دیدگاه و گزارش

اختصاصی شبکه اجتهاد: توهین به عزاداری و شعائر حسینی بی‌تردید حرام است. در این حرمت تفاوتی میان ابزار توهین وجود ندارد. البته توهین به مجالس عزا به‌تنهایی سبب ارتداد نمی‌گردد؛ اما اگر به انکار ضروری دین بازگشت نماید، ارتداد محقق می‌شود

بر اساس نظر مرحوم نراقی هر آنچه که شارع متعال یا شریعت عهده دار شده است باید از زبان شارع آن را کشف کرد و در واقع تلقی شرعی باید به دست گرفت و این امر محدود به موضوعات مخترعه نمی‌شود؛ یعنی همان موضوعات عرفی نیز که مد نظر شارع قرار گرفته‌‌‌اند ممکن است تغییراتی در آنها ایجاد شده باشد یا از نظر شارع موضوعات با ویژگی خاصی باشد و مطلق موضوعاتی که در زبان عرف قرار گرفته‌‌‌اند مد نظر نباشند و توسعه و تضییق محتوایی در واژگان رخ داده باشد. به گزارش شبکه اجتهاد، حزب تشکلی سیاسی مستقل از …

پژوهشگر فرهنگستان علوم اسلامی و استاد حوزه تاکید کرد: فقه اگر می‌خواهد حضور اجتماعی داشته باشد، باید فقه سرپرستی شکل بگیرد و معادله کلان به عنوان سرچشمه علوم ارائه دهد. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام و المسلمین مصطفی جمالی، محقق و پژوهشگر فرهنگستان علوم اسلامی در نشست «مدخلی بر نظریه پیشرفت‌شناخت» در مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه (رشد) برگزار شد، گفت: توسعه و پیشرفت به معنای تغییر در پدیده‌های مختلف اجتماعی و سیاسی و طبیعی است که نیازمند شناسایی تناسبات کمی و کیفی میان پدیده‌ها و اشیاء است‌. وی با بیان اینکه غرب توانسته اشیاء را آنالیز و تناسبات آن را …

ما نباید به ساختار تصلب داشته باشیم. با توجه به مسائلی که مبتلا‌به جامعه است، فقه باید ساختارمند شود. امروزه علوم انسانی در جامعه ما رشد کرده، پس باید فقه اقتصاد، فقه تربیت، فقه سیاست، فقه امنیت، فقه دفاع و … را داشته باشیم و با همین میراث فقهی هم باید یک نظام اجتماعی ساخته و تدوین شود. اختصاصی شبکه اجتهاد: عبدالحسین خسروپناه استاد و پژوهشگر فلسفه دین و رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، در گفتگویی، به تشریح دیدگاه‌های خود درباره «فقه اجتماعی» و برخی مسائل روز جامعه پرداخت. او معتقد است فقه باید و حتماً با توجه به …

رضا اسلامی گفت: اینکه برخی معتقد هستند که تمام آیات قرآن قابلیت بهره‌گیری فقهی دارد ریشه و اساس محکمی ندارد و هیچ مقاله و کتابی هم در این زمینه نوشته نشده است و اگر کسانی که مدعی هستند فارغ از شعار آن را بنویسند در این صورت می‌توانیم در این زمینه بحث کنیم. اما خالد غفوری با تاکید بر قرآن‌محوری در فقه گفت: گذشتن از یک آیه به آسانی به بهانه اینکه فقهای گذشته از آن بهره فقهی نبرده‌اند کار درستی نیست. به گزارش خبرنگار اجتهاد، هشتمین نشست از نشست‌های «چالش‌های فقه در دنیای معاصر» با سخنرانی حجج‌الاسلام والمسلمین رضا …

