شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
رییس مرکز تحقیقات زن و خانواده، یکی از مشکلات جامعه امروز را پاسخ فقیه سنتی به پرسش‌های حاکمیتی با نگاه فردی و فردگرایانه برشمرد و برای اثبات ادعای خود مثال کنترل جمعیت را مورد کنکاش قرار داد و بیان داشت: در نگاه فردی ازدواج کردن و بچه دار شدن امر مستحبی است ولی در مقیاس کلان مفسده حادی بر آن مترتب است که در مقیاس خُرد وجود ندارد.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا زیبایی نژاد، رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده در دوره دروس خارج فقه نظام‌های اسلامی که از سوی دبیرخانه مفتاح برگزار شد، در پاسخ به پرسش «آیا فقه حکومتی تنها به مسائل حاکمیتی می‌پردازد؟» خاطرنشان کرد: متأسفانه در کُنه ذهن برخی از فقهای ما فهم حداقلی از دین وجود داشته و دین را در حد فقه تقلیل داده اند. یعنی می‌گویند جامعه اسلامی جامعه‌ای است که در آن رفتارهای اسلامی انجام می‌شود. در حالی که جامعه اسلامی باید جامعه‌ای باشد که بستر کسب فضیلت معرفتی، اخلاقی و رفتاری وجود داشته باشد.
وی افزود: البته رشد رفتاری، اخلاقی و اعتقادی باید در کنار یک دیگر باشد، چون اگر رفتار اصلاح شود ولی معرفت و اخلاق اصلاح نشود، قشری گری صورت می‌گیرد. حتی این قشری گری در روحانیت نیز به وجود می‌آید. در این صورت فهم از دین، رعایت ظواهر می‌شود و این مشکل زاست. برای نمونه چرا حجاب پس از ۴۰ سال هنوز در جامعه نهادینه نشد؟ چون درباره رفتار حجاب مطالعه شده ولی اعتقاد به حجاب نهادینه نشده است.
این استاد حوزه، با یادآوری این موضوع که وظیفه شرعی حاکمیت، سازمان دهی مناسبات اجتماعی برای رشد اعتقادی، اخلاقی و رفتاری جامعه است، عنوان کرد: بسیاری از چیزهایی که در فقه سنتی گفته می‌شود اخلاقی است ولی واجب نیست، با این حال ممکن است در مقیاس حاکمیتی واجب شود. وظیفه حاکمیت ایجاد بستر رشد برای جامعه است به همین دلیل نمی‌تواند نسبت به رشد جامعه غفلت کند.
وی ادامه داد: بسیاری از چیزهایی که در حوزه اخلاقی قرار می‌گیرد و ادله سنن را شامل می‌شود در فقه حکومتی در حوزه واجبات حاکمیت قرار می‌گیرد و نمی‌توان در آن ادله سنن را ایجاد کرد. حتی شاید موضوعی در مقیاس عمومی مکروه یا مباح باشد ولی در مقیاس حاکمیتی حرام شود.
زیبایی نژاد با تأکید بر این که در فقه حاکمیتی احکام موضوعات در مقیاس خُرد و کلان متفاوت می‌شود، گفت: به همین دلیل مسائل در مقیاس خُرد و فردی یک صورت بندی پیدا می‌کند و در مقیاس راهبری اجتماعی صورت بندی دیگری پیدا می‌کند.
وی یادآور شد: برای نمونه حضور زن در ورزشگاه فوتبال با رعایت حجاب شرعی و انجام ندادن گناه در مقیاس فردی ایرادی ندارد ولی همین موضوع در مقیاس اجتماعی مشکل دارد. چون حضور این میزان زن و مرد نامحرم در یک محیط ممکن است هزار و یک مشکل ایجاد کند.
رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده اضافه کرد: نمونه دیگر این است که اشتغال بانوان مشکل دارد یا خیر؟ در فقه فردی بانوان می‌توانند با رعایت موازین شرعی و رضایت همسر شغل داشته باشند ولی در حکومتی ممکن است این موضوع اشکال داشته باشد چون سبب بحران اشتغال می‌شود، در نتیجه فرصت‌های شغلی سرپرست‌های خانوار از بین رفته و طلاق افزایش پیدا می‌کند. افراد مجرد شغل پیدا نمی‌کنند که بتوانند ازدواج هم بکنند. در نهایت اشاعه منکرات در جامعه رخ می‌دهد. البته در طول تاریخ بشریت همیشه اشتغال بانوان براساس دو اولویت «اضطرار جامعه به شغل زن مانند ماما، آرایشگر و…» و «مجبور بودن بانوان به کار به سبب بی سرپرستی، از کار افتادگی سرپرست و…» وجود داشت ولی در زمان کنونی در بسیاری موارد اشتغال هویت‌بخش زن شد. تبدیل به ارزش شد. بسیاری از زنان به سبب پُز اجتماعی، اضافه بودن وقتشان و یا عار داشتن برای گرفتن پول از شوهرشان اشتغال به کار دارند.
