شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
دوفصلنامه «پژوهشنامه حج و زیارت» از جمله نشریات پژوهشکده حج و زیارت که مقالات علمی-پژوهشی در حوزه حج و زیارت و حرمین شریفین را منتشر می‌کند.
به گزارش شبکه اجتهاد، سومین شماره دوفصلنامه علمی-پژوهشی «پژوهشنامه حج و زیارت» که ویژه بهار و تابستان ۱۳۹۶ است با شش مقاله از سوی پژوهشکده حج و زیارت منتشر شد. در این شماره این مقالات آمده است:
بازپژوهی حکم غسل احرام/ علی عندلیب همدانی
یکی از واجبات مناسک حج و عمره، احرام است. احرام دارای واجبات و مستحباتی است. هرچند مشهور فقها از زمان سید مرتضی تاکنون غسل را یکی از مستحبات احرام دانسته‌اند، اما با بررسی دقیق اقوال فقها در این موضوع، روشن می‌شود که قول مشهور قدما، وجوب غسل احرام است. بررسی ادله طرفین نیز نظریه وجوب غسل احرام را اثبات می‌کند. البته مخالفت با شهرت عظیم متأخرین مبنی بر استحباب غسل احرام، مشکل است؛ منتها پرواضح است که مخالفت با نصوص و نظریه اکثر قدما، مشکل‌تر از آن خواهد بود. بنابراین، راه نجات در احتیاط است.
بازپژوهشی در اعمال مسجد کوفه و سهله/ مهدی ساجدی
تحقیق حاضر به بررسی فقهی- حدیثی اعمال مسجد کوفه و سهله پرداخته و نحوه انجام دادن اعمال عبادی را در این دو مسجد شریف، به معنای دخیل بودن مکانی خاص از مسجد در صحت یا کمال عمل، بازپژوهی کرده است. تتبع در روایات مربوط به این دو مسجد نشان می‌دهد در خصوص مکان‌های معینی از مسجد کوفه، اعمال و ادعیه‌ای با نص صحیح یا معتبر وارد شده که بیانگر توجه و اهمیت عبادت در آن مکان نزد امام معصوم بوده و ارشاد به این مطلب است که انجام دادن عبادت در این مواضع، در کمال عمل عبادی و بهره‌مندی از ثواب تام، نقش دارد. اما در مورد قسمت‌های دیگر مسجد کوفه و تمامی مسجد سهله، دلیل روشنی بر خصوصیت داشتن موضعی از آنها یافت نشد. همچنین، انجام دادن عبادت در مکان‌های منسوب به انبیا و امامان معصوم: در هر دو مسجد شریف، به دو شرط یقینی بودن انتساب و اثبات عبادت مکرر معصوم در آن محل، در کمال عمل دخیل است و اقتدا به سیره عملی معصومین: محسوب می‌شود. اما در صورت اثبات نشدن عبادت مکرر معصومین: در آن محل و با فرض یقینی بودن انتساب، عبادت کردن در خصوص آن موضع، تنها از باب تبرک جستن به آن مکان، توجیه‌پذیر است.
بررسی فقهی نوع زمین اماکن حج و شهر مکه از جهت ملکیت و آثار مترتب بر آن/ مهدی عبدی
فقه اسلامی با تقسیم اراضی، از جهت ملکیت، به اقسام چهارگانه و جعل احکام متناسب با هر یک از این اقسام، نظام حقوقی و اقتصادی کاملی را در مورد اراضی جعل کرده است. این مقاله پس از بیان انواع اراضی به حسب ملکیت، ادله اقوال مختلف در تعیین نوع زمین مکه و مشاعر حج را بررسی کرده و با تعیین نوع این اراضی به بیان آثار مترتب بر آن پرداخته است. نتیجه تحقیق نیز این است که شهر مکه، عنوه فتح شده است؛ بنابراین زمین‌هایی از حرم و شهر کنونی مکه ـ که در زمان فتح، آباد بوده ـ ملک همه مسلمانان است و باید ثمرات و عوائد آن برای مصالح عموم مسلمانان صرف شود و اختصاص دادن آن به گروهی خاص، و تملک و خرید و فروش آن جایز نیست. اراضی مشاعر حج، جزء اراضی مشترک و منفک از ملکیت است. حق ارتفاق از این اراضی برای همه مسلمانان ثابت است و احیا و تملک و فروش و اجاره دادن این اراضی جایز نیست.
