شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
استاد علیرضا اعرافی معتقد است هنوز ما حق شهید صدر را ادا نکرده‌ایم و خیلی از محورهایی که ایشان برنامه‌ریزی کرده بود، هنوز شناخته نشده است. باید گفت که شخصیت ایشان در حوادث و وقایع پشت‌ابرها و غبارها رفت و از این عدم شناخت ایشان، حوزه ایران و عراق خسارت می‌بیند.
اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌الله علیرضا اعرافی در دیدار اعضای پژوهشگاه شهید صدر و عوامل سازنده مستند «آغازگر یک پایان» پیرامون شهید صدر که در دفتر مدیر حوزههای علمیه در قم برگزار شد، ضمن ابراز خرسندی از فعالیت‌های صورت گرفته، به تشریح ابعاد شخصیتی عالم مجاهد شهید صدر(ره) و لزوم الگوسازی از آن عالم مجاهد برای حوزه و دانشگاه پرداخت.
مدیر حوزههای علمیه با بیان اینکه نسبت من و شهید صدر، نسبت عاشق و معشوق است؛ عشقی که از چهارده پانزده‌سالگی شروع شد، اظهار کرد: حدوداً از سال ۱۳۵۵ که نوجوان بودم همراه با چند طلبۀ دیگر جلسۀ درسی را برگزار کردیم و در محضر آیت‌الله سید کاظم حائری (از شاگردان مبرز شهید صدر) درس فلسفتنا را خواندیم. در آن سال‌ها موج فلسفتنا و اقتصادنا در همۀ عالم اسلام و حوزه‌ها طنین‌افکن شد و طبعاً نسل جوانِ همراه و همدل با امام و انقلاب اسلامی به این نوع کارها و این نوع نگاه علاقه‌مند بودند. ما هم به‌عنوان نسل نوجوانِ تازه‌به‌حوزه‌آمده که شور انقلاب هم داشتیم و در کنار آن پیگیرِ مسائل و سؤال‌های نسل جوان و دانشگاه‌ها بودیم، این کلاس درس را به راه انداختیم. در میان متفکران آن زمان که هم قابل اعتماد باشد و هم آگاه به نیازهای زمان و هم با ادبیات روز آشنا باشد و بتواند در میان شبهات مطرح، سخن درخورتوجهی داشته باشد، شهید صدر مثل خورشیدی می‌درخشید و محبوب دل‌ها و قلب‌ها بود.
وی با اشاره به اینکه درباره شهید صدر هم زیاد خوانده‌ام و هم به آرائش بسیار علاقه و توجه دارم بیان کرد: شهید صدر چند ویژگی دارد که هرکدام به‌تنهایی مهم هستند؛ ولی جمع این ویژگی‌ها چهرۀ ایشان را پرفروغ و نورانی کرده است.
ویژگی‌های شهید صدر در نگاه مدیر حوزههای علمیه
اعرافی سپس ویژگی‌های شهید سید محمدباقر صدر را برشمرد و گفت: یکی ویژگی ذاتی و استعداد خدادادی ایشان نبوغ است؛ بدون مبالغه و گزافه‌گویی نابغه بود. ویژگی دوم ریشه‌های عمیق خانوادگی است؛ یک درخت تنومند خانوادگی. ویژگی سوم اینکه این ویژگی ذاتی و ریشه‌های عمیق خانودگی در ایشان به ظهور و بروز علمی در قله رسید. آن هم با آن سرعت.چهارمین ویژگی اینکه ایشان در همین قله هم از مرزهای متعارف حوزه عبور کردند، آن هم حوزه نجف در آن روزگار. اولاً قلمرو فقه و اصول را توسعه دادند و در آن نوآوری داشتند و ثانیاً از خود قلمرو فقه و اصول و معارف متعارف هم عبور کردند.
وی خاطرنشان ساخت: شهید صدر از مرز حاکم بر حوزه نجف در ارتباط با مسائل اجتماعی و سیاسی واقعاً عبور کرد و نوآوری بزرگی در این زمینه داشت. شهید صدر در نگاه سیاسی و نگاه بلند اجتماعی در حوزه نجف و به‌تبع در جاهای دیگر پیش‌آهنگ بود. و از همۀ اینها مهم‌تر اینکه ایشان یک مجاهد به‌تمام‌معناست و این واقعاً سخت است کسی که مشغول کارهای علمی و نوآوری‌هایی در این سطح است یک مجاهد هم باشد و دائم در صحنه باشد.
اعرافی ویژگی بارز دیگر را شهید صدر زمان‌شناس و جهان‌شناس دانست و ابراز کرد: ایشان نه‌تنها همۀ تحولات سیاسی و اجتماعی را می‌شناخت که با تحولات فکری و معرفتی همۀ عالم آشنا بود و یک‌تنه مقابل چندین موج بزرگ که منطقه و دنیای اسلام و همۀ جهان را فراگرفته بود عرض‌اندام کرد.