این استاد حوزه با اشاره به این که نظام تعلیم و تربیت، نظام سرمایه‌داری ناظر به تهذیب نفس و تربیت برای خانواده و تربیت اجتماعی نیست، اذعان داشت: متأسفانه در جامعه اسلامی نیز با پول بیت المال مدرسه می‌سازیم در حالی که ماهیت تعلیم و تربیت مدرن را نمی‌شناسیم. تعلیم و تربیت مدرن آمده جای عقلانیت‌های سنتی و دینی را پر کند و با ضمیمه کردن کتاب تعلیمات دینی مشکل آن حل نمی‌شود چون نجس العین بالذات است.
وی ادامه داد: باید نظام تحصیلی دیگری طراحی می‌شد چون نظام تحصیلی سرمایه داری قابل اصلاح نیست. آمده ارزش‌ها و چارچوب‌های نظری دیگری را جا بیندازد. اصل نظام تعلیم و تربیت با سواد شدن نیست بلکه ایجاد عقلانیت جدید است به ویژه در رده دانشگاهی. ما هم افتخار می‌کنیم که ده برابر قبل از انقلاب دانشجو داریم در حالی که حواسمان نیست همین موضوع پاشنه آشیل ماست. چون دانشگاه مال ما نیست بلکه توزیع کننده ادبیات تولیدکنندگان خودش است.
زیبایی نژاد اضافه کرد: برخی می‌گویند پس از انقلاب به فرآیند مدرن شدن جامعه دامن زدیم. در کدام کشوری مانند کشور ما در کنار علم سکولار می‌نویسند که پیامبر(ص) می‌فرمایند «اطلبوا العلم من المهد الی الحد.» آن علمی که ایشان فرمودند طلب کنید علمی بود که ملکوت آسمان‌ها و زمین را نشان دهد نه این علم.
رییس مرکز تحقیقات زن و خانواده در ادامه سخنان خود یکی از مشکلات جامعه امروز را پاسخ فقیه سنتی به پرسش‌های حاکمیتی با نگاه فردی و فردگرایانه برشمرد و برای اثبات ادعای خود مثال کنترل جمعیت را مورد کنکاش قرار داد و بیان داشت: در نگاه فردی ازدواج کردن و بچه دار شدن امر مستحبی است ولی در مقیاس کلان مفسده حادی بر آن مترتب است که در مقیاس خُرد وجود ندارد.
وی افزود: بحران جمعیت سبب می‌شود، نخست، منابع مالی بسیاری صرف نگهداری بازنشستگان و از کار افتادگان شود در حالی که نیروی کار جوانی وجود ندارد تا بتواند منابع مالی لازم را کسب کند. اکنون نیز اگر بودجه نفت نباشد نمی‌توان مشکل بازنشستگی را حل کرد. دوم، به دلیل تغییر معادله جمعیت مخاطرات سیاسی به وجود می‌آید و ممکن است در آینده در کشور آرا و خواسته دیگران بر شیعیان قالب شود. سوم، معادله قدرت در مقیاس بین المللی بر هم خورده و مسلمانان ضعیف تر می‌شوند. چهارم، در بُعد تربیتی نیز شکاف نسلی بیشتر شده و الگوهای تربیتی فردگرایانه محقق می‌شود. براساس این دلایل است که می‌گوییم فرزندآوردن در نگاه فردی مستحب است ولی در نگاه حکومتی واجب فقهی است.
زیبایی نژاد سیاست کنترل جمعیت را سیاست اشتباهی تلقی کرد و گفت: بسیاری به سبب مسائل اقتصادی حاضر به فرزندآوری نیستند در حالی که این مشکل را باید با اصلاح الگوی مصرف، فرهنگ، تلاش و سبک زندگی حل کرد.
این استاد حوزه، دومین مشکل فقیه سنتی را بیان احکام جزء و عدم بیان احکام کل دانست که در نگاه او نسبت به فقه حکومتی تأثیرگذار است و گفت: برای نمونه گاهی یک فیلم طنز را به فقیه نشان می‌دهیم و می‌گوید اشکال شرعی ندارد. ولی وقتی به کل فیلم نگاه می‌کنیم می‌بینیم که در آن مرد تحقیر می‌شود. آیا این فیلم اشکال شرعی دارد یا خیر؟
وی اضافه کرد: آیا تاکنون فقیهی را دیده ایم که با نگاه به برنامه‌های صدا و سیما بگوید این فیلم در کلیتش چون اقتدار مرد را زائل می‌کند، خلاف شرع است؟ کاری که فقیه حکومتی باید انجام دهد این است که برای این گونه بحث‌ها ادبیات تولید کند.مفتاح
