شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
استاد مرتضوی در این اثر نکته‌ای را از خود بیان نمی‌کنند بلکه همه سخنان را مستند می‌کنند که نشان‌دهنده همان شیوه فقهی ایشان یعنی «وثوق السندی» است. ایشان اصرار دارند که باید ریشه روایی و قرآنی هرکدام از عبارات زیارت آورده شود تا اثبات شود هیچ غلو و بزرگ‌نمایی در این زیارت وجود ندارد.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، آیین رونمایی از کتاب «شرح زیارت جامعه کبیره» برگرفته از دروس آیت‌الله سید حسن مرتضوی (از علما و اساتید باسابقه خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد) برگزار شد. در این مراسم که در بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی برپا شد، ضمن تکریم مقام علم و تجلیل از زحمات این استاد گران‌قدر مرتضوی شاهرودی؛ استاد عباسعلی زارعی سبزواری، مدرس خارج حوزه علمیه قم، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مروی، عضو شورای عالی حوزه علمیه خراسان، حجت‌الاسلام والمسلمین علی خیاط، مدیر محترم حوزه علمیه خراسان و حجت‌الاسلام والمسلمین ربانی بیرجندی مدرس خارج حوزه علمیه مشهد به سخنرانی پرداختند.
استاد عباسعلی زارعی سبزواری: زیارت جامعه کبیره را شیخ صدوق در دو کتاب الفقیه و عیون با سند نقل کرده و در سال‌های متمادی مورد توجه بزرگان حوزه‌های علمیه قرار داشته است. بزرگان در نام‌گذاری کتب خود و ایام خاص، دقت زیادی داشته‌اند، اولین شخصیتی که این زیارت را موسوم به جامعه کرد، سید بن طاوس بود و اولین کسی که این زیارت را موسوم به جامعه کبیره کرد، شیخ ابراهیم کفعمی در کتاب محاسبه النفس بود و وجه تسمیه آن نیز از روایت آن و درخواست راوی از امام هادی (ع) مشخص است.
در این روایت موسی بن عبدالله (یا عمران) نخعی به امام هادی (ع) عرض می‌کند که کلامی به من بیاموزید که حقیقت شما ائمه نزد خداوند و رسول او را به‌طور کامل برساند که هرگاه توفیق زیارت یکی از شما را داشتم با این عبارات زیارتتان کنم.
وقتی در متن زیارت تأمل می‌کنیم، تمام کمالاتی که می‌توان نسبت به ائمه اطهار (ع) تصور کرد و در فهم انسان می‌گنجد، بدون هیچ اغراقی در آن مشاهده می‌شود که در سلام اول، کمالات ائمه نسبت به پیامبر اسلام (ص) بیان شده، در سلام بعدی کمالات ائمه (ع) نسبت به خداوند بیان می‌شود و در سلام بعدی کمالات مربوط به امامت ایشان آمده است.
علامه مجلسی اول برای معرفی و تبیین این زیارت به جامعه اسلامی، اولین نفری بودند که شرح نوشتند و بعد از آن نیز آثار مختلفی به زبان‌های مختلف تاکنون منتشر شده که دو اثر وزین از این آثار، مربوط به عصر کنونی است و توسط دو شخصیت بزرگ علمی که از مفاخر حوزه‌های علمیه هستند یعنی آیات عظام جوادی آملی و مرتضوی شاهرودی نگارش شده است.
مطالعه شروحی که تاکنون نگاشته شده مشخص می‌کند که نگارش استاد آیت‌الله مرتضوی دارای چند امتیاز است: بیانی روان در عین حفظ وزن علمی مطالب، رعایت ترتیب و تنظیم مطالب به‌صورت عالی و طولانی‌نبودن، از امتیازات این کتاب است.
استاد احمد مروی: در طول سال‌هایی که به‌همراه رهبر معظم انقلاب به مشهد مشرف شده یا در مشهد خدمت ایشان هستم، در سخنانشان مشهود است که نگاه ویژه‌ای به آیت‌الله مرتضوی دارند و در مراسم‌های غبارروبی از حضور این عالم بزرگ، جویا می‌شوند و نیز علمای دیگر نیز از آیت‌الله مرتضوی به بزرگی یاد می‌کنند.
چندی قبل در قم خدمت آیت‌الله جوادی آملی رسیدم که بعد از فرمایشاتی پیرامون حوزه علمیه خراسان، فرمودند که نگذارید بزرگان حوزه خانه‌نشین شوند و پیگیری کنید که دروس آیت‌الله مرتضوی تعطیل نشود، زیرا وقتی درس مرحوم علامه طباطبایی شرکت می‌کردیم، در سال‌های آخر که چشمشان نمی‌دید، ما متن را می‌خواندیم و ایشان پیرامون آن صحبت می‌کردند ولی درس را تعطیل نمی‌کردند.
برگزاری این مجالس لازم و ضروری است و باید مبانی فقهی و اصولی و روش‌های بزرگان و علما به‌صورت عالمانه بیان شده و نقد و گفت‌وگو شود که چنین جلسات علمی برای رشد و بالندگی حوزه و طلاب بسیار مفید خواهد بود.
استاد علی خیاط: علم بدون تقوا و دانش بدون تهذیب اگر مضر نباشد، مفید نخواهد بود و معمولاً ضرر آن بیشتر از فایده آن است. انسان برای صحیح پیمودن راه سعادت، وسیله‌ای نیاز دارد، اگر این تربیت ضروری است، یکی از عوامل مؤثر در آن، زیارت است و زیارت‌هایی که وارد شده عمق زیادی داشته و تمرکز همه بر عبودیت است که از نیازهای انسان بوده و اساس خلقت انسان برای عبودیت بوده است.
