نباید در عرصه موضوع شناسی به حوزه‌‌های قبلی بسنده کرد/ عنصر زمان و مکان به صورت فراگیر در حوزه مورد توجه نیست

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با اشاره به اهمیت موضوع شناسی در حوزه‌های علمیه، گفت: «اشتغال زنان» در ظاهر مساله جدیدی نیست و سابق بر این هم زنان بیرون از منزل فعالیت داشتند، اما در واقع، چون مناسبات اجتماعی تغییر کرده است، اینکه الگوی مطلوب اشتغال زنان در زمان حاضر چیست، نیاز به موضوع شناسی دارد و نمی‌توان حکم کلی داد لذا به نظر می‌رسد که موضوع شناسی ما به پختگی کامل نرسیده است.

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام حسین بستان عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، پیرامون وضعیت کرسی‌‌های درس خارج حوزه علمیه به «شفقنا» گفت: دروس خارج فقه بسیار گسترده هستند و نمی‌شود یک حکم کلی برای آنها صادر کرد. در دروس خارج، مواردی را مشاهده می‌کنیم که اساتید برجسته حوزه و به ویژه نسل جدید اساتید به عرصه موضوع شناسی توجه بیشتری دارند و مسائل جدید و مستحدثه را با موضوع شناسی‌‌های دقیق تر، تجزیه و تحلیل می‌کنند، ولی اگر بخواهیم یک حکم کلی صادر کرده و به همه دروس خارج تعمیم دهیم، به نظر می‌رسد که تا حدّی از وضعیت مطلوب فاصله زیاد داریم و کارهای نشده در این زمینه زیاد است چون مباحث جدید، مباحث پیچیده و دارای زوایای مختلف است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با اشاره به مسائل پزشکی، گفت: فضلا در این رشته بیشتر به مسائل موضوع شناسی و پزشکی جدید ورود کردند؛ البته مسائل مستحدثه منحصر به اینها نیست، خیلی از مسائل هستند که سیاسی، اقتصادی و اجتماعی هستند که کار مقداری مشکل تر است و گاهی به نظر می‌رسد، مسئله جدیدی نیست و در ظاهر، همان مسائل قبلی هستند.

در عرصه موضوع شناسی نباید به حوزه‌‌های قبلی بسنده کرد

او تصریح کرد: در عرصه موضوع شناسی باید حوزه‌‌های مختلف را ببینیم و به حوزه‌‌های سابق و قبلی بسنده نکنیم یعنی ممکن است در عرصه‌‌های مثلاً اجتماعی و اقتصادی با مواردی برخورد کنیم که در ظاهر مساله جدیدی نیست، اما با روابط اجتماعی و الگوهای اجتماعی مواجه می‌شویم که تغییر یافته‌‌‌اند و نیاز به موضوع شناسی جدید داریم که متاسفانه در این زمینه ضعیف هستیم.

بستان به عنوان نمونه به مساله «اشتغال زنان» اشاره کرد و گفت: «اشتغال زنان» در ظاهر مساله جدیدی نیست و سابق بر این هم زنان بیرون از منزل فعالیت داشتند، اما در واقع، چون مناسبات اجتماعی تغییر کرده است، اینکه الگوی مطلوب اشتغال زنان در زمان حاضر چیست، نیاز به موضوع شناسی دارد و نمی‌توان حکم کلی داد لذا به نظر می‌رسد که موضوع شناسی ما به پختگی کامل نرسیده است.

گرفتاری‌‌های زندگی مانع از تمرکز طلاب بر روی موضوعات می‌شود

او درباره پرورش مجتهدین توانمند در حوزه‌‌های علمیه اظهار داشت: پرورش مجتهدین یک بُعد علمی و معرفتی دارد و یک بُعد دیگری هم دارد که ممکن است به خاطر آنها مشکل داشته باشیم؛ یعنی زمانی از جهت نیروی انسانی و طلاب با انگیزه مشکلی نداریم و فقط مشکل علمی است که اگر این باشد، مشکلی نیست چون زمینه‌‌هایی را در حوزه داریم و افرادی هستند که می‌توانند توانایی و مهارت لازم برای اجتهاد را منتقل کنند؛ اما مشکلات از نوع دیگری داریم که به شرایط زندگی طلاب برمی گردد یا عوامل دیگری که انگیزه‌‌های اینها را تضعیف کرده و سبب شده که سطح علمی حوزه نسبت به دهه‌‌های گذشته افت کند که این فارغ از مساله موضوع شناسی است؛ یعنی خیلی از طلاب به خاطر گرفتاری‌‌های زندگی یا مسائل دیگر توان لازم را ندارند و نمی‌توانند از عهده موضوع شناسی بربیایند. طلاب با این دغدغه فکری و عدم تامین زندگی، چگونه می‌توانند متمرکز شوند و مساله علمی حل کنند و پیشرفت کنند؟

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تصریح کرد: اگر موانع و مشکلات معیشتی طلاب حل شود، این ظرفیت و پتانسیل در حوزه است که طلاب را به سطح مطلوب اجتهادی برساند.

