اجتهاد و اصول فقه

شبکه اجتهاد: مطابق کریمه «وَجَعَلْنَا بَیْنَهُمْ وَبَیْنَ الْقُرَى الَّتِی بَارَکْنَا فِیهَا قُرًى ظَاهِرَهً وَقَدَّرْنَا فِیهَا السَّیْرَ سِیرُوا فِیهَا لَیَالِیَ وَأَیَّامًا آمِنِینَ» و نص وارد در تفسیر آن، عالمان راستین دین، واسطه مردمان حق طلب با منابع فیض و معرفت (قرای مبارک) هستند. از سویی نگاه به قرآن، اهل بیت نبوت و کل معارف دین دارند و از سویی مردم را در کنار خود. مرحوم آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی از این عالمان بودند. ایشان صاحب فقهی منضبط و در عین حال پاسخگو و در مواضع صعوبت، کارا، برخوردار از نگاهی مُتعمّق به مسائل امامت و مهدویت کریم و صاحب اثر در …

روح بلند مرجع عالی‌قدر، حضرت آیت‌الله العظمی حاج شیخ لطف‌الله صافی گلپایگانی پس از عمری مجاهدت علمی و عملی به لقاء معبود شتافت. به گزارش خبرنگار اجتهاد، ساعاتی قبل قلب تپنده مرجعی بیدار و مدافع غیور حریم اهل‌بیت عصمت و طهارت، علیهم‌السلام و زبان گویای دفاع از حق و احکام الهی و خادم دلباخته آستان ملائک پاسبان حضرت ولی‌الله الاعظم، ارواح العالمین له الفداء، زعیم حوزه‌های علمیه، حضرت آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی، از حرکت باز ایستاد و روح بلند و بی‌قرارش که مشتاق لقای پروردگار بود، کالبد تن را شکست و در سن ۱۰۳ سالگی به ملکوت اعلی پیوست. این …

شبکه اجتهاد: مسئلۀ فهم متن، به عنوان یک مسئلۀ جدی، مرهون مباحث هرمنوتیک معاصر است. اگر چه اصل این مسئله در علم اصول نیز مطرح بوده است؛ اما با مباحث هرمنوتیک فلسفی هایدگر و گادامر این مسئله اهمیت خاصی یافت و انقلابی در برداشت عمومی ‌‌در این باب، ایجاد نمود. گادامر با تحلیلی خاص از فهم می‌‌کوشد تا نشان دهد اساساً فهم، عمل اکتشافی مفسّر نیست و معنا، به عنوان واقعیتی بیرون از ذهن مفسّر وجود ندارد بلکه مفسّر خود در تکوّن معنا سهیم است و معنا محصول تلاش مفسّر در قبال متن است. از منظر او فهم حاصل امتزاج موقعیت هرمنوتیک …

ناقد نشست گفت: گرچه برخلاف نظر مشهور اصولیان هم هست و شاید ریشه اشکالات بحث هم به همین بازگردد و آن خَلط بین مفهوم «علم» و «قطع» و «ظن» و «شک» و «وهم» است. متأسفانه در «اصول‌فقهِ» ما اماره ظنی با علمی و قطع به‌شدت پراکنده‌کاری شده و مفهوم‌شناسیِ دقیق و درستی صورت نگرفته است. اینکه می‌گویید سامانه، علم و اطمینان‌آور است بنده با این همسو هستم؛ اما از نگاه اصولی، این هم نوعی «اماره» است؛ مثل سایر امارات بلکه اماره بر «ید» است. اختصاصی شبکه اجتهاد: ششمین نشست از سلسله نشست‌های نقد و بررسی طرح پژوهشی «تحلیل فقهی اعتبار …

استاد دانشگاه قرآن و حدیث گفت: فقه ما مولود قرآن و حدیث است و مجتهدی که در احکام فقهی اجتهاد می‌کند، باید قبل از آن در زمینه قرآن و حدیث مجتهد باشد و ممکن نیست کسی اطلاعات عمومی قرآنی و حدیثی داشته باشد و بتواند حکم فقهی درستی صادر کند. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی مهریزی، استاد دانشگاه قرآن و حدیث در نشست علمی «عرصه‌های نوین حدیث‌پژوهی» که در دفتر قم بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی برگزار شد، با اشاره به انواع فعالیت‌های حدیثی، گفت: شرح‌نویسی بر کتب حدیثی، گردآوری و تدوین کتب حدیثی مانند نوشتن مجامع حدیثی، …