نظریه فقهی، نگرشی جدید است که فروعات فقهی مختلفی را در پی دارد لکن قول و نظر، یک مسئله را پوشش می‌دهد بدین معنا که گرچه دانش را حفظ می‌کند اما قلمرو دانش را افزایش نداده و آن را جلو نمی‌برد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین مححمدعلی خادمی کوشا، مدیر گروه «دانش‌های وابسته به فقه»، در پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در کارگاه‌های مشق اجتهاد که در مدرسه تخصصی فقه امام خمینی (ره) قم برگزار شد، طی سخنانی با بیان اینکه عموم دانش‌پژوهانی که وارد عرصه پژوهش می‌شوند با چالش انتخاب موضوع مواجه‌اند، گفت: پیدایش …

مدرسه هشتم «مشق اجتهاد» با حضور طلاب در مدرسه تخصصی فقه امام خمینی (ره)، با ارائه درس «روش استناد دهی به سنت» توسط حجت‌الاسلام والمسلمین سید ضیاء مرتضوی دنبال شد. به گزارش شبکه اجتهاد، استاد خارج فقه حوزه علمیه قم با بیان اینکه باید سنت به‌عنوان منبع اصلی فقه مورد توجه قرار گیرد، گفت: ترجمه تحت‌اللفظی سنت، ترجمه کامل نیست؛ بلکه باید ترکیب بین کلمات را متوجه شد. اگر در این امر دچار خطا شویم استدلال دچار مشکل شده است. وی ادامه داد: باید مبنای خود را در مورد وثوق خبری یا مخبری بودن را مشخص کنیم. علاوه بر اینکه، …

استاد دانشگاه علوم حدیث به تبیین جریان‌های معاصر علم رجال پرداخت و ضمن تقسیم مبانی علم عالمان شیعه به ۴ دسته قرائنی، سندی، فهرستی و شکاکان هر یک را به تفصیل مورد بحث و بررسی قرار داد. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی غلامعلی، در نشست رجال پژوهی با موضوع شناخت جریان‌های معاصر علم رجال که به همت گروه رجال پژوهی معاونت پژوهش حوزه علمیه خراسان در محل مدرسه آیت‌الله خویی(ره) برگزار شد، با بیان این که گروه‌ها و جریانات متنوع و مختلفی در شیعه و سنی با سنت و حدیث مواجهه داشته‌اند، گفت: گروهی کاملا آن را رد …

بیان آیات بدین نحو است که در کنار بیان حکم الهی، شوق لازم را برای عمل به‌حکم ایجاد می‌نماید. لذا با توجه به این اصل قرآنی، در استنباط نیز می‌باید نگاه کارساز و مفید به فتاوی داشت. به‌عنوان نمونه اگر در حکمی که یقین به لغو بودن و اجرانشدن آن در جامعه داریم، تن دهیم، همین می‌شود که در برخی از احکام در جامعه می‌بینیم. پس می‌باید عدم لغویت حکم را به‌عنوان اصلی مانند لاحرج و لاضرر در سایر احکام جاری دانست.  به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسالام والمسلمین سید محمدعلی ایازی قرآن پژوه و عضو هیئت ‌علمی دانشگاه علوم و …

اختصاصی شبکه اجتهاد: عنوان «لهو» از عناوین سهل و ممتنع فقه شیعی است. در ابتدا به نظر می‌رسد مفهوم آن روشن است، لکن تاکنون تحقیقات زیادی در رابطه با آن صورت نگرفته است. این در حالی است که در ابواب فقهی، بسیاری از مصادیق آن ذکر می‌شود. بررسی فقهی این عنوان را با حجت‌الاسلام محمدعلی خادمی کوشا، مدیر گروه دانش‌های وابسته به فقه پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در میان گذاشتیم. به عقیده وی، این عقیده که هر چیز نامطلوبی لهو است، نادرست است. تفسیر وی از لهو، تفسیر خاص و جدیدی است که تاکنون کمتر …

