شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
کتاب «کرامت انسان در فقه و حقوق اسلامی» نوشته حسین حقیقت پور از سوی انتشارات دانشگاه امام صادق(ع) به منتشر شده است؛ زبان کتاب، تخصصی بوده و نویسنده در تنظیم مطالب خود بیشتر از دیدگاه‌های آیت‌الله جوادی آملی بهره برداری کرده است.
به گزارش شبکه اجتهاد، در نظام اسلامی هر آن چیزی که تکریم انسان در آن خدشه دار بشود و کرامت انسانی در آن پایمال بشود مردود است و هر آن چیزی که انسان را رشد می‌دهد و به تعالی و معنای واقعی انسان نزدیک می‌کند او مطلوب و مرغوب است.
کتاب «کرامت انسان در فقه و حقوق اسلامی» نوشته حسین حقیقت پور، تفصیل یک گزاره کوتاه می‌باشد و آن اینکه «کرامت انسان، در فرایند اجتهاد(فقه و حقوق) منشأ نفی و اثبات است». برای تبیین موضوع و محمول این گزاره نیاز به مباحث فراوانی است.
بنابراین مباحث این کتاب به طور کلی در دو بخش قابل ارائه است: بخش نخست عهده دار بحث از موضوع قضیه و بخش دوم عهده دار بررسی محمول آن خواهد بود.
در بخش نخست در جهت روشن شدن موضوع پرسش‌های پیش رو در این قسمت عبارت‌اند از: کرامت چیست؟ (مفاد مای شارحه) آیا کرامت انسان علاوه بر وجود ذهنی، وجود خارجی نیز دارد؟ (مفاد هل بسیطه) آیا کرامت انسان، ذاتی و… است؟ (مفاد هل مرکبه) دلیل وجود کرامت برای انسان چیست؟ (مفاد لِمَ اثباتی).
البته شاید لازم باشد ترتیب طرح این پرسش‌ها هماهنگ با ترتیب مباحث منطقی تنظیم نشود. بنابراین ابتدا لازم است به تبیین مفهوم موضوع پرداخته با استفاده از کتب لغت به سؤال نخست پاسخ گوییم. سپس باید به اثبات موضوع بپردازیم و در این جهت از آنجا که زمینه بحث، فقهی است باید به متون شرعی مراجعه کنیم. در نتیجه پاسخ به هل بسیطه و لم اثباتی در اینجا همزمان اتفاق خواهد افتاد.
سپس در جهت پاسخ به هل مرکبه باید به بررسی ویژگی‌های کرامت انسانی بپردازیم از جمله اینکه آیا کرامت انسان ذانی است یا غیر ذاتی؟ آیا کرامت انسان زیرشاخه‌هایی نیز دارد؟ و… در نتیجه این بخش به طور کلی در دو فصل ارائه می‌شود. فصل نخست به تبیین مفهوم کرامت و فصل دوم به بررسی ماهیت آن از دیدگاه نظام حقوقی اسلام اختصاص دارد.
در بخش دوم باید به محمول قضیه پرداخت. اینکه کرامت انسان منشأ نفی و اثبات در احکام و قوانین الهی است یک گزاره کلی بوده میزانی که می‌تواند اصل و ویژگی‌های دخالت این مفهوم را در فرآیند استحصال حکم شرعی بررسی کند، دانش اصول فقه است.
باید دید، این مفهوم در چهره کدام نهاد اصولی و فقهی می‌تواند ایفای نقش کند؟ آیا «حجت در فقه» که از دیدگاه مرحوم بروجردی و امام خمینی(ره) و… موضوع اصلی دانش اصول است، در قالب «کرامت انسان» تشخص می‌یابد؟ آیا می‌توان طی یک قضیه حملی شایع صناعی گفت: الحجه الکرامه؟ یا بطور مثال بگوییم القاعده الفقهیه الکرامه؟
پس از یافتن پاسخ تفصیلی این پرسش، در جهت اثبات درستی نتیجه حاصل شده، استشهاد به متون فقهی ضروری می‌نماید. بنابراین بخش دوم هم باید در چند فصل تنظیم شود که طی آنها هر یک از کرامت انسانی، کرامت الهی و کرامت عرفی مطالعه شوند.