یکی از دغدغه‌ها‌ی امام خمینی(ره) در سالهای آخر عمر شریفشان این بود که با توجه به نیازهای گسترده جمهوری اسلامی به آراء فقهی، فقه امامیه متهم شود که پاسخگوی نیازهای امروز جامعه نیست. دست‌کم بخشی از کارآمدی جمهوری اسلامی به عنوان یک حکومت دینی در گرو کارآمدی فقه و فتاوای روزآمد فقهی است، به گونه‌‌ای که مدیران کشور در عرصه‌ها‌ی گوناگون احساس نکنند که فقه و فتاوای فقیهان مانع توسعه و پیشرفت کشور است و برای پیشرفت کشور باید فقه را از عرصه اداره جامعه کنار نهاد، بلکه احساس‌شان این باشد که فقه راهگشاست به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام و …

آقازاده مرحوم ‌‌‌‌آیت‌الله گلپایگانی درباره چگونگی مرجعیت ایشان‌‌ می‌گوید: «آقا» زمانی که مرجعیت را به قول خودشان با اصرار بر گردن ایشان گذاشتند، تنها یک تومان در جیب داشتند و چندماه توان پرداخت شهریه را هم نداشتند. ایشان به مردم اهمیت‌‌ می‌دادند تا جائیکه وقتی در جریان شهید جاوید از ایشان خواستند از اهانت کنندگان به ایشان شکایت کنند، فرمودند: «اینها فرزندان ما هستند و گاهی اوقات بین فرزند و پدر اختلافاتی ایجاد‌‌ می‌شود. من راضی نیستم که کسی به عنوان پشتیبانی من متعرض اینها شود». به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدباقر گلپایگانی در گفتگویی به بیان ابعادی از …

علم فقه فرزند قرآن و حدیث هست به جهت اینکه تکیه گاه و مستندات اصلی فقه، قرآن و حدیث است لذا به نظر‌ می‌رسد کسی که‌ می‌خواهد مجتهد در فقه باشد و درس خارج فقه بدهد، قبل از آن باید مجتهد در قرآن و حدیث باشد. اگر اطلاعات استاد فقه از علوم قرآن و حدیث در حد عمومی باشد، کفایت‌ نمی‌کند و این درس خارج، مناسب نیست. یک استاد درس خارج باید متخصص در مباحث قرآن و مجتهد در علوم قرآن و علوم حدیث باشد؛ در کرسی‌های دروس خارج این خلاء و کمبود مشهود است بنابراین اولین پیشنهاد این است …

شبکه اجتهاد: اهل حدیث، مقصودم علمای اصحاب حدیث سنی تا قرن‌‌ها با شکل‌گیری اتوریته‌‌های نهادینه دینی و یا دینی|سیاسی مخالف بودند. حدیث متاع دستیاب‌ تری بود و بدون مقدمات زیاد می‌شد در حدیث و حفظ آن مرتبه‌ای یافت. همین امر به آن دیدگاه که گفتم هم کمک می‌کرد و هم از نتایج آن هم همزمان بود؛ یعنی این دو پدیده در ارتباط مستقیم با هم بودند. با خواندن چند متن در حدیث و گرفتن چند اجازه در آن هر آشنا با الفبایی برای خود محدثی به شمار می‌آمد. این برخلاف فقه بود که در مدارس خاص معمولاً تدریس می‌شد و …

شبکه اجتهاد: در میان نوشته‌های عالمان شیعی، نخستین تفسیر روایی که‌ می‌توان در حال حاضر به آن مراجعه کرد، تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (علیه‌السلام) است؛ اما علما بر اساس این تفسیر سیر نکردند؛ یعنی اگر چه از آن روایت نقل کرده‌اند، اما آن را به عنوان یک کتاب متقن بدانند، اینگونه نیست. شک دارند که آیا کسی که این روایات را از امام حسن عسکری (علیه‌السلام) نقل و جمع آوری کرد، آیا همه را از خود حضرت نقل کرده است و یا اینکه خودش هم در آن چیزی را اضافه نموده است. مرحوم آیت‌الله محمد‌هادی معرفت از شخصیت‌هایی …

