دیدگاه و گزارش

در نگاه به فقه هم دو تعریف وجود دارد تعریف مشهور این است که «العلم باحکام الشرعیه من ادلتها التفصیلیه» در این صورت چندان نمی‌توان از فقه نظام صحبت کرد؛ این همان تعریف مشهور از فقها است که خیلی با رویکرد فقه نظام سازگار نیست، اما اگر تعریف شهید صدر را مطرح کنیم می‌توان یک مجموعه نظام‌مند را برای فقه داشته باشیم.

از جمله مبانی مهم در فقه مقاصدی اعتقاد به این قاعده کلی است که احکام الهی تابع مصالح و مفاسد می‌باشند؛ و در رابطه با تبیین و تفسیر نصوصی که در شریعت وارد شده است نیز رویکرد مقاصدی معتقد است که صاحب نص یا شارع، دارای مقاصد معین و اهداف مشخصی است که شارع خواسته است این اهداف را به مخاطب بفهماند و به آن‌ها به دیده اعتبار بنگرد؛

سیره نگاری تاریخی مردود است. آن‌ها که «سیره» نوشته‌اند رفتار پیغمبر را نوشته‌اند؛ یعنی نفس عمل را نوشته‌اند اما سبک عمل را ننوشته‌اند. کتاب‌هایی که به نام سیره داریم، «سِیر» است نه «سیره».

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین سید منیرالدین الخباز القطیفی، اگرچه در محافل علمی، به جهت نگارش تنها تقریر اصولی آیت‌الله سیستانی شهره است، امّا او علاوه بر آن تقریر ناتمام یک‌جلدی، سال‌هاست که به تدریس خارج فقه و اصول در حوزه علمیّه قم پرداخته و از اساتید تراز اوّل این حوزه به شمار می‌آید.

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام‌ والمسلمین محمدعلی خادمی کوشا، مدیر گروه «دانش‌های وابسته به فقه»، در پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی است.

باید از علوم فقهی و با انضباط و با چارچوب مدون و معین، در حل و فصل مسائل نوپیدا و جدید بهره برد و از بی انضباطی و افراط و تفریط در ورود به موارد نوپیدا حذر کرد.

معنویت فقه را از خشکی درمی‌آورد و به آن جذابیت داده و بر طراوت آن می‌افزاید. چرا در جامعه نسبت به تقیدات مذهبی سستی دیده می‌شود؟ چون جنبه باطنی و شیرینی که بوده الآن در فقه وجود ندارد و خشک است، لذا جاذبه‌اش را از دست می‌دهد.

با توجه به بررسی منابع روایی در دوره‌های گوناگون به‌روشنی می‌توان گفت نقل روایات نشانه‌ها، فرازوفرودهای پردامنه‌ای را پشت سرنهاده است. برخی بر پایه‌ی انگیزه‌هایی، به نقل این روایات اقدام و برخی روایات را نقل نکرده‌اند. تفاوت در شمار روایات نقل‌شده در این آثار، گویای این مدعاست.

اختصاصی شبکه اجتهاد: مرکز الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی، در سال ۱۳۹۰، با دستور رهبری آغاز به فعالیت نمود. این مرکز که باهدف پی‌ریزی الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی و گامی آغازین برای طرح‌ریزی تمدن اسلامی، تأسیس‌شده است، دارای گروه‌های علمی و اندیشکده‌های مختلفی است.

علمای عامه که به ظنون و استحسانات اخذ می‌کنند مورد تائید ما نیستند. لذا ما در جای خود ذکر کردیم که قول به مصالح‌مرسله در استنباط احکام اگر به مصالحی که در یک دلیل عام ذکر شده ولو در دلیل خاصی ذکر نشود، منتهی بشود اشکالی ندارد، اما اگر به مصالحی ختم شود که نه دلیل عام و نه دلیل خاصی بر آن وجود ندارد نمی‌توان به آن اخذ کرد. چون این کار همان اخذ به ظن است که ما از آن نهی شده‌ایم.

اختصاصی شبکه اجتهاد: بسیاری از اصولیون درگذشته و حال، باب انفتاح علم را مسدود دانسته و نظریه انسداد را اختیار کرده‌اند. از طرفی، طرح‌ریزی تمدن اسلامی، مستلزم فهم بایسته‌های آن از منابع دینی است.