در این کتاب نگارنده با وجود موانع بسیار از جمله بکر بودن رویکرد موضوع کتاب به موضوع و کمی منابع، سعی کرده در حد وسع خود به مطالعه موضوع مذکور بپردازد. زبان کتاب، تخصصی است و مخاطب آن، دانشجویان رشته فقه و مبانی حقوق هستند. نویسنده در تنظیم مطالب خود بیشترین بهره را از دیدگاه‌های حضرت آیت‌الله جوادی آملی برده است.
معرفی آثار دیگر در زمینه کرامت انسان
مقالات مختلفی با موضوع کرامت انسان نوشته شده است اما مقالاتی که مستقیما رویکرد فقهی ـ اصولی به موضوع داشته باشند بسیار اندک هستند و شاید به عدد انگشتان دست هم نباشند. کتب و مقالاتی نیز وجود دارند که به طور ضمنی مربوط به موضوع این کتاب هستند.
به عنوان مثال آثاری که در موضوعات حقوق بشر یا به اصطلاح حقوق الانسان، شبیه سازی انسان، پیوند اعضا و امثال آن نوشته‌اند به طور ضمنی به موضوع این کتاب اشاره داشته اند.
کتاب‌هایی مانند «الاسلام و حقوق الانسان فی ضوء المتغییرات العالمیه»، «حقوق الانسان»، «حقوق الانسان الثقایه بین الشرعیه الاسلامیه و المواثیق الدولیه»، «حقوق الانسان فی الاسلام»، «حکم الانتفاع بالاعضاء البشریه و الحیوانیه»، «الاستنساخ فی میزان الاسلام»، و نیز «الاستنساخ؛ جدل العلم و الدین و الاخلاق» از همین قبیل هستند.
«کرامت انسانی در حقوق کیفری» اثر دکتر اسمعیل رحیمی نژاد، کتاب دیگری است که در آن نویسنده با رویکردی حقوقی و با مبنا قرار دادن کرامت ذاتی انسان به نقد و بررسی حقوق کیفری ماهوی و شکلی پرداخته است.
به نظر می‌رسد برای بحث فقهی بر مبنای کرامت انسان، طرح بحث حداقل دو بخش کلی، ضروری می‌نماید: در بخش اول لازم است به طور استدلالی به تحقیق درباره ثبوت یا عدم ثبوت چنین مبنا و یا حقی در میان متون و ادله باشیم. چه اینکه در مورد ثبوت کرامت انسانی برای تمام بشر در میان دانشمندان اتفاق نظر وجود ندارد.
پس از فراغ از بخش نخست، باید در بخش دوم به بررسی آثار و پیامدهای فقهی و حقوقی پرداخت. در این بخش ایت که بایست به بررسی آراء و نظریات دانشمندان پرداخته و نیز به شبهات پیرامون کرامت انسان پاسخ گفته شود.
بخش‌های مختلف این کتاب
کتاب «کرامت انسان در فقه و حقوق اسلامی» در دو بخش کلی تدوین شده است. بخش نخست با عنوان کلیات به مباحثی همچون شناخت مفهوم کرامت، مظاهر کرامت انسان در متون روایی، تقسیم مفهوم کرامت در مقام ثبوت و بررسی مفهوم کرامت انسان از دیدگاه نظام حقوقی اسلام، می‌پردازد.
بخش دوم خود شامل ۵ فصل است که عناوین آن عبارت است از: کرامت انسانی، کرامت الهی، تناسب مفاد هر یک از کرامت انسانی و کرامت الهی با موضوع خود، کرامت عرفی ـ اجتماعی و مفهوم هتک حرمت.
فصل نخست مباحثی همچون آیات و روایات پیرامون کرامت انسانی، حق آزادی و نفی مملوکیت، حق ملکیت منافع و اموال، حق داشتن حریم خصوصی، حق داشتن دین و عقیده و بررسی چند فتوا با محوریت کرامت انسانی، را آورده است.
رابطه قاعده کرامت مؤمن و قاعده نفی سبیل، قاعده حرمه اهانه المحترمات فی الدین، ادله اثبات قاعده کرامت مؤمن از جمله موضوعاتی است که در فصل دوم به آن پرداخته است.
بنابر گزارش وسائل، کتاب «کرامت انسان در فقه و حقوق اسلامی» اثری از حسین حقیقت پور در ۲۹۲ صفحه با شمارگان ۱۰۰۰ نسخه و در قطع رقعی به همت انتشارات دانشگاه امام صادق(ع) به چاپ رسیده است.