آیت‌الله حاج شیخ حسین گرایلی، از علمای مشهد و مدیر اسبق حوزه علمیه خراسان که در بیمارستان بستری بود، پس از عمری مجاهدت علمی و تبلیغی و تربیت شاگردان، دقایقی قبل دارفانی را وداع گفت. به گزارش خبرنگار اجتهاد، آیت‌الله حسین گرایلی از اساتید دروس خارج فقه و اصول و تفسیر حوزه علمیه مشهد و امام جماعت مسجد گوهرشاد و عضو شورای عالی مجمع خطبای خراسان در سن ۷۸ سالگی دعوت حق را لبیک گفت. استاد حسین گرایلی هفتم مهر سال ۱۳۲۲ در شهرستان بهشهر دیده به جهان گشود و از سال ۱۳۳۰ تحصیل را در مدارس آن خطه آغاز …

اختصاصی شبکه اجتهاد: بحث «حجیت خبر» در دنیای اسلام از تاثیرگذارترین مباحث اصول است، شما هیچ مبحثی را به اندازه حجیت خبر ندارید که تاثیرگذار باشد، چون حجیت خبر کاربرد وسیع و میدان وسیعی دارد. دیگر مباحث همچون اجماع، ظواهر کتاب، قیاس در مقایسه با خبر واحد، محدود است و دامنه کمی دارد. سه دیدگاه سه دیدگاه اساسى را در مبحث حجیت خبر، مى‏‌توان تقریر کرد: ۱. حجیت تعبدى خبر؛ این مسلک بر این اساس استوار است که ما از شارع مقدس، تکلیف به قبول خبر داریم؛ چه بخواهد آن خبر طبق شواهد و قرائن عقلایى، وثوق و اطمینان و …

اختصاصی شبکه اجتهاد: بحث سیره عقلاء، یکی از مهمترین منابعی است که در فقه کاربرد فراوانی دارد، شاید بتوانم بگویم ۸۰ درصد اجتهاد به این موضوع بستگی دارد. به عنوان مثال: کسی دندان کاشته یا پرکرده و بعد غذای نجسی خورد یا اینکه دهانش خون آمد، آیا این دندانی که پرکرده، حکم بواطن را دارد که نجس نمی‌شود یا اینکه حکم بواطن را ندارد. چون روایتی داریم که باطن نجس نمی‌شود یا دهان نجس نمی‌شود، در استظهار از این روایت، آیا ظهور زمان ائمه (سلام الله علیهم) حجت است یا ظهور الآن حجت است؟ اگر کسی گفت ظهور الآن حجت …

استاد و پژوهشگر حوزه علمیه با تأکید بر لزوم انجام مطالعات نظری و تطبیقی در حوزه حدیث، کارکردگرایی را رویکردی قابل دفاع در ساختاردهی به مطالعات حدیثی عنوان کرد. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد الهی خراسانی، استاد و پژوهشگر حوزه علمیه، دوم بهمن‌ماه در نشست علمی «ساختار نوین مطالعات حدیثی» که در دفتر قم بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی برگزار شد، گفت: رویکردهای مختلفی درباره ساختار مطالعات حدیثی از گذشته تاکنون وجود داشته است. یک رویکرد، تکثیرگرایی است که متقدمان از علمای حدیث آن را مطرح کرده‌اند؛ به گونه‌­ای که سیوطی می­‌گوید انواع علم حدیث آنقدر زیاد …

سند‌هایی که در تک‌تک احادیث کلینی است، هرکدام نشان از تحول در این دفاتر است و اگر ما فرض کنیم دوره مشایخ حدیث اهل تسنن دوره تثبیت جوامع شیعی است تقریباً همان دوره، دوره‌ی تثبیت جوامع اولیه سنی است یعنی در اواخر قرن سوم؛ بنابراین آخر قرن ۳ و اوایل قرن ۴ دوره تثبیت جوامع اولیه حدیث جهان اسلام است. همان توجیهاتی که در نسخه سازی کتب بیان می‌‌‌‌‌‌شود که قدرت استنساخ نبوده، کاغذ کم بوده است و … همه برای کتب شیعی هم بوده است. به گزارش خبرنگار اجتهاد، نشست چهارم از فصل سوم مدرسه مجازی حدیث پژوهی مقارن …