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: حریم گسترده احتیاطی که برخی از فقها به دور فقه کشیده‌اند سبب شده تا در رساله‌های عملیه شاهد احتیاطات بیش از حد باشیم و فقه دفاعی شود و وقتی فقه این همه حالت دفاعی بگیرد ناکارآمد می‌شود. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین مصطفی علی‌اکبریان، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و نویسنده آثار مختلف فقهی، درباره چالش‌های فقه در دنیای معاصر گفت: از جمله چالش‌های موجود فقه در برخورد با دنیای معاصر، موضوعاتی مانند دیه مسلمان و کافر، دیه زن و مرد، و نجاست کافر و … است …

در مباحث فقه مضاف چنین نیست که با قواعدی مانند حفظ نظام و یا ضرورت و یا ولایت‌فقیه مباحث اجتماعی و حکومتی و اقتصادی را حل کرد، بلکه فقه پیچیده شده است. چنین نیست که با صرف قواعد کلی حکم به جواز و عدم جواز داد؛ مثلاً کاشت جنین به‌صرف اینکه زنا نیست سبب حلیت نمی‌شود؛ بلکه پیامدهای اجتماعی، تربیتی و… را نیز باید مورد لحاظ قرارداد. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین خالد غفوری سردبیر مجله «فقه اهل بیت علیهم‌السلام» و عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه در هشتمین مدرسه «مشق اجتهاد» که با حضور طلاب در مدرسه تخصصی …

استاد حوزه علمیه خراسان با اشاره به ویژگی‌های فقه شیعه، روزآمدی و کارآمدی فقه در پاسخگویی به مسائل روز جامعه را مورد تأکید قرار داد. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین حق پناه در جمع اساتید اعزامی فقه و اصول حوزه علمیه خراسان در مدرسه علمیه سلیمانیه عنوان کرد: فقه شیعه و اهل سنت علاوه بر ۲۳ اختلاف کلی، تفاوت‌های نسبی فراوانی دارند که یکی از آن‌ها این است که نظر و استنباط مجتهد شیعی وضع قانون نیست. وی با بیان این که فقه به معنای کشف و استنباط احکامی است که خداوند وضع کرده و نه طراحی قوانین جدید، …

اختصاصی شبکه اجتهاد: تفریح در جوامع مذهبی، معمولاً به‌عنوان امری مذموم شمرده می‌شود. بسیاری از متدینان، تفریح را مصداق لهو، لعب و یا لغو می‌دانند. این مطلب را با حجت‌الاسلام محمد قائینی، استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم در میان گذاشتیم. او معتقد است لغو به‌کلی حرام نیست و لهو و لعب نیز تنها در بعضی مصادیق، مشمول ادله حرمت می‌باشند؛ بنابراین نمی‌توان تفریح را همواره مصداق این عناوین دانسته و به این بهانه، حکم به مذموم بودن آن داد.  قائینی همچنین معتقد است  رواج شادی در میان مردم وظیفه فقه نیست و متخصصان امر و افراد کارشناس‌، …

شیخ طوسی در مبسوط بحثی را پیرامون هزینه‌های شوهر نسبت به همسر مطرح کرده و می‌گوید: همانند هنگامی‌که مستأجری خانه را اجاره می‌کند؛ هزینه‌های گزاف خانه مربوط به صاحب‌خانه است ولی هزینه‌های خرد و جاری مربوط به خانه ‌برعهده مستأجر است؛ در مورد هزینه همسر نیز به همین صورت باید عمل نمود! یعنی اگر همسر مریضی پرهزینه داشت شوهر او را به پدرش سپرده و بعد از التیام دوباره او را می‌ستاند! به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی مهریزی پژوهشگر باسابقه حوزه فقه و عضوهیئت علمی موسسه دارالحدیث، در میزگرد مدرسه چهارم و پنجم «مشق اجتهاد» در اصفهان ضمن اشاره …

