یادداشت فقهی و اصولی

شبکه اجتهاد: شیخ طوسی یکی از معدود فقهای صاحب روش و سبک فقهی است که سالیان متمادی، فقهای متأخر را به پرورش و تکامل روش‌های فقهی خویش واداشت و توانست در این راه به نوآوری‌ها و اصلاحاتی دست زند که از زوایای مختلف قابل بررسی است. در واقع، بدون کم کردن از محتوای عمیق و مبانی فقهی مستحکم وی به …

شبکه اجتهاد: «فقه سیاسی» شیعه به‌عنوان یک دانش فقهی که به استخراج و بیان احکام شرعی ناظر بر امور سیاسی می‌پردازد از ظرفیت‌ بسیاری برخوردار است ،اما ما از همه آن ظرفیت‌ها به قدر کفایت بهره ‌نگرفته‌ایم و لازم است فقه سیاسی ما در برخی امور ورودی جدی‌تر داشته باشد تا بتواند از این ظرفیت‌ها بهره‌مند شود. در این گفتار …

اختصاصی شبکه اجتهاد: تاکنون تعاریف مختلفی از مکتب‌شناسی فقهی ارائه شده است؛ به نظر نگارنده، مکتب‌شناسی فقهی یعنی بحث از مبانی روش‌ساز که مراحل و ‌روش‌های اجتهاد هستند. این سه حیطه، بیشتر در بحث‌های مکتب‌شناسی وجود دارد؛ چون مکتب‌شناسی فقهی، یک امر اعتباری است و امری نیست که وابسته به‌واقع باشد؛ بنابراین تعریف این علم، وابسته به اغراض ما است …

اختصاصی شبکه اجتهاد: ازجمله ثمرات مهم سنخ شناسی مسئله اصولی، ورود و خروج دقیق به مسئله است. بدیهی است برای دستیابی به این مهم، ابتدا بایستی دانشمند اصولی دسته‌بندی صحیحی از مسائل علم اصول ارائه داده باشد. در ادامه قصد داریم یک نمونه کاربردی در این زمینه را بررسی کنیم. شهید صدر برای مباحث الفاظ علم اصول تقسیم‌بندی ارائه کرده …

شبکه اجتهاد: واقعه عاشورا بارها و بارها مورد پرسش و کاوش قرارگرفته و هر چه زمان می‌گذرد، ابعاد ناگشوده دیگری بر زوایای کاویده پیشین آشکار می‌شود اما در این میان، فلسفه و انگیزه حرکت امام حسین(ع) به چالشی سخت در میان محققان تبدیل شده و تحلیل‌گران از هر سو با زاویه‌ای خاص به آن نگریسته‌اند. این نوشتار بر آن است …

شبکه اجتهاد: جناب آقای مصطفی ملکیان ابراز داشته‌اند که ما از حادثه کربلا بسیار بسیار کم می‌دانیم و غالب روایاتی که نقل می‌شود مربوط به دوران صفوی به این طرف است و اینکه منابع چندان زیادی برای ثبت روایات تاریخی در قرن نخست وجود نداشته. آنگاه استناد می‌کنند به فرمان خلیفه دوم در رابطه با منع کتابت حدیث و اینکه …

شبکه اجتهاد: هنگامی که با انبوهی از یادداشت‌ها درباره چندهمسری، حجاب اجباری و دیگر هنجارها/ضدهنجارهای مربوط به جامعه ایرانی ـ اسلامی مواجه شدم، اقتضائات و بازی‌های فضای مجازی را بهتر و بیشتر لمس کردم. آنچه بیان می‌شود با احترام به ایده‌های شرکت‌کنندگان در چنین مباحثاتی، تلاش می‌کند به‌جای «فرو غلطیدن در» و «تن‌دادن به» روندهای رایج، خوانشی حتی‌المقدور بی‌طرفانه نسبت …