علم اصول فقه فقط برای استنباط فقهی لازم است یا برای استنباط و اجتهاد در همه معارف لازم است؟ آیا اصول فقه فقط منطق کافی برای فقه است یا برای تمام علوم اسلامی به عنوان منطق کافی استفاده می‌شود؟

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام‌ والمسلمین علی شفیعی، از پژوهشگران و مدرسین حوزه علمیه مشهد و مدیر گروه فقه کاربردی پژوهشکده اسلام تمدنی است. با وی از تعارض بین عزاداری امام حسین (ع) و ایذاء مؤمنین سخن گفتیم. او معتقد است نه تنها حرمت ایذاء مؤمن مقدم بر اقامه عزا است، بلکه اموری از این قبیل، نوعی دین زدگی و ایجاد فاصله بین آموزه های دینی و نسل جوان را موجب می گردد.

اختصاصی شبکه اجتهاد: مدیریت پژوهش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان، ابتدای سال ۱۳۹۵، با اخذ مجوز رسمی از وزارت علوم، به پژوهشکده اسلام تمدّنی، ارتقا یافت و به یکی از معدود مراکزی تبدیل شد که تخصّصا به مباحث علمی حول محور «اسلامی تمدّنی» می‌پردازد. با دکتر سید علیرضا واسعی، مدیر پژوهشکده و پژوهشگر قدیمی علوم اسلامی، از توفیقات و کاستی‌های پژوهشکده و برنامه‌های آن برای آینده سخن گفتیم.

اختصاصی شبکه اجتهاد: معنا و گستره فقه تمدنی به عنوانی اصطلاحی نوپدید، هنوز در میان متفکرین اسلامی، به‌روشنی تبیین نشده است. یکی از نکات ابهام در مفهوم این واژه، تفاوت آن با فقه حکومتی و نسبتش با این فقه است.

همه موضوعات احکام می‌تواند تحت تاثیر زمان و مکان به معنای عام قرار گیرد و تغییر کند و وقتی موضوع و مصالح و ملاکات احکام تغییر کرد، ضرورتا حکم نیز تغییر می‌کند، چرا که نسبت موضوع به حکم، شبیه نسبت علت به معلول است و این شامل تمام احکام عبادی و معاملات به معنای اعم می‌شود. و فقط یک حکم تکلیفی ثابت داریم و آن وجوب حفظ اسلام است.

فقه مقارن ما اصول فقه ندارد. فقه مقارن در زمان سید مرتضی و شیخ طوسی بوده و به قدرت هم بوده است. امروزه نه فقه مقارن به معنای تقارن بین فقه شیعه و سنی و نه بین فقه و حقوق به طور شایسته وجود ندارد و البته اصول فقه آن هم وجود ندارد. چرا فقه مقارن ما در برابر فقه سنی قوی نیست، به دلیل اینکه اصول فقه آن منقح نشده است.

نظریه تصمیم، برای سنجش اینکه کدام رفتار معقول‌تر است، "سود مورد انتظار" از هر رفتار را محاسبه می‌کند. سود مورد انتظار از هر رفتار تابعی است از احتمال‌هایی که شخص به نتایج ممکن آن رفتار اسناد می‌دهد، و نیز درجه اهمیت محتمل‌ها.

شبکه اجتهاد: در مسیر اسلامی‌سازی علوم انسانی، یکی از منابعی که می‌تواند راهگشای تحول در این علوم قرار گیرد، منابع روایی و میراث احادیث معصومین(ع) است. حجت‌الاسلام والمسلمین محمدمهدی میرباقری، در سومین دورۀ طرح ملی نخبگان علوم انسانی درآمدی بر روش و سبک مطالعات روایی شیعی ارائه کرد که به نوبۀ خود برای دانشجویان در رجوع به روایات اهل بیت(ع) راهگشا بود. از میان منابع روایی، تمرکز او بر کتاب کافی اثر ثقه‌الاسلام کلینی(ره) بود. آن‌چه در ادامه می‌آید، گزارشی مختصر از این سخنرانی است.

پیشنهاد ما این است که بحث‌های استظهارات لفظی در یک ساختار جدید بر اساس شناخت منشأ ظهور تدوین شود. قرائن و تمامی اقسام آن را بگوییم، هفت نوع تقسیم توسط فقها گفته شده است. این هفت نوع تقسیم در یک تقسیم بندی و ساختار تدوین شود و به کارکرد قرینه و میدان اثرگذاری آن نیز اشاره کنیم. شاید این سوال پیش بیاید که ارائه این تقسیم چه تأثیری در قرینه‌شناسی دارد؟

در فلسفه اصول حدود ۲۳ محور را به‌عنوان محورهای اصلی دانش فلسفه اصول پیشنهاد می‌کنم. از این ۲۳ محور، محورهای اول تا یازدهم مربوط به مباحث وراعلمی هستند و باقی محورها مربوط به مباحث ورامسائلی این دانش قلمداد می‌شود. اکثر محورهای مذکور، مربوط به مباحث تصدیقیه فلسفه علم اصول هستند، هرچند که علاوه بر مباحث تصدیقیه، مباحث تصوریه هم قهراً بیان می‌شود.

