شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
متاخران بدون چاره‌جویی و جای دادن ابراهیم بن‌هاشم در یکی از دو گزینه وثاقت یا حسن حال با روایات او تعامل کند. از‌این‌رو دست پیمایش راه‌ها، گزینش راه‌کار‌ها و تمسک به عباراتی زدند تا بتوانند از دل آن‌ها وثاقت یا حسن حال او را استفاده کنند. این در حالی است که به تصریح ابن‌شهید ثانی در منتقی الجمان، از نگاه متقدمان به احراز وثاقت یا حسن حال نیازی نیست چرا که می‌توان به روایت راوی ضعیف به دلیل برخورداری از قرائن صدور و اعتبار عمل کرد؛ البته در پی آن نیستیم تا بگوییم ابراهیم بن‌هاشم ضعیف است.
به گزارش شبکه اجتهاد، نشست علمی با موضوع دلالت مشیخه شیخ صدوق بر وثاقت علی بن ابراهیم بن‌هاشم قمی به همت گروه رجال پژوهی معاونت پژوهش حوزه علمیه خراسان برگزار شد.
در این نشست سید علیرضا حسینی شیرازی با اشاره به اینکه نام ابراهیم بن‌هاشم در سند بسیاری از روایات کتاب‌های حدیثی شیعه به‌ویژه کتاب‌های معتبری چون کتب اربعه، به چشم می‌خورد، گفت: در نگاه نخست، شاید این فراوانی در تکرار، آن هم در عرصه‌های مختلف دین‌شناختی (اعم از فقه و غیر فقه) نشانگر آن باشد که وی چهره‌ای سرشناس باشد. به این معنا که در لابه‌لای کتاب‌های حدیثی ردپای روشنی از سه مساله درباره او ببینیم هویت او وثاقت یا عدم وثاقت او طبقه او. متاسفانه هنگامی که به منابع رجالی مراجعه می‌کنیم هیچ یک از این سه پدیده درباره وی به روشنی یافت نمی‌شود.
وی ادامه داد: اطلاعات درباره وی به غایت کم می‌باشد و این موضوع در گذر تاریخ باعث شده است تا فقها، حدیث‌پژوهان و رجال‌پژوهان گمانه‌ها و راهکارهایی را برای وثاقت او ارائه دهند.
این حدیث پژوه و مولف یادآورشد: بررسی این گمانه است که اگر از یک راوی در مشیخه کتاب من لا یحضره الفقیه شیخ صدوق یاد شود و ذکر طریق دلیل بر وثاقت آن راوی است چرا که مرحوم شیخ صدوق در مقدمه فقیه گواهی می‌دهد که روایاتی که در الفقیه گردآوری شده، از کتاب‌های قابل اعتماد استخراج شده است.
وی خاطر نشان کرد: بر پایه این گواهی گروهی از دانشمندان شیعی بر این باورند که همه راویانی که شیخ صدوق در مشیخه، طریق خود به ایشان را ذکر می‌کند، صاحب کتابند و قطعاً کتاب‌های ایشان از کتاب‌های مشهور و متداول جامعه علمی شیعیان بوده است و از این دو، وثاثت آن راویان ثابت می‌شود.
حسینی شیرازی به مرور گزارش فهرست و رجال شیخ طوسی و فهرست نجاشی درباره ابراهیم بن‌هاشم، پرداخت و گفت: هر جا نجاشی افزوده‌ای دارد یا اگر بخشی از سخن شیخ طوسی را نمی‌پذیرد در قالب عبارتی اعتراض‌گونه و با بیانی لطیف، نظر خود را ارائه می‌دهد؛ بنابراین مدخل ابراهیم بن‌هاشم در فهرست نجاشی برگرفته از فهرست شیخ طوسی است با این تفاوت که نجاشی در طبقه این راوی تردید دارد و افزوده دیگری ندارد؛ این در حالی است که نجاشی در دیگر مداخل اصرار بر افزودن مطالب جدیدی دارد.
این محقق و حدیث پژوه با بیان اینکه نکتهٔ شگفت آور دیگر آن است که در بسیاری از مداخل فهرست شیخ طوسی ردپایی بسیار روشن از طرق قمیان به ویژه طرقی که ابن‌ولید در آن حضور دارد، دیده می‌شود، گفت: البته نشانی از شرح حال و توصیف ابراهیم بن‌هاشم نیست. این نیز ابهام درباره ابراهیم بن‌هاشم را دوچندان می‌کند. پس دادهٔ روشنی در تحلیل شخصیت، هویت و طبقهٔ ابراهیم بن‌هاشم در دست نیست.
وی در تحلیل و بررسی وثاقت یا عدم وثاقت ابراهیم بن‌هاشم است، اظهار کرد: در نگاه متاخران و حاکمیت تقسیم‌بندی چهارگانهٔ حدیث، دانشمندان رجالی در پی چاره بودند. به این معنا که احادیث ابراهیم بن‌هاشم در کدام یک از انواع چهارگاه حدیث قرار می‌گیرد. طبیعی است که نشود باور کرد که این حجم از روایات او ضعیف باشد! (که نیست).
سید علیرضا حسینی شیرازی گفت: بنابراین متاخران بدون چاره‌جویی و جای دادن ابراهیم بن‌هاشم در یکی از دو گزینه وثاقت یا حسن حال با روایات او تعامل کند. از‌این‌رو دست پیمایش راه‌ها، گزینش راه‌کار‌ها و تمسک به عباراتی زدند تا بتوانند از دل آن‌ها وثاقت یا حسن حال او را استفاده کنند. این در حالی است که به تصریح ابن‌شهید ثانی در منتقی الجمان، از نگاه متقدمان به احراز وثاقت یا حسن حال نیازی نیست چرا که می‌توان به روایت راوی ضعیف به دلیل برخورداری از قرائن صدور و اعتبار عمل کرد؛ البته در پی آن نیستیم تا بگوییم ابراهیم بن‌هاشم ضعیف است.