مدیر حوزههای علمیه افزود: در کنار همۀ این ویژگی‌ها، آن ویژگی شخصی است که زیست اصیل حوزوی است و در اوج خود در ایشان تجلی کرد. سنت‌هایی که تاروپود حوزه با آنها شکل‌گرفته مانند فداکاری، پاکی، اخلاص، زهد، قناعت، اینها همه یکجا در شخصیت فردی ایشان جلوه‌گر شده است.
عضو شورای عالی حوزه علمیه قم بیان داشت: همۀ این ویژگی‌ها باعث شد ایشان در زمان خودش، علاوه‌بر مرجعیت مرسوم، مرجع معرفتی و فکری حوزه‌ها و جهان اسلام هم باشد؛ فراتر از مرجعیت به مفهوم مرسومش. ایشان در هر زمینه‌ای وارد می‌شد، حرف نو داشت. آن هم حرف نو نه به‌صورت خرده‌پژوهش، بلکه نوآوری در سطح استراتژیک و کلان.
اعرافی افوزد: جمع شدن تمام این ویژگی‌ها در شهید صدر سبب شده که ما امروز هم مثل گذشته نیاز به امثال این الگوها داشته باشیم. البته هم در حوزه و هم در دانشگاه و به‌طور کلی در همه‌جا. جمع این ویژگی‌ها که برخی‌شان حالت متناقض هم داشتند، واقعاً کار دشواری است.
استاد خارج فقه حوزه علمیه قم خطاب به حاضران گفت: هنوز ما حق شهید صدر را ادا نکرده‌ایم و خیلی از محورهایی که ایشان برنامه‌ریزی کرده بودند هنوز شناخته نشده است. باید گفت که شخصیت ایشان در حوادث و وقایع پشت‌ابرها و غبارها رفت و از این عدم شناخت ایشان، حوزۀ ایران و عراق خسارت می‌بیند.
مدیر حوزههای علمیه همچنین، در توصیه‌هایی گفت: از شهید صدر هرچه مانده و می‌شود تجمیع کرد را استخراج و احیا کنید و درباره زندگی ایشان هرچه سند و خاطره ریز و درشت هست را جمع آوری کرد، چرا که این تحقیق و پژوهش راجع به شهید صدر ارزش زیادی دارد و باید ادامه پیدا کند. همچنین فعالیت‌های هنری و رسانه‌ای و مکتوب مدون برای اینکه ایشان در حوزه و دانشگاه الگو شود، بسیار مهم است و باید دنبال شود.
از تماشای مستند «آغازگر یک پایان» تا گفتگو درباره کتاب «نا»
گفتنی است در این دیدار، آیت‌الله اعرافی به تماشای بخش‌هایی از مستند «آغازگر یک پایان» نشست. این مستند درباره ابعاد شخصیتی شهید صدر به‌همت اعضای پژوهشگاه شهید صدر و سازمان هنری رسانه‌ای اوج در حدود ۲۰۰دقیقه و در چهار قسمت۵۰ دقیقه‌ای در عراق و ایران تهیه و تولید شده است که به‌زودی از صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران نیز پخش خواهد شد.
مدیر حوزههای علمیه پس از اکران مستند به گفت‌وگو درباره کتاب «نا» پرداخت و بیان کرد: گویا اولین خوانندۀ کتاب نا هم من بوده‌ام. من کتاب «نا» را در همان روز که به‌دستم رسید کامل خواندم. نام کتاب هم زیبا انتخاب شده است: «نا». هر کتابی از شهید صدر به‌دستم برسد می‌خوانم. در همین دو سه هفته چند کتاب درباره شهید صدر خوانده‌ام: کتاب نا، و کتابی که خاطرات همسر شهید بود و کتاب شرح‌صدر.
اعرافی ادامه داد: کتاب نا نکته‌های بسیار زیبایی دارد. با اینکه من مطلب درباره شهید صدر زیاد خوانده‌ام چند نکته‌اش برایم جالب بود؛ شهید صدر ازدواجش بعد از نوشتن فلسفتنا و اقتصادنا بوده؛ یعنی بعد از اینکه به‌عنوان یک متفکر بزرگ در جهان اسلام شناخته شده بود. همسر شهید می‌گوید: «پس از اینکه با شهید صدر ازدواج کردم دیدم او فقط یک لباس دارد.» ما روحانیون باید به این نکات توجه داشته باشیم. این خاطره هم آمده که شهید صدر این‌قدر می‌نوشت که دستش متورم می‌شد و من باید دستش را پماد می‌زدم و با خمیر می‌بستم.