اختصاصی شبکه اجتهاد: درباره قیاس و ماهیت آن از دیرباز در کتب مربوط به اصول فقه سخن گفته شده و البته در روایات شیعه و سنّی از آن سخن به میان آمده است. برای نمونه در کتبی همچون «بصائر الدّرجات» و «الکافی» روایاتی درباره قیاس وجود دارد که البتّه گاه کمتر مورد توجّه قرار گرفته‌اند. برای نمونه در «کِتَابُ فَضْلِ الْعِلْم‏‏ بَابُ الْبِدَعِ وَ الرَّأْیِ وَ الْمَقَایِیس‏» از کتاب کافی گزارشی درباره «محمّد بن حکیم» که خود از یاران امام کاظم(ع) و از مشایخ برخی اصحاب اجماع همچون  ابن ابى عمیر و احمد بن ابى نصر و حسن بن محبوب …

استاد ابوالقاسم علیدوست به تشریح بایسته‌های ورود فقهی به مسائل جدید مانند متاورس پرداخت و تأکید کرد: ورود به مسائل نوپدید از منظر فقهی بایسته‌هایی دارد که بی‌توجهی به آنها باعث ایجاد مشکلاتی خواهد شد. فقیه باید میان موضوع‌ و مصداق فرق قائل شود و در همه موارد وارد تعیین مصادیق نشود و اجازه دهد که موضوع نوپدید به حدی از استقرار برسد که بتوان در مورد آن موضع گرفت. به گزارش شبکه اجتهاد، چندی قبل بحثی درباره رمزارزها و متاورس توسط یکی از اساتید حوزه مطرح شد به این شرح که معامله با رمزارز و استفاده از آن به …

تصویر ذهنی فعلی ما در حوزه این است که اگر بخواهیم در یک زمینه‌ای نظر بدهیم، از متخصص آن حوزه پرسش می‌کنیم. این روش به ویژه در مسائل اجتماعی مربوط به اقتصاد و سیاست، در عمل نادرست و جهت دار است. موضوعات به راحتی دریافت نمی‌شود و اینگونه نیست که در مشورت با یک کارشناس بتوان به موضوع شناسی دقیق دست یافت. مثلا در مورد رمزارزها تحولات بسیار پیچیده و سریع است. ما به سراغ موضوعات جدید می‌رویم و فکر می‌کنیم پاسخ مناسب می‌دهیم اما باید بن‌مایه آن در حوزه تعریف شود. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدرضا …

شبکه اجتهاد: چندی پیش حجت‌الاسلام رسول جعفریان در دو متن کوتاه (توئیت) نکاتی پیرامون بحث تمدن‌سازی و نقش حوزه علمیه بیان کرد که در پی بازنشر یادداشت ایشان در یکی از گروه‌های واتساپی و درخواست یکی از اعضای گروه از حجت‌الاسلام محسن الویری برای بیان دیدگاه خود در این زمینه، ایشان هم دیدگاه خود را در قالب یادداشت زیر در همان گروه منتشر ساخت. اکنون با توجه به اهمیت موضوع، متن کوتاه دکتر جعفریان و پاسخ دکتر الویری از سوی «مباحثات» به صورت عمومی بازنشر می‌شود. جعفریان: «با تشکیل گروه تمدن اسلامی در این جا و آنجا و از جمله …

استاد حوزه علمیه اصفهان به کتب حوزوی نه از جهت بار علمی بلکه از نظر سبک آموزشی و محتوای کتب انتقاد دارد و آینده حوزه را دچار افت علمی شدیدی می‌بیند؛ نه صرف رویکرد کتب حوزوی که بسیار نقص دارد بلکه مسایل پیرامونی مثل معیشت وجود دارد که روی بحث علمی حوزه تأثیرگذار است. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام مهدی مسائلی، پژوهشگر و مدرس حوزه علمیه اصفهان درباره وضعیت تحصیل، تحقیق و تدریس در حوزه‌‌های علمیه به ویژه حوزه قم، اظهار کرد: در گذشته سبک آموزش روال مشخصی نداشت، اما به مرور به واسطه نیازهایی که به وجود آمد، در …