اختصاصی شبکه اجتهاد: بنابر تقسیم مختار از فقه فرهنگی در نظامات به فقه نظام فرهنگی و فقه نظام مدیریت فرهنگی، در فقه نظام فرهنگی از جمله در فراغت‌گزینی‌های مکلفین بحث می‌کنیم که فراغت‌های ایمانی از اقسام آن است. یکی از این فراغت‌ها، شرکت در هیأت مذهبی است. مرادف واژه‌ی هیأت مذهبی در روایات، مجالس ذکر اهل‌بیت (ع) است و بررسی …

شبکه اجتهاد: جامعه ایرانی در نسبت با قانون، جامعه‌ای چند پاره است: گروهی ولو اندک شیفته مظاهر زندگی غیرانسانی غربند که جهانشان با کسب درآمد و پول، لذت و شهوت نظم پیدا‌ می‌کند. اینان نه برای شریعت و احکام شرعی جایگاهی قائلند و نه برای قانون بما هو قانون. الزام شرعی و الزام قانونی حجاب در جامعه ایرانی برای این …

اختصاصی شبکه اجتهاد: گشت ارشاد مشتمل بر طرحی با عنوان ارتقای امنیت اجتماعی است که یک بخش آن -حجاب- ذیل طرح جامع عفاف مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی، حدود دو دهه قبل به تصویب رسید. ۱. منظر جامعه‌شناختی فارغ از مبارزات امنیتی دشمن و تهدیدات نسبت به حوزه حجاب، اگر بخواهیم حجاب را در نسبت میان مردم و حاکمیتشان ببینیم …

شبکه اجتهاد: وقتی سخن از غدیر و مفاهیم و معارف غدیر به میان می‌آید، اولین پرسشی که به ذهن خطور می‌کند این است که چرا در این زمان باید به موضوع و مسئله غدیر پرداخت؟ اگر به خوبی ضرورت غدیر و لزوم فرهنگ غدیر در جامعه ترسیم شود، مخاطبان فرهیخته‌ای در جستجوی دریافت حقایق غدیر برمی‌آیند. طبیعی است که اگر …

شبکه اجتهاد: بارها شنیده‌ایم که ترویج غدیر منافاتی با وحدت اسلامی ندارد و حتی در راستای وحدت اسلامی است. اما چگونه واقعه‌ای که‌ اختلاف در فهم آن، منجر به شکل‌گیری دو قطبِ مذهبی شیعه و سنی در دنیای اسلام شده، منافاتی با وحدت اسلامی ندارد؟! برای پاسخ به این سؤال باید بدانیم که معتقدان به عدم تنافی غدیر و وحدت …

شبکه اجتهاد: یکی از تحولات مهم در دانش فقه توجه به اداره جامعه و مدیریت تحولات اجتماعی است که در دو سده اخیر توسط برخی از فقها و حکمای مسلمان و برخی از نواندیشان و دغدغه‌مندان اجتماعی و فضلای حوزوی مطرح شده است. بخشی از این نظریات در ذیل نظریه ولایت‌فقیه در فقه و اصول سنتی سامان‌یافته است اما عمده …

شبکه اجتهاد: مساله مسکن امروز ابرچالش کشورماست که بخش زیادی از مردم با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. بر اساس آمار حدود ۴۰ درصد، ۳۲ میلیون مردم ایران مستأجر هستند که در مناطق شهری ۴۳٪ و بعضاً در شهرهای بزرگ بعضی دهک‌ها تا ۶۰٪ درآمدشان صرف اجاره‌بهای مسکن می‌شود! میانگین انتظار خانه‌دار شدن حدود ۳۹ سال و در بعضی دهک‌ها در …