شبکه اجتهاد: شواهد نشان‌‌‌‌ می‌دهد امامان کاظم (‌علیه‌السلام) و رضا (‌علیه‌السلام) شاید به اقتضای اینکه در مکالمات بین مذاهب، اهل سنت از جایگاه حدیث نبوی نزد امامیه پرسش‌‌‌‌ می‌کردند، بیشتر کوشش داشتند تا اسانید متصل خود به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را ارائه کنند و همین موضوع موجب شده بود تا محفل آنان برای اصحاب حدیث عامه نیز پرجاذبه باشد؛ نمودی از جاذبه، استقبالی است که محدثان نیشابور، چون اسحاق بن راهویه از امام رضا (‌علیه‌السلام) داشتند و حدیث سلسله الذهب را از ایشان شنیدند (نک: ابن بابویه، التوحید، ۲۵؛ اربلی، ۳/۱۰۱). در همین راستا تألیف …

ملک زاده با تأکید بر این که فقه امروز بسیار گسترده شده، گفت: طبیعتاً وقتی فقه توسعه پیدا‌‌‌‌ می‌کند عملیات استنباط نیز توسعه پیدا‌‌‌‌ می‌کند و باید برای کشف از عناصر جدید استفاده کنیم. دانش اصول ما به هر میزان قوی تر و توانمندتر باشد فقه ما نیز قوی تر و توانمندتر‌‌‌‌ می‌شود. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین ملک زاده، استاد خارج‌ فقه‌ و اصول حوزه علمیه در دوره مدرسه تابستانه مفتاح ۲ که از سوی دبیرخانه مفتاح برگزار شد، دیدگاه شهید صدر درباره علم اصول را مورد کنکاش قرار داد. وی نخست بر اساس دیدگاه شهید صدر …

جدیدترین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «جُستارهای فقهی و اصولی» به صاحب امتیازی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی و مدیر مسئولی مجتبی الهی خراسانی و سردبیری حسین ناصری مقدم منتشر شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، هشتمین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «جُستارهای فقهی و اصولی» ویژه پاییز۹۶ دربردارنده شش مقاله علمی: «نقد مستند روایی نظریه جهاد دعوت، بررسی موردی حدیث مقاتله»، «عدم ارث بری فرزند نامشروع از والدین طبیعی در بوته نقد»، «بررسی نگره نسبت دادن قیاس به ابن جنید»، «پژوهشی در مضمون بودن مأخوذ بالسّوم»، «بررسی قاعده جَبّ با نگاهی تاریخی و تطبیقی»، «تحلیل فقهی ـ حقوقی حکم تأسیس دفتر وکالت …

اختتامیه مدرسه ششم «مشق اجتهاد» با میزگرد تخصصی «چالش‌های فقه در دنیای معاصر» با حضور حجج‌اسلام حسنعلی علی‌اکبریان؛ دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، خالد غفوری عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه و مصطفی دُرّی مدرس سطوح عالی حوزه علمیه قم، در مدرسه عالی کریمه اهل‌بیت (س) قم برگزار شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، در این میزگرد حجت‌الاسلام علی‌اکبریان به فقه مقاصد شریعت پرداخت. قول افراطی و تفریطی در مورد پرداخت به مقاصد الشریعت را نفی کرد و از اعتدال در آن سخن گفت. حجت‌الاسلام غفوری به جایگاه قرآن در استنباط اشاره کرد و عدم بهره‌گیری عملی از قرآن را …

علی اکبریان با اشاره به الزامات و بایسته‌های رونق و نشاط علمی در حوزه تأکید کرد که برای این مسأله باید مسائل نوپای فقهی، کلامی و فلسفی جای خود را در دروس حوزه پیدا کند. ‌به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین حسنعلی علی اکبریان، با اشاره به بایسته‌های ایجاد نشاط علمی در بین طلاب اظهار داشت: چند عامل از عوامل نشاط علمی و توجه بیشتر طلاب به درس وجود دارد؛ یکی از مهمترین مسائلی که هم اساتید و هم مدیریت حوزه و هم خود طلاب باید عنایت داشته باشند، توجه ویژه به نیازهای دینی به روز جامعه است. عضو هیأت …

