شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: سوالی که هم‌اکنون در رسانه‌ها طیف مذهبی مطرح است این است که چرا باید مناسک و مراسمات عمومی مذهبی و هیئت‌ها و اجتماعات دینی بخاطر بیماری کرونا تعطیل شود؟ در پاسخ می‌توان گفت:
اولاً: از نظر فقهی وقتی «تزاحم» بین دو عمل بوجود می‌آید و نمی‌توان هردو عمل را باهم انجام داد، باید یکی از آنها را امتثال کرد؛ یعنی باید یک مرجحی پیدا کرد و یکی را بر دیگری ترجیح داد و به آن عمل کرد و دیگری را ترک کرد. یکی از مرجح‌ها وجوب و حرمت در برابر استحباب و کراهت میباشد. حتماً به این مسئله اذعان داریم که زیارت و نماز جماعت و هیئت و عزاداری مستحب هستند، ولی جلوگیری از شیوع بیماری بر اساس قاعده «لاضرر» و «وجوب حفظ جان» و «حرمت تضییع حق دیگران»، واجب میباشد. قاعده لاضرر به ما می‌گوید ما حق نداریم هیچ عملی را که به ضرر خودمان و یا منجر به ضرر رساندن به دیگران می‌شود را انجام دهیم و ممنوعیت شرعی وجود دارد. از طرفی تشخیص اینگونه ضررها را فقها عادتا به متخصصین هر مساله (که در این مساله پزشکان هستند) واگذار میکنند.
ثانیا: در روایات ما به این مساله تاکید شده که اگر جایی بیماری واگیرداری مثل وبا و طاعون بود، از آنجا حذر کنید. در این زمینه بابی در کتاب «وسائل الشیعه» داریم به عنوان «بَابُ جَوَازِ الْفِرَارِ مِنْ مَکَانِ الْوَبَاءِ وَ الطَّاعُونِ إِلَّا مَعَ وُجُوبِ الْإِقَامَهِ فِیهِ کَالْمُجَاهِدِ وَ الْمُرَابِط» (باب مجاز بودن فرار از جاهایی که وبا و طاعون است، مگر اینکه ماندن واجب باشد، مثلا برای رزمندگان و مرزداران)
این باب که در جلد دوم کتاب وسائل قرار دارد دارای ۵ حدیث میباشد که مضامین نزدیکی دارند.
حدیث سوم که درباره طاعون از امام کاظم(ع) سوال شده اینگونه است: «سَأَلَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا أَبَا الْحَسَنِ ع عَنِ الطَّاعُونِ یَقَعُ فِی بَلْدَهٍ وَ أَنَا فِیهَا أَتَحَوَّلُ عَنْهَا قَالَ نَعَمْ قَالَ فَفِی الْقَرْیَهِ وَ أَنَا فِیهَا أَتَحَوَّلُ عَنْهَا قَالَ نَعَمْ قَالَ فَفِی الدَّارِ وَ أَنَا فِیهَا أَتَحَوَّلُ عَنْهَا قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَإِنَّا نَتَحَدَّثُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ الْفِرَارُ مِنَ الطَّاعُونِ کَالْفِرَارِ مِنَ الزَّحْفِ قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص إِنَّمَا قَالَ هَذَا فِی قَوْمٍ کَانُوا یَکُونُونَ فِی الثُّغُورِ فِی نَحْوِ الْعَدُوِّ فَیَقَعُ الطَّاعُونُ فَیُخَلُّونَ أَمَاکِنَهُمْ یَفِرُّونَ مِنْهَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص ذَلِکَ فِیهِمْ».(وسایل الشیعه، ج۲، ص۴۳۰)
از امام کاظم(ع) پرسید: اگر طاعون در شهری آمد و من آنجا بودم، باید از آنجا خارج شوم؟ فرمودند: بله. پرسید اگر در روستایی بود چه؟ فرمودند: بله. پرسید اگر در خانه بود چه؟ فرمودند: بله خارج شوید. گفتم؛ ما از رسول خدا(ص) اینگونه حدیث میکنیم که فرمودند: فرار کردن از طاعون مانند فرار کردن از جهاد است! امام فرمودند: پیامبر خدا(ص) این را برای کسانی فرمودند که در نقاط حساس و مرزهای مبارزه با دشمن بودند، و وقتی آنجا طاعون آمد سربازان از ترس فرار کرده و جبهه را خالی کردند…
همین پرسش و پاسخ از امام صادق(ع) درباره بیماری وبا، در حدیث اول این باب وجود دارد.
بنابراین این مساله بدیهی است که انسان نباید خودش را در معرض بیماری قرار دهد و ائمه(ع) که همیشه از طریق منطقی و طبیعی با اینگونه مسائل برخورد میکردند اینگونه تصریح میکنند.
اگر ما روایت هم در این زمینه نداشتیم، عقل حکم میکرد که از شیوع بیماری و قرار گرفتن در معرض آن خودداری کنیم.