پنجمین شماره دو فصلنامه علمی – تخصصی مصباح الفقاهه به صاحب‌ امتیازی معاونت پژوهش حوزه علمیه خراسان و مدیر مسئولی حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمصباح عاملی منتشر شد. به گزارش شبکه اجتهاد، پنجمین شماره دوفصلنامه علمی – تخصصی مصباح‌الفقاهه، دربردارندۀ مقالات علمی در حوزه مباحث فقه و اصول و با رویکرد انعکاس جدیدترین دستاورهای علمی و نظریات فقهی و اصولی است که زمینه‌ای را برای تبادل اندیشه و همکاری دانش‌پژوهان، پژوهشگران، طلاب و اساتید حوزه علمیه فراهم می‌کند. در این شماره مقاله‌‌هایی با عناوین «فرایند حجیّت خبر متواتر، اجماع، سیره و شهرت در اندیشه شهید صدر» به همت حجج‌اسلام سید مهدی نقیبی، …

آیت‌الله سبحانی گفت: مدیریت حوزه نمی‌تواند سنتی محض باشد؛ از آن طرف هم نمی‌تواند بی توجه به اصالت‌ها باشد؛ بلکه باید تلفیقی از مدیریت سنتی و جدید را در حوزه پیاده کرد؛ داشتن نیروی زیاد با مدیریت‌های امروزی همخوانی ندارد و باید علاجی برای این مسئله داشت. به گزارش شبکه اجتهاد، آیت‌الله جعفر سبحانی صبح امروز در دیدار اعضای شورای عالی حوزه‌های علمیه که در مؤسسه امام صادق علیه السلام قم برگزار شد، خطاب به جمع حاضر گفت: مدیریت در حوزه کار بسیار مهم و سنگینی است و از دور دست به آتش بردن کافی نیست؛ بلکه باید در متن …

سنت گرایی از این جنبه منفی است که بخواهیم بر همان نظریات سلف صالح باقی بمانیم چرا که این امر باعث عقب ماندگی حوزه ها می شود. هنوز عده ای تأکید دارند که باید راه سلف صالح را طی کنیم و با همان نظرات آشنا شویم، اما به نظر می رسد حوزه ها برای اینکه در این عرصه نیز پیشرفت داشته باشند باید سلف صالح را به عنوان الگو مدنظر قرار دهند و به آرا و نظریات آنها توجه داشته باشند، اما این توجه در حد تقلید محض نباشد. به عبارت دیگر حوزه های علمیه باید «پای در سنت، اما …

شبکه اجتهاد: بسیاری قدمت حوزه علمیه‌ قم را با مهاجرت و اسکان افراد قبیله اشعری از کوفه به قم یکسان می‌دانند و گسترش و افزایش مهاجرت اشعریان شیعی در سده‌ دوم هجری را که محدثان و علمای اهل تشیع در بین ایشان را نشان‌دهنده‌ی تکوین حوزه علمیه‌ شیعی در نخستین دهه‌های سده‌ی دوم هجری می‌دانند. هرچند با رونق حوزه‌های مشابه دیگر در ری و سپس بغداد و به‌ویژه پس از قدرت یافتن سلجوقیان سنی مذهب در سده‌ی پنجم، از شکوه پیشین آن کاسته شد؛ اما در طول سالیان پرفرازونشیب ایران به حیات خود ادامه داد. پس از سالیان طولانی، حوزه …