اختصاصی شبکه اجتهاد: گزارش پیش‌روی مباحث ارائه شده توسط دکتر محمود مروارید عضو هیئت علمی پژوهشکده فلسفه تحلیلی پژوهشگاه دانش‌های بنیادی با موضوع «زمینه‌های مشترک اصول فقه و فلسفه تحلیلی» است که در اولین کارگاه آموزشی و پژوهشی «فلسفه علم اصول» ویژه استادان و طلاب سطح سه و چهار حوزه علمیه و دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه‌ها، بهمن‌ماه ۹۵ از سوی گروه آموزشی فقه و مبانی اجتهاد مرکز تخصصی آخوند خراسانی(ره) و گروه پژوهشی فقه کاربردی پژوهشکده اسلام تمدّنی، در دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار گردید.

ایازی یا "قاعده لاضرر" که در مسئله حفاظت از محیط‌ زیست و جلوگیری از تخریب آن کاربرد دارد، مبنای فقهی استواری برای قانون‌گذاری و اجرای قانون به شمار می‌رود و بنابر آن، هرگونه تصرف و تغییر در جامعه انسانی و طبیعت که موجب تضییع حقوق دیگران شود، از نظر اسلام ممنوع و مردود است.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس با اشاره به این که شیخ حر عاملی از بارزترین ستاره‌های جبل عامل در آسمان علوم اسلامی است، گفت: ایشان در زمینه حدیث میان اخباری گری و اصول گرایی، پلی ماندگار و ارتباط دهنده را در تاریخ برقرار کرده است.

اختصاصی شبکه اجتهاد: گزارش پیش‌روی مباحث ارائه شده توسط حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی الهی خراسانی، مدرس خارج فقه و اصول و عضو هیئت علمی مرکز تخصصی آخوند خراسانی (ره) با موضوع «فلسفه علم اصول؛ چیستی، ضرورت و ساختار» است که در اولین کارگاه آموزشی و پژوهشی «فلسفه علم اصول» ویژه استادان و طلاب سطح سه و چهار حوزه علمیه و دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه‌ها، بهمن‌ماه ۹۵ از سوی گروه آموزشی فقه و مبانی اجتهاد مرکز تخصصی آخوند خراسانی(ره) و گروه پژوهشی فقه کاربردی پژوهشکده اسلام تمدّنی، در دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار گردید.

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام حسین غیب غلامی، در سال ۱۳۵۴ شمسی، بنا بر رؤیای صادقه‌ای که از مرحوم آقا سیّداحمد خوانساری دیده بود، در تهران به محضر ایشان رسید و با ارشادات و رهنمودهای آن بزرگوار، روانهٔ قم شد و به دروس حوزوی مشغول شد.

وقتی می‌گوییم فقه نظام، مرادمان فقه سیستمی که از حاکم و محکوم تشکیل می‌شود است. رفتارها در این فقه، رفتارهای به هم پیوسته‌ای است که این پیوستگی ناشی از حاکمیت حاکم است و زمانی که چنین شد، رفتار جمعی پیدا می‌کنیم و این رفتار جمعی، نیاز به فقه مربوط به رفتار جمعی دارد و این فقه رفتار جمعی، یک فقه به هم پیوسته‌ است.

مرویان حسینی از تصویب نظام جامع پژوهش حوزه علمیه خراسان در شورای عالی این حوزه خبر داد که در سه فصل تدوین شده و چشم‌انداز تحقیق و پژوهش حوزه را در افق سال ۱۴۱۴ مورد هدف قرار داده است.

ما بعد از چهل سال هنوز به دولت اسلامی نرسیده‌ایم، مهمترین علت آن هم این است که حوزه‌های علمیه نتوانسته‌اند مدیریت اسلامی را به حاکمان ارائه کنند.

مقرر مباحث استاد میرباقری می‌گوید: مجموع علوم و دانش‌های تخصصی که جامعه را راهبری می‌کنند باید تحت ولایت قرار گیرد تا به عقلانیت اسلامی دست پیدا کنیم، یعنی مجموعه دانش‌ها و علوم که نقش ایفاء می‌کند باید اسلامی شود.