امید است این ظاهرگرایی و برخورد احساساتی و دور از منطق که دامنگیر عده ای از متدینین ما شده اصلاح و این بیماری هم هرچه زودتر با رعایت نکات بهداشتی و توکل به خداوند متعال و توسل به اهلبیت علیهم السلام، ریشه کن شود.
حسین کاظمی، طلبه سطح سه حوزه
—————————————–
پاسخ وارده:
ناصر نجفی (حوزه علمیه قم)
بسمه تعالی؛ معمولا بزرگان حوزوی در شرایط خاصی که حادث شده و نیاز به یک موضع‌گیری احساس می‌شود، منفعلانه عمل میکنند. از مسأله چندهمسری گرفته تا ویروس کرونا؛
به برادری که ترجیح حفظ جان، بر اموری مانند زیارت یا جماعت را بیان می‌کند و روایات فرار از منطقه گرفتار طاعون را شاهد می‌آورد، عرض می‌کنم اولا ضرر تا به شرایطی نرسد(مانند میزان تاثیرگذاری، سرعت تاثیرگذاری، دامنه شمول آن و …) نمی‌توان حکم به حرمت آن داد.
حال در کشور هشتاد میلیونی که بنابه گزارشات رسمی میزان فوت شده‌ها به بیست نفر نمی‌رسد چگونه حکم به عدم جواز حضور در محل اجتماعات می‌دهید؟
یا در شهر قم که تعداد فوتی‌ها به ده تن نمی‌رسد چطور حکم به تعطیلی نمازهای جماعت و تحذیر مردم از عدم حضور در حرم مطهر را می‌دهید؟
اگر چنین است چرا فروشگاه‌های زنجیره‌ای معروف همچنان به کار خود ادامه می‌دهند؟ و اگر احتمال ابتلا عقلایی و زیاد است چرا ادارات تعطیل نمی‌شوند چراکه پای حفظ جان در میان است؟
بله اگر شیوع چنان باشد که در هر کوچه و محله‌ای عزایی برای یک جان‌داده گرفته می‌شود، حفظ جان واجب است و چه بسا از شهر هم باید گریخت.
اما نکته بسیار مهم‌تر این است که همه این بحث‌های به ظاهر علمی، اصل ماجرا نیست. آنچه اصل است انفعال حوزوی‌ها در برابر فشارهای جامعه است.
از ترس اینکه مبادا جو جامعه حوزه را متهم به تحجر بکند! خود پیش‌دستی کرده و محکم‌تر از خود وزارت بهداشت، از پایبندی اسلام به اصول بهداشتی و نظر متخصصان (پزشکان) می‌گوید. تا جایی که هنوز وزارت بهداشت اعلام نکرده، از تعطیلی مساجد و حرم می‌نویسد!
یعنی انفعال در برابر جو غالب، رنگ مساله علمی به خود گرفته و به خورد مخاطب داده می‌شود، بدون اینکه پشتوانه دقیق داشته باشد.
—————————————–
پاسخ به آقای نجفی
مجتبی موسوی، دانشجوی حقوق:
۱- امور مذهبی که جو جامعه خواستار تعطیلی آنهاست، امور مستحبی است و کسی تقاضای تعطیلی امر شرعی واجب را نداشته است که اگر هم داشت به دلیل خطر عقلایی جای تردید نبود.
۲- وقتی متخصص و کارشناس مسلمان مورد اعتماد می‌گوید که تجمعات غیر ضرور سبب انتقال این اپیدمی می‌شود این نظر تخصصی می‌تواند ملاک فتوای صریح قرار گیرد نه فقط توصیه از طرف مراجع معظم
۳- ملاک، مرگ و میر مسلمانان نیست که شما مرگ افراد را دلیل بر صحت شیوع میدانید و میگویید از ۸۰ میلیون ۱۰ نفر بلکه ابتلا به این ویروس است که شرق و غرب ایران را در بر گرفته
۴- عقل مقدم بر شرع در امور اینچنینی است و زمانی که خوف عقلایی وجود دارد احکام شرعی مستحبی که هیچ، واجب هم می‌تواند تعطیل شود
۵- عموم مسلمین متشرع، شرع را حامی خود در بلایا می‌دانند و زمانی که جو غالب تشخیصش بر مبنای عقل متعارف رعایت اصول و دستورهای بهداشتی است (خاصه در عدم تجمع) اصرار غیر ضرور بر اجتماعات مستحبی می‌تواند سبب وهن شرع و تقابل عرف با فقه شود.
۶- دفاع احساسی از تجمعات مذهبی و اصرار بر مواضع اشتباه باعث بدبینی مردم به فقه و شرع و دین و احکام می‌شود.
(انتشار پاسخ‌های وارده لزوما دیدگاه این رسانه نبوده و با هدف نشر نظرات گوناگون منتشر می‌شود)
مباحثات
سلام خیلی زیبا بود خصوصا آخرین نویسنده که به گونه ای حسن ختام بود