استاد دانشگاه همدان با بررسی اسناد و متن روایات مرتبط با نقصان عقول زن، گفت: روایت نقصان عقل زنان در سند و متن آشفته است؛ این روایت از قرن دوم در منابع اهل سنت بیان و تا قرن چهارم فربه و به تدریج وارد مباحث فقهی شده است. به گزارش شبکه اجتهاد، دکتر معصومه ریعان، عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی همدان، در نشست علمی «اعتبارسنجی روایات النساء نواقص العقول براساس تحلیل اسناد و متن» با بیان اینکه ما در بررسی بحث نقصان عقل زنان با دو گونه متن روبرو هستیم؛ یکی متون اهل سنت و متونی از شیعه که شبیه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: گاهی با کوشش بسیار در فهم واژگان و عبارت یک حدیث، باز هم می‌­بینیم دشواری‌هایی در آن­ها وجود دارد که درک معنای آن را با چالش روبرو می­‌سازد. در چنین مواردی، یکی از احتمال­‌هایی که باید در ذهن ما پررنگ شود، رخ دادن یک یا چند تصحیف است که زمینه­‌ساز گره‌­خوردگی در عبارت شده است. و در چنین حالتی، یک راه چارۀ بسیار مهم، جستجو در پی نسخه‌­های دیگر از آن کتاب است تا ببینیم آن عبارت در نسخه‌­های دیگر، اختلاف چشم­‌گیری دارد یا خیر. گاه با مراجعه به نسخه­‌های دیگر، می­‌بینیم که عبارت در آن­ها به …

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با اشاره به اهمیت موضوع شناسی در حوزه‌های علمیه، گفت: «اشتغال زنان» در ظاهر مساله جدیدی نیست و سابق بر این هم زنان بیرون از منزل فعالیت داشتند، اما در واقع، چون مناسبات اجتماعی تغییر کرده است، اینکه الگوی مطلوب اشتغال زنان در زمان حاضر چیست، نیاز به موضوع شناسی دارد و نمی‌توان حکم کلی داد لذا به نظر می‌رسد که موضوع شناسی ما به پختگی کامل نرسیده است. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام حسین بستان عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، پیرامون وضعیت کرسی‌‌های درس خارج حوزه علمیه به «شفقنا» گفت: …

حجت‌‌الاسلام حاج‌ ابوالقاسم گفت: مجتهد در اجتهاد تمدنی بیش از سایر اقسام اجتهاد، نیازمند موضوع شناسی است. در اجتهاد تمدنی که به راهبری کمک می‌کند، موضوع شناسی اهمیت دارد حتی در شان افتاء هم مورد توجه است و محل ابتلا مجتهد است. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد حاج ابوالقاسم، رئیس پژوهشگاه فقه نظام در مراسمی که با عنوان «ضرورت موضوع شناسی در موضوعات جدید» و پاسخ به اظهارات استاد احمدی شاهرودی برگزار شد، با اشاره به وظایف سه‌گانه فقها گفت: در بخش اصول اجتهاد تمدنی و یکی از موضوعاتی که عرض شد مجتهد در اجتهاد تمدنی بیش از …

شبکه اجتهاد: در ابتدای رساله‌های توضیح المسائل می‌نویسند که انسان برای عمل به احکام دین باید یا مجتهد باشد یا مقلد یا محتاط. همواره برایم سوال بود که: «انسان مجتهد باشد یا مقلد» رویه‌ای معقول است (نه‌ فقط در فقه، بلکه در تمام عرصه‌های زندگی: مثلا برای علاج بیماری، انسان یا مجتهد [= پزشک] است یا مقلد [= به پزشک مراجعه می‌کند] و …)، اما محتاط یعنی چه؟ انسان یا پاسخ را می‌داند یا نمی‌داند؛ اگر نمی‌داند، از کسی که می‌داند بپرسد؛ چرا احتیاط کند (برود سراغ همه متخصصان و به سخت‌ترین گزینه ممکن عمل کند)؟! آیا احتیاط، خلاف عقل …

آیت‌الله سبحانی گفت: امروز جامعه ما با مسائل جدیدی در فقه روبرو است که گاهی در نوشته‌ها از آن به فقه معاصر تعبیر می‌شود ولی تعبیر صحیح این است که گفته شود فقه مسائل معاصر، زیرا فقه اسلام معاصر و غیر معاصر ندارد، یک فقه آسمانی است که از زمان بعث تا قیامت حاکم است. به گزارش شبکه اجتهاد، آیت‌الله سبحانی، در ارتباط تصویری با دوازدهمین اجلاسیه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و علمای بلاد، نکاتی ارزشمندی پیرامون مسائل حوزه بیان داشت که متن بیانات معظم‌له بدین شرح است: الحمد لله رب العالمین والصلاه والسلام علی خیر خلقه محمد وآله …