روایات حجاب را باید با توجه به فرهنگ جنسیتی عصر نزول بررسی کرد

عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده معتقد است: روایات را باید با توجه به فرهنگ جنسیتی عصر نزول بررسی کرد. مثلا در عصر نزول کسی برای ازدواج به سراغ زنان بالای پنجاه سالگی نمی‌رفت ولی امروزه ممکن است در این سن هم ازدواج صورت گیرد.

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام امیر مهاجر میلانی استاد یار گروه فقه و حقوق پژوهشکده زن و خانواده در درس گفتار «بررسی ادله حجاب در روایات» بیان کرد: در باب مساله حجاب و پوشش سه دسته روایات داریم؛

وی افزود: دسته اول روایاتی که نسبت به کل بدن زنان سخن گفته شده مثل این‌که می‌فرمایند زن‌ها عورت هستند. دسته دوم روایاتی هستند که ناظر به موضوع وجه و کفین فقط سخن گفته شده است و دسته سوم روایاتی که مستقیم در مورد پوشش نیست و به اعضای غیر وجه و کفین اشاراتی دیده می‌شود که به بحث پوشش ارتباط دارد.

این استاد حوزه تصریح کرد: یک سری روایاتی هستند که ذیل آیه ۶۰ سوره نور وارد شده‌اند. در مورد این‌که مراد از قواعد من النساء چیست؟ و حدی که اگر پوشیده نباشد ایرادی ندارد کدام است؟ روایاتی رسیده است که برخی یضعن ثیابهن را مختص به جلباب دانستند و برخی افزون بر جلباب، خمار را هم مطرح کردند و باید بین این دو دسته روایات را جمع کرد که فهم آیه به مشکل نخورد و به حیثی برخی از این روایات مشتمل بر موضوعاتی است که در فهم مساله پوشش می‌تواند موثر باشد و به فقیه کمک کند.

وی ادامه داد: در برخی روایات گفته شده که زنان مسن که به حیث عرفی امکان ازدواج برایشان فراهم نیست، جلباب اگر نداشته باشد ایرادی ندارد و در برخی دیگر علاوه بر جلباب خمار را هم بیان کردند. در دسته دیگری از روایات جوری بیان شده است که گویا جمع کردند بین این دو دسته روایات مذکور به این صورت که جلباب برای زنان آزاد و خمار برای کنیز مطرح شده است.

مهاجر میلانی تأکید کرد: نکته قابل توجه در بررسی روایات این است که باید با توجه به فرهنگ جنسیتی عصر نزول روایات را بررسی کرد. مثلا در عصر نزول زنان بعد از پنجاه سالگی کسی سراغ ازدواج با آن‌ها نمی‌رفت ولی امروزه ممکن است در این سن هم ازدواج صورت بگیرد.

وی یادآور شد: به عنوان مثال در کتاب کافی جلد ۵ صفحه ۵۲۲ نقل شده که از امام باقر(ع) در مورد حکم آیه ۶۰ سوره نور سوال شده که مراد از یضعن ثیابهنَ چه محدوده ایست، حضرت(ع) فرمودند: جلباب، دوش اندازی است شبیه چادر که در روایت دیگر از کافی نقل شده است. باز حضرت(ع) فرمودند زن موضوع بحث، فقط از جلباب می‌تواند کنار بگذارد و نه روسری خود را. در مقابل روایات دیگری هست که علاوه بر جلباب حضرت(ع) خمار را هم بیان می‌کند که در زنان مطرح شده در آیه نیاز نیست روسری هم داشته باشند.

استاد حوزه گفت: این دو دسته تعارض بدوی دارند. روایتی دیگری در همین موضوع هست که شاید دلالتی بر جمع دو دسته روایات باشد. در کتاب تهذیب نقل شده از حضرت در مورد زنان مطرح در آیه مذکور سوال شده و حضرت در جواب می‌گویند اگر آزاده باشد جلباب ولی اگر کنیز باشد خمار را هم بردارد ایرادی نیست. لذا رویاتی که فقط جلباب را گفته مطلق بین حر و کنیز هست. روایاتی که خمار اشاره دارد مختص کنیز هست.