مدیر حوزه علمیه گفت: شهید صدر انسان بزرگی بوده و نکات درخور توجه زندگی او در این کتاب فراوان است؛ ولی آن نکته مهم مربوط به بخش پایانی کتاب است که با آن‌همه فضل و کمالاتی که در کمتر از ۴۰سالگی به‌دست آورده، با جرئت تمام همه را فدا می‌کند؛ این خیلی دل و جرئت می‌خواهد. این بخش آخر خیلی عجیب است.
مدیر حوزههای علمیه در پایان این دیدار افزود: باید کوشید که با فعالیت‌های هنری، رسانه‌ای، مکتوب و مدون، شهید صدر به‌عنوان الگو مطرح بشود و در حوزه و دانشگاه و به‌ویژه حوزه اثرگذار شود. من پس از خواندن کتاب نا در این فکر بودم که این کتاب را جزء مسابقات کتابخوانی حوزه بگذارند.
گفتنی است: کتاب «نا» تازه‌ترین کتاب منتشرشده از سوی پژوهشگاه شهید صدر است که در آن مریم برادران به روایت زندگی شهید صدر پرداخته و در ۲۱۶ صفحۀ رقعی در پاییز ۱۳۹۹ وارد بازار کتاب شده است.
پژوهشگاه شهید صدر از آغاز تا کنون
حجت‌الاسلام سید امید موذن، معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر در این نشست، ضمن معرفی جدیدترین آثار به بیان روند فعالیت‌ها و اقدامات پژوهشگاه پرداخت و گفت: مؤسسه نابغه آل‌الصدر (پژوهشگاه تخصصی شهید سید محمدباقر صدر) هم‌زمان با برگزاری کنگره بین‌المللی شهید صدر در سال ۱۳۷۹ش و به همت جمعی از شاگردان شهید صدر، به‌ویژه مرحوم آیت‌الله سید نورالدین اشکوری تشکیل شد و از آن پس با اشراف ایشان و اجازه رسمی و انحصاری ورثه شهید به گردآوری و نشر آثار آن شهید والامقام و پژوهش در سیره و اندیشه‌های وی می‌پردازد.
وی افزود: پژوهشگاه تخصصی شهید صدر با توجه به ویژگی‌های کم‌نظیر یا بی‌نظیر علمی و عملی موجود در این شهید والامقام، وی را به‌عنوان یک ظرفیت بی‌بدیل در تاریخ علمای تشیع می‌داند که معرفی شخصیت و نشر آثار و افکار او افزون‌بر همه آثار و نتایج بسیار مهم بزرگداشت بزرگان شیعه، به‌طور ویژه می‌تواند در این برهه حساس در تأمین نیازهای مختلف جهان اسلام و به‌خصوص ایران، تأثیرگذار باشد.
معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدرخاطر نشان ساخت: پژوهشگاه در سال‌های گذشته برای معرفی هرچه بیشتر این شخصیت کم‌نظیر به عموم مردم و به ویژه دانشجویان و طلاب که می‌توانند بیش از دیگران از ظرفیت‌های فکری و اخلاقی این اندیشمند بهره ببرند، اقداماتی را انجام داده است که مستند «آغازگر یک پایان» به تهیه‌کنندگی مهدی مطهر و کتاب «نا» به قلم سرکار خانم دکتر مریم برادران جدیدترین تولیدات این مجموعه است.
وی در ادامه با بیان برخی از ویژگی‌های این دو اثر افزود: کتاب «نا» بر اساس چندهزار صفحه اسناد و خاطرات و مصاحبه‌های موجود نوشته شده و در مراحل مختلف به تأیید خانواده شهید صدر و به‌ویژه همسر ایشان سرکار خانم فاطمه صدر رسیده است. قلم روان و شیوه داستانی خانم برادران نیز سبب شده است که این کتاب هرچند کاملا مستند و تاریخی است، از خشکی مرسوم در زندگی‌نامه‌ها و کتاب‌های تاریخی به دور باشد و به همین دلیل با استقبال بسیار خوبی نیز مواجه شده و در کمتر از دو هفته چاپ اول آن به اتمام رسید.
موذنی در پایان گفت: این پژوهشگاه به‌طور تخصصی و با تلاش مترجمان زبده و زیرنظر گروه نظارت علمی به ترجمه آثار شهید صدر اقدام و تاکنون عمده آثار ایشان را ترجمه و چاپ کرده است. سایت پژوهشگاه شهید صدر به نشانی mbsadr.ir به معرفی ابعاد مختلف زندگی و اندیشه شهید صدر می‌پردازد و علاقه‌مندان می‌توانند برای آشنایی بیشتر با این شهید والامقام و تهیه آثار ایشان به این سایت مراجعه کنند.
