجیّت اجماع مدرکی پرداخت و تصریح کرد: نزد بسیاری از اصولیان معاصر، اجماع و شهرت مدرکی یا محتمل المدرک حجت نیست و در مقابل برخی از متأخران و فقیهان متقدم، مدرکی بودن را مانع از حجیت اجماع نمی‌دانند. موافقان و مخالفان حجیت مدرکی برای خود ادله‌ای اقامه نموده‌اند.
وی ادامه داد: مدرکی بودن و نبودن یا محتمل‌المدرکی بودن و نبودن در حجیت اجماع و شهرت متقدمان تاثیری ندارد، زیرا اجماع و شهرت فقیهان متقدم ریشه در اعصار پیش از آنها داشته و امر حادثی نیست آنچه برای اثبات حجیت آن مهم است، اثبات اخذ حکم مجمع علیه از معصوم است، وقتی اجماع اتصال به زمان معصوم داشته باشد می‌توان از طریق تقریر معصوم و امضای معصوم حجیت آن را ثابت کرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی افزود: به نظر ما نه غیر مدرکى بودن اجماع دلیل اعتبار اجماع است و نه مدرکى یا محتمل المدرکیه بودن آن نقشى در عدم اعتبار اجماع داشته و ضررى به اعتبار آن مى‌زند. زیرا تنها و عمده دلیل حجیت اجماع، تقریر معصوم مى‌باشد.
وی تصریح کرد: اگر اصحاب مجتهدى فتواى او را در شرایطى که محذورى براى ردّ آن نداشته باشد، در حضور وى براى دیگران نقل کنند و او سکوت نماید، این سکوت و تقریر، علامت امضا و نشانه موافقت اوست. این مطلب عیناً در مورد معصوم علیه السلام صادق است. هنگامى که گروهى از فقها در زمان معصوم فتوایى بدهند و از ناحیه امام علیه السلام ردعى صورت نپذیرد، این سکوت و تقریر براى اثبات اعتبار فتوا و نظر مجمعین کفایت مى‌کند و تفاوتى بین ذکر و عدم ذکر مستند فتوا از سوى مجمعین وجود ندارد.
دلبری افزود: روشن است که اعتبار فتوا از یک سو وابسته به احراز اتصال آن به زمان معصوم، و از سوى دیگر مشروط به آن است که فتوا، محل ابتلاى مردم و عام البلوا باشد. سکوت و عدم الردع نیز در صورتى نشان از امضاى نظر مجمعین دارد که به دلیل تقیه صورت نگرفته باشد.
این پژوهشگر خاطر نشان کرد: متقدمان شیعه که اجماع را در طول سنت حجت دانسته‌اند تفصیلی میان اجماع تعبدی و مدرکی نداده‌اند و آن را به صورت مطلق تلقی به قبول کرده‌اند، چنانچه که گذشت سید مرتضی و شیخ الطائفه با صراحت تمام اجماع را در فرض وجود مستند و مدرک معتبر شمردند.
وی تاکید کرد: مدرکى بودن اجماع بنا بر مبناى اجماع تلقّى ـ چنانچه بعضى از مدافعان این نظریه نیز تصریح کرده‌اند ـ سبب خدشه در حجیت اجماع خواهد بود؛ مگر آنچه که به عنوان مدرک از سوى اجماع کنندگان ارایه شده است، دلیل اجماع باشد و قراینى مبنى بر این که مقصود آنان از اجماع، غیر از اصل تلقى شده از طبقه پیشین است، وجود نداشته باشد.
گفتنی است، حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر سید محمود مرویان حسینی رئیس بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی و حجت‌الاسلام والمسلمین سید رضا شیرازی به عنوان ناقد به نقد موضوع این کرسی پرداختند.