وی اضافه کرد: یک دسته روایات دیگری هم مطرح شده است از امام رضا(ع) سوال شده آیا مرد می‌تواند به موهای خواهر زن خود نگاه کند؟ حضرت فرمود نه مگر این‌که از قواعد باشد که همان زنان مطرح در آیه مذکور است. به دلالت التزامی اگر نگاه به مو جایز بود نپوشاندنش هم جایز است. در ادامه سوال می‌پرسد زنان اجنبی و همسایه هم همین حکم جاری است؟ حضرت می‌گوید فرقی بین آن‌ها نیست. در ادامه سوال می‌شود چه مقدار از این زنان اگر از زنان مسن باشند نگاهش جایز است؟ فرمودند موها و آرنج به پایین. این روایت هم ناظر به برداشتن جلباب تنها نیست چون ملازمه ندارد بین برداشتن جلباب و جواز نگاه به مو و زراع و لذا این روایت هم با روایات دسته اول تنافی دارند.

مهاجر میلانی تأکید کرد: باید به فقه الحدیث این دسته‌های مطرح شده از روایات پرداخت و باید بررسی شود آیا جمع بین دسته اول و دوم صحیح است یا خیر؟ چهار استدلال بیان شده که جمع بین دسته اول که فقط جلباب را گفته و دسته دوم که خمار را گفته به این صورت که دسته اول برای زنان آزاد باشد و دسته دوم برای کنیزان درست نیست.

۱- سند این روایت که جمع این‌ها را مطرح کرده بود محل بحث و گفتگوست. محمد بن فضیل را مرحوم خویی ثقه نمی‌داند ولی در مقابل نظر ایشان، آقای شبیری زنجانی نظرشان این است که وثاقت محمدبن فضیل چون مطلق بیان شده انصراف دارد به محمد بن فضیل بن کثیر عضدی که ایشان وثاقش ثابت است از باب کثرت نقل اجله و بزرگان از وی ثابت است.

۲- به لحاظ دلالی: اگر دسته دوم که برداشتن خمار را هم جایز می‌داند برای زنان مسن مخصوص کنیز بدانیم. در جواب باید گفت برای کنیز اتفاق نظر است که بر مطلق کنیز چه مسن باشد و چه جوان پوشش مو لازم نیست و لذا این حمل اشتباه است چون قواعد من النساء مطرح در آیه منظور زن از آن جهت که مسن هست این حکم بروی بار می‌شود و کنیز هم از آن جهت که کنیز هست نیاز به پوشش مو ندارد.

۳- اگر ما روایت را حمل کنیم بر کنیز حمل مطلق بر فرد نادر است و عقلایی نیست و خلاف عرف است چون از حضرت سوال شده حکم کلی زنان را در آیه ۶۰ سوره نور و حضرت هم کلی جواب داده چون بیشتر زنان آزاد هستند و نه کنیز.

۴- نظر مختار استاد: به نظر می‌رسد که در این موضوع باید گفت آن دسته از روایاتی که زنان مسن موی سرشان دیده بشود اشکالی ندارد. ما باید به اطلاقات این روایات تمسک کنیم و بگوییم این روایات هم شامل زنان حر هست و هم شامل زنان کنیز و در این صورت روایات دسته اول که فقط جلباب را اجازه می‌دهد برداشته شود در زنان مسن حمل بر افضل افراد کنیم یعنی بر زنان مسن بهتر است که هم چنان بر خمار و روسری تحفظ داشته باشند و لذا برخی از فقها نظرشان این است که روایات مقید در صورتی که روایات مطلق زیاد باشند حمل بر افضل افراد بشود. لذا روایات دسته دوم اخذ می‌کنیم و فتوا می‌دهیم و روایات دسته اول که فقط گفته بود جلباب را حمل بر اکثر افراد می‌کنیم.

منبع: مفتاح