عنصر زمان و مکان به صورت فراگیر در حوزه مورد توجه نیست

او درباره عنصر زمان و مکان در اجتهاد گفت: موضوع شناسی یعنی خیلی از موضوعاتی که قبلاً حکمی داشته، الان آن حکم را به خاطر تغییر زمان نداشته باشد لذا به نظر می‌رسد که عنصر زمان و مکان به صورت فراگیر در حوزه مورد توجه نیست، ولی در عین حال درس‌‌های خوبی هم داریم که به این عنصر توجه می‌کنند مانند مسائل رمز ارزها، بورس و امثالهم که به صورت درس خارج مورد بحث قرار می‌گیرد؛ اما اینکه جریان عمومی درس‌‌های حوزه شده باشد، اینگونه نیست و خیلی اساتید، تدریس خود را در همان قالب و فضای سنتی پیش می‌برند.

بستان در مورد حرکت حوزه‌‌های علمیه همپای نیازهای روز هم به این نکته اشاره کرد که سرعت تحولات خیلی زیاد است و هر چقدر حوزه تلاش کند، بازهم عقب است اما باید امیدوار بود یعنی حرکت‌‌هایی که شاهد آن هستیم و جوانه‌‌هایی که زده شده است خیلی امیدوارکننده است یعنی طلاب در مقایسه با مباحث سنتی بیشتر جذب مسائل جدید می‌شوند که خود این، ظرفیت بالایی را به وجود می‌آورد و برای آینده امیدبخش است گرچه عِدّه و عُدّه ما در مقایسه با سرعت تحولات جهانی کم است و باید قبول کنیم که فاصله‌ای که با تحولات جهانی داریم را نمی‌توانیم عن قریب پر کنیم و به مرزهای دانش برسیم.

اجتهاد جدید در حوزه باید فرهنگسازی و گفتمان سازی شود

او برای رسیدن به نقطه مطلوب در کرسی‌‌های درس خارج گفت: اساتیدی که براساس توانمندی خودشان اقدام به راه اندازی کرسی درس خارج کردند و طلابی را تربیت می‌کنند، به موازات آن، جریانی در حوزه متولی شود که اجتهاد جدید را فرهنگسازی و گفتمان سازی کند و اساتیدی که مباحث سنتی تدریس می‌کنند را وارد این فضا کند و این احساس ضرورت را در استادان به وجود بیاورد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه در زمینه کتب درسی نیازمند تغییر هستیم، بیان کرد: کتاب‌های سنتی وقت زیادی از طلاب می‌گیرد ضمن اینکه متون سخت و سنگینی هستند در حالیکه می‌توان آهنگ فهم مطلب را سریعتر کرد. البته این بدان معنا نیست که ماهیت کتاب‌‌ها را به طور کامل تغییر دهیم و همه متون آن را روان سازی کنیم.

تغییر در کتب درسی لازم است اما ارتباط طلاب با تراث نباید قطع شود

او ادامه داد: تغییر متون درسی حوزه نباید به گونه‌ای شود که ارتباط طلاب با ادبیات قدیمی قطع شود چون بعد که یک کتاب قدیمی به او بدهیم، دیگر نمی‌تواند کتاب را بخواند و لذا آسیب می‌زند. به هر حال باید از تراث خود محافظت کنیم و طلبه با این کتاب‌‌ها آشنا شود؛ به عبارت دیگر، این تغییر در متون درسی اتفاق بیفتد اما حتما حداقلی دیده شود و طلاب با ادبیات متون قدیمی بیگانه نشود.

بستان عمده آسیب درس‌‌های خارج کنونی را به روز نبودن آنها دانست و گفت: این مقدار دانش و تحقیق نمی‌تواند لزوماً مسائل و مشکلات امروز جامعه ما را حل کند، وقتی به گذشته نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که بزرگان، همین مباحثی که تولید کردند و امروز به دست ما رسیده است، برای حل مشکلات و مسائل زمان خود به کار می‌گرفتند.

او در پایان تاکید کرد: مساله شناسی‌‌های جدید و پرداختن به موضوعات جدید از مواردی است که باید در کرسی‌‌های درس خارج جدی گرفته شود.