واکاوی حکم نماز استدارهای در مسجدالحرام از منظر فقه مذاهب اسلامی/ مهدی درگاهی
نماز گزاردن به صورت دایره‌‌ای پیرامون کعبه معظّمه یا همان نماز استدارهای در جماعت، از مسائلی است که مشروعیت و عدم مشروعیت آن از منظر فقه مذاهب اسلامی چندان هویدا نیست؛ زیرا تحقیقی موسّع و یکپارچه در این باره صورت نگرفته است. ازاین‌رو پرسش از حکم نماز استدارهای در مسجدالحرام از منظر فقه اسلامی، مسئله‌‌ای است که نیازمند کاویدن تا مرحله پاسخی درخور است. سیره مسلمانان و عدم ردع حضرات معصومین: با رعایت شرایط مَلحوظ در نماز جماعت، از جمله دلائلی است که به این کیفیت از نماز جماعت پیرامون کعبه معظمه مشروعیت می‌‌بخشد. این تحقیق با هدف شناخت اقوال و انظار فقهای مذاهب اسلامی و حدود و ثُغور ادله و تبیین وظیفه و تکلیف مسلمانان در نماز استدارهای در جماعت انجام شده و نیل به این مَقصد در سایه توصیف و تحلیل گزاره‌‌های فقه مذاهب اسلامی با گرد‌‌آوری داده‌‌های کتابخانه میسّر است که نتیجه آن، مشروعیت نماز جماعت حَول کعبه معظمه با یک امام جماعت و به صورت دایره‌‌وار خواهد بود.
قاعده «تسهیل» و نقش آن در استنباط احکام حج/ رضا عندلیبی
تأمل در شیوه شارع مقدس در تشریع احکام شرعی فرعی به طور عام و در تشریع مناسک حج و عمره به طور خاص، حاکی از این است که امر قانونگذاری در شریعت اسلام، بر اساس سهل‌‌گیری بر مکلفان است و شارع در تشریع احکام، سمحه بودن قوانین را مدنظر قرار داده است. به عبارت دیگر، شارع به دنبال جعل قوانین، آن هم به گونه‌‌ای است که مکلفان به سهولت از انجام آن برآیند. شناخت روش شارع در تشریع احکام شرعی، به‌ویژه در تقنین قوانین حج، از این جهت اهمیت دارد که می‌تواند ما را به قاعده‌ای کلی در فقه، به نام «قاعده تسهیل»، رهنمون باشد؛ قاعده‌ای که صدور فتوا بر اساس آن، به روشنی در آثار فقها دیده می‌شود و سیره عملی بسیاری از آنان در اجتهاد، بر آن استوار شده است. بر این اساس، فقیه می‌تواند با استناد به این قاعده در فرایند استنباط، حکمی را وظیفه فعلی مکلفان قرار دهد که انجامش برای آنان به آسانی ممکن باشد. همچنین صدور فتاوای مستند به این قاعده، به خصوص در باب حج، را جایگزین صدور فتوا بر احتیاط‌هایی نماید که ممکن است در برخی از موارد، موجب سختی و مشقت بر مقلدین گردد.
بررسی معنا، شرایط و آثار شفاعت پیامبر اکرم (ص) از منظر مذاهب اسلامی/ مهدی نکویی سامانی
بررسی دیدگاه اندیشمندان برجسته مذاهب اسلامی در مورد شفاعت از آن جهت مهم و قابل توجه است که علی‌رغم این ادعا که گفته می‌شود همه اندیشمندان و پیروان مذاهب اسلامی به اصل شفاعت پیامبر (ص) باور دارند، ولی درباره معنای شفاعت و شرایط و آثار آن اختلاف نظرهای جدی وجود دارد. معتزله شفاعت را به معنای واسطه قرار دادن دیگری برای طلب منفعت و پاداش بیشتر نیکوکاران (اهل ایمان) در قیامت می‌دانند و مرتکبین گناه کبیره را مستحق شفاعت نمی‌دانند. ولی دیگر اندیشمندان مذاهب اسلامی، آن را وسیله نجات و رفع عذاب از گنهکاران تفسیر می‌کنند. شیعه و اشاعره شفاعت را مخصوص مرتکبین گناه کبیره می‌دانند. وهابیت نیز، هر چند که اصل شفاعت پیامبر (ص) در روز قیامت را قبول دارند، طلب شفاعت از شافعان به صورت مستقیم، و همچنین طلب شفاعت از انبیا و اولیا را پس از مرگشان، جایز نمی‌دانند. مقاله حاضر ضمن تبیین دیدگاه اندیشمندان مذاهب اسلامی در باب شفاعت، موارد اختلاف اندیشمندان مذاهب عمده اسلامی را مورد اشاره قرار می‌دهد و سپس به نقد دیدگاه وهابیت می‌پردازد و نشان می‌دهد که دیدگاه آنان مخالف آموزه‌های روشن قرآن و سنت، و مغایر با دیدگاه دیگر مذاهب اسلامی است.
یادآور می‌شود، «پژوهشنامه حج و زیارت» به صاحب امتیازی حوزه نمایندگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت، مدیر مسئولی سیدعلی قاضی عسکر و سردبیری سید مهدی علیزاده موسوی چاپ و منتشر می‌شود.
علاقه‌مندان می‌توانند برای مشاهده شماره اول و دوم دوفصلنامه «پژوهشنامه حج و زیارت» اینجا کلیک کنند.