اختصاصی شبکه اجتهاد: کتاب پیرامون فلسفه اصول فقه، نوشته مسعود فیاضی، شامل سه مقاله و یک مصاحبه، در مورد کلیات فلسفه علم اصول فقه است. وی بعد از ذکر کلیات، به برخی مسائل فلسفه اصول فقه در قالب چند مقاله پرداخته است و در انتها در ضمن دو مقاله، به بررسی آرای فلسفی و کلامی مرحوم محقق اصفهانی پرداخته است. در زیر گزارشی کوتاه از این کتاب، از نظر شما می‌گذرد. مقاله مباحث پیرامون دانش فلسفه اصول فقه؛ نوشته جعفر سبحانی، مقاله درآمدی تأسیسی بر فلسفه اصول فقه؛ نوشته علی‌اکبر رشاد، مقاله فلسفه اصول فقه، نوشته علی عابدی شاهرودی و …

اختصاصی شبکه اجتهاد: برای تبویب علم اصول، ساختارهای متعددی پیشنهاد شده است که پیش از این، در مجله «تحول ساختاری دانش اصول» به آنها پرداخته شد. یکی از این ساختارها، ساختار مبتنی بر حجت است. در این خصوص، با آیت‌الله سید نورالدین شریعتمدار جزائری، استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم به گفتگو نشستیم. او در این گفتگو، به بیان مزایای ساختار مبتنی بر حجت پرداخت. اجتهاد: آیا ساختارهای متعدد مطرح در دانش اصول، تفاوت‌هایی را به لحاظ روش استنباط یا نتایج فقهی مترتب بر آن ایجاب می‌کنند؟ شریعتمدار جزائری: روشن است که اسلوب‌ها و ساختارهای مختلف در استنباط …

 اختتامیه مدرسه سوم «مشق اجتهاد» (طرح ملی روشمندسازی علوم اسلامی) با حضور حجج‌اسلام سید منذر حکیم، خالد غفوری و مجتبی الهی خراسانی در مدرسه عالی فقهی دارالهدی قم برگزار شد. به گزارش شبکه اجتهاد، در این نشست تخصصی، هریک از اساتید یکی از چالش‌های فقه در دنیای معاصر را مطرح کردند و پس از آن، به پرسش‌های پژوهشگران پاسخ گفتند. حکم عدم وجوب وفای به وعد، موجب عقب ماندگی جوامع شده است حجت‌الاسلام والمسلمین سید منذر حکیم از چالش‌های استحباب وفای به عهد و عدم وجوب آن سخن گفت و ضمن بیان خاطره‌ای از عدم وفای به عهد و تأثیر …

 استاد حوزه علمیه مشهد ضمن اشاره به توان دانش فقه به‌عنوان عامل مؤثر در قلمرو فقه پژوهی، متذکر شد: قلمرو فقه پژوهی را پرسش‌ها تعیین می‌کنند، نه پاسخ‌ها؛ لذا لازم است پرسش‌های جدید را از مردم و دانش‌های امروزه بیابیم و درصدد حل آن‌ها برآییم به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی الهی خراسانی استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد، در ششمین طرح ملی مشق اجتهاد که در مؤسسه عالی کریمه اهل‌بیت (س) قم با عنوان «آفاق فقه پژوهی» برگزار شد، ضمن اشاره به معارف اسلامی به‌عنوان خروجی علوم اسلامی، آن را محصولی علمی معرفتی دانسته و یادآور …

اختصاصی شبکه اجتهاد: فلسفه علم اصول، دانش نوپائی است که تنها در سالهای اخیر اندکی بدان پرداخته شده است. همین امر موجب شده تا بسیاری از زوایای آن مغفول بماند. شاید بتوان یکی از مهم ترین مسائل مرتبط با این دانش را تبیین دقیق قلمرو مسائل آن دانست. در این میان، برخی از فضلای قم، اهتمام فراوانی در تبیین مباحث این دانش به خرج داده‌اند. یکی از این افراد، حجت‌الاسلام دکتر سعید ضیائی‌فر، عضو هیئت علمی پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی است. او که به گفته خود، بیش از هفت سال است که به این دانش …