متون زیارت که دعا هم داخل خود دارد از بهترین وسیله‌های تربیتی است به‌ویژه برای طلاب عزیز که علامه امینی نیز فرموده‌اند: مکتب تشیع، دانشگاهی دارد که دو درب آن، دعا و زیارت است.
استاد آیت‌الله مرتضوی بسیار هوشمندانه و با توجه به نقش مهم زیارات در تربیت طلاب، روزهای چهارشنبه را به این زیارت اختصاص دادند که حدود ۶ سال طول کشید و شرحی چنین عمیق پدید آمد که بعد از آن هم به شرح دعای مکارم الاخلاق پرداختند.
این شرح، علمی است نه خطابی، به‌روش فقهی استاد است، (بیان فروع، احتمالات، اقوال، ادله و بررسی ادله)، در عین اختصار، مفصل بوده و نکات اصلی به‌صورت کامل در آن بررسی شده و شرح زیارت به‌وسیله آیات و روایات است.
استاد مرتضوی نکته‌ای را از خود بیان نمی‌کنند بلکه همه سخنان را مستند می‌کنند که نشان‌دهنده همان شیوه فقهی ایشان یعنی «وثوق السندی» است. ایشان اصرار دارند که باید ریشه روایی و قرآنی هرکدام از عبارات زیارت آورده شود تا اثبات شود هیچ غلو و بزرگ‌نمایی در این زیارت وجود ندارد.
رویکرد این زیارت، کلامی است و محتوای امامت‌شناسی دارد و از این جهت، استاد مرتضوی به روایات اهل‌سنت نیز پرداخته و بحث عالمانه انجام می‌دهند. اثبات میدانی معیت و همراهی قرآن و اهل‌بیت (ع) در همین ادعیه و زیارات است که ارزش زیارات را دوچندان می‌کند. اختصار این شرح که در اواخر آن نیز زیادتر می‌شود، به‌دلیل این است که مطالب تکرار نشود و شرح هر عبارت به محل خود ارجاع داده می‌شود.
استاد محمدحسن ربانی بیرجندی: وقتی آیت‌الله مرتضوی به نجف رفتند از محضر آیات عظام، خمینی، خویی و حسین حلی استفاده کردند و در زندگی نسخه‌ای از شیخ حسین حلی شدند، یعنی بی‌تکلف، بی‌آلایش و با ذی طلبگی که خودشان فرمودند از شیخ حسین حلی پرسیدم چرا اعلام مرجعیت نمی‌کنید و فرمود: خداوند متعال ما را برای تدریس خلق کرده است.
استاد آیت‌الله مرتضوی از نظر علمی روش شیخ حسین حلی را نپذیرفت که دو ویژگی داشت: اول اینکه به اسناد اهتمام نمی‌داد بلکه بر اساس قاعده مشهور نجف عمل می‌کرد که «کنا نصحح الاسانید بالمتون» و دوم اینکه فرع‌محور نبود و فقه خود را بر اساس قواعد کلی پیش می‌برد.
آیت‌الله مرتضوی به فروع و نصوص جزئی اهتمام دارند که روش امام خمینی (ره) است و فرموده‌اند: برای این «تحریرالوسیله» را شروع کردم (در حالی که اساتید بر اساس عروه الوثقی یا شرایع الاسلام پیش می‌رفتند) که اولاً مسائل تحریر از هر کتاب فقهی بیشتر است که مبنامحوری امام بر تکیه بر نصوص و فروع را نشان می‌دهد، ثانیاً بیشتر شاگردان امام بعد از انقلاب متکفل امور اجرایی شدند و نظریات علمی امام ممکن است معطل بماند و ثالثاً این کتاب جامع تمام ابواب فقه از طهارت تا آخر دیات است.
مرحوم آیت‌الله خوئی دو دوره علمی داشتند که یکی پیروی از مشهور و «وثوق صدوری» بود و یکی بعد از نگارش «مصباح الاصول» که «وثوق سندی» بود و استاد آیت‌الله مرتضوی نیز روش دوره دوم مرحوم خوئی و نگرش اسنادی را پیش گرفته‌اند که به‌ّهمراه حضرات آیات سید تقی قمی و آصفی محسنی، تنها شاگردان مرحوم سید خوئی هستند که درمورد هر روایت تکیه بر سند می‌کنند.
گفتنی است، این کتاب ارزشمند که شرحی بر زیارت جامعه کبیره است، براساس دروس معظم له که در روزهای چهارشنبه پس از درس خارج فقه خود در جمع طلاب و فضلای حوزه علمیه خراسان ارائه می‌شد، تدوین شده است و به همت محقّقان موسسه علمی پژوهشی کلامنا پس از پیاده سازی صوت دروس، استخراج مصادر و منابع، تحقیق و تکمیل مقدّمه، فهرست ها و کتابنامه به زیور طبع آراسته شده است.
شایان ذکر است، کتاب «شرح زیارت جامعه کبیره» که به‌سعی حجج‌اسلام سید محسن مرتضوی و سید مسعود مرتضوی تهیه و تنظیم شده، توسط انتشارات به نشر وابسته به آستان قدس رضوی در قطع وزیری و با شمارگان هزار نسخه در ۶۵۶ صفحه منتشر شده است.