شبکه اجتهاد: ششمین نشست «هم‌اندیشی فقه حکومتی» به همت دبیرخانه هم‌اندیشی فقه حکومتی و با همکاری جامعه المصطفی العالمیه، با ارائه نظریه حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدمهدی میرباقری عضو مجلس خبرگان رهبری و رئیس فرهنگستان علوم اسلامی قم در مدرسه علمیه حجتیه، برگزار شد. در این نشست استاد میرباقری در ابتدا جلسه به مدت ۹۰ دقیقه مختصات نظریه خود را در قالب سه عنوان «ضرورت ورود فقه به عرصه فقه سرپرستی»، «بازخوانی برخی زوایای فقه سرپرستی در فضای فلسفه فقه» و در نهایت «بازخوانی برخی زوایای فقه سرپرستی در فضای فلسفه اصول» مطرح کرد. که با پرسش و پاسخ مقررین و …

استاد حکیم، انسان شناسی را از مؤلفه‌های مبنایی برای تنظیم قوانین الهی برای انسان‌ها دانست و اظهار داشت: بدون انسان شناسی همه جانبه و عمیق این برنامه‌ها با آسیب مواجه می‌‌‌شوند. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین سید منذر حکیم، استاد درس خارج حوزه علمیه قم در دومین جلسه مدرسه تابستانه مفتاح ۲ که به همت مؤسسه علوم اسلامی و مطالعات اجتماعی مفتاح برگزار می‌‌‌شود، تشکیل نظام اسلامی را مهم ولی اجرای احکام و فرهنگ اسلامی در این نظام را مهم تر دانست و تأکید کرد: شهید صدر معتقد بود نظام اسلامی اگر همانند دنیای غرب و شرق اجرا شود …

از نظر مبانی عقلی و نیز شواهد نقلی مثل آیات قران، امکان اثبات کرامت عام انسانی وجود دارد ولی مشکل این است که برخی احکام فقهی با کرامت غیرمسلمانان سازگار نیست! بخش مهمی از این احکام فقهی، آرائی است که از مستندات کافی برخوردار نبوده و در میان فقها هم از تسالم برخوردار نیستند. به گزارش خبرنگار اجتهاد، گفتارهای معرفتی با موضوع «کرامت دینی و کرامت غیردینی» به بهانه روز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی به همت کانون بعثت اخلاق مشهد و با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین محمد سروش محلاتی نویسنده و پژوهشگر فقه سیاسی و استاد خارج فقه و …

اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌الله علی‌اکبر رشاد مؤسس و رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و رئیس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران در دومین کارگاه آموزشی پژوهشی فلسفه علم اصول که در دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار شد، به تبیین ساحت و ساختار فلسفه علم اصول پرداخت. در ادامه گزارش تفصیلی سخنان این استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه تهران را می‌خوانید. موضوعی که برای بحث این‌جانب پیشنهادشده بود، نقد ساختارهای فلسفه علم اصول بود که چون بنده فقط به وجود یک ساختار در این عرصه قائل هستم، این موضوع را نپذیرفتم و ترجیح بر این شد که ساحت …

باید تجدید نظر کرد که مکلف کیست؟ کسانی که قائل به اصالت فرد هستند تکلیف را فردی می‌‌‌‌دانند و کسانی که قائل به اصالت اجتماعی هستند تکلیف را به جامعه منحصر می‌‌‌‌کنند. ما قائلیم که فقه فردی نداریم. همه فقه اجتماعی است. ولی گاهی تکلیف بر عهده تمام جامعه است و گاهی فرد در جامعه مسئول است. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین سید منذر حکیم، استاد خارج حوزه علمیه قم در مدرسه تابستانه مفتاح ۲ که از سوی مؤسسه علوم اسلامی و مطالعات اجتماعی مفتاح برگزار شد، نظام‌های اسلام را از منظر فقهی مورد بحث قرار داد و تأکید …