اختصاصی شبکه اجتهاد: بحث‌های فراوانی حول داستان ابراهیم علیه‌السلام و اقدام او برای ذبح فرزند از منظر تحلیل اخلاقی موضوع در بستر حسن و قبح عقلی و شناخت ماهیت امر به ابراهیم علیه‌السلام بر ذبح فرزند از دیرباز تاکنون بین متفکران اسلامی و پژوهشگران حوزه فلسفه و اخلاق صورت گرفته است. دیدگاه رایج در توجیه این موضوع امتحانی (و نه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: امروزه زیست‌بوم افراد بسیاری، در ساعات مهمی از زندگی، اینترنت و فضای مجازی شده است؛ درنتیجه مسئله‌ای فیلترینگ که تأثیر مستقیم در این استفاده مردم از این فضا دارد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده است. دراین‌باره، از جهات مختلف و در فرهنگ‌های مختلف بحث می‌شود؛ اما آنچه در کشور ما به دلیل حاکمیت فقه و ولایت فقیه …

شبکه اجتهاد: این روزها صحبت‌های زیادی درباره «متاورس» مطرح می‌شود؛ کلیدواژه‌ای که در طول سال‌ها شکل گرفته و همانند کلیدواژه‌های اینترنت و شبکه‌های مجازی و پلتفرم‌ها جایگاهی در زندگی مردم پیدا خواهد کرد، اما حوزه‌های علمیه در قبال موضوع‌های جدید رویکردهایی را اتخاذ کرده که گاهی اتخاذ آن رویکردها موجی از جریان‌های منفی را به‌سوی حوزه‌های علمیه روانه کرده است. …

اختصاصی شبکه اجتهاد: سالیانی است این پرسش در ذهنم ریشه دوانده که آیا ما حوزویان در کار و معیشت و تلاش مادّی و تأمین خانواده، در نقطه بایسته هستیم، یا در نقطه میانی و در فاصله میان زهد و دنیاطلبی؟ یا غالباً بین افراط و تفریط به یک طرف افتاده‌ایم: برخی به «دنیاطلبی» و «ثروت‌اندوزی» روی آورده‌ایم و برخی «سرمایه دنیا» و «تولید ثروت» را وانهاده‌ایم؟

شبکه اجتهاد: هفتم ذی‌حجه سالروز شهادت امام پنجم شیعیان باقر علم النبیین است. آن حضرت در سال ۱۱۴ قمری به شهادت رسید. (شیخ مفید، الإرشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، ج ۲، ص ۱۷۹). آن امام همام شاگردان فراوانی داشت که علوم را از ایشان اخذ کرده و به نسل‌های بعدی منتقل کردند. در این نوشتار کوتاه مروری بر …

شبکه اجتهاد: در اولین سالگرد درگذشت داود فیرحی، سلسله یادداشت‌هایی از سید جواد طباطبایی در کانال تلگرامی وی انتشار یافت که در تداوم لحن تند و عتاب‌آلود طباطبایی، حاوی انتقادها و اتهام‌زنی‌هایی به فیرحی بود. پیش از آن نیز کتابی با عنوان «سکولاریسم پنهان»، حاوی گفتارها و نوشتارهایی از حجج‌اسلام والمسلمین سید محمدمهدی میرباقری، حمید پارسانیا، عبدالحسین خسروپناه و عده‌ای …

اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از عوامل مهم و تأثیر گذار در «تولید دانش بنیان اشتغال آفرین» اینست که هر کارگر و کارمندی متمرکز و متخصص در یک کار باشد و به بیش از یک شغل نپردازد؛ زیرا هر چند در نگاه بدوی و به حکم اولی تصدی بیش از شغل منعی ندارد، اما اگر شغل دوم سبب ضعف در یکی …

شبکه اجتهاد: متاورس هنوز یک فرضیه است و به‌عنوان پدیده‌ای غالب بر جوامع شناخته نمی‌شود. تمام اتفاقاتی که ما اکنون در فضای مجازی به آن دسترسی داریم، مسیری را در فیلم‌ها و رمان‌ها طی کرده است؛ خودِ اینترنت در بسیاری از فیلم‌‌ها و داستان‌‌های علمی-تخیلی به تصویر کشیده شد و بعدها وارد جامعه شد. متاورس اولین بار در سال ۱۹۹۹ …

شبکه اجتهاد: چندصباحی است که در مجامع علمی، نظریه جدیدی با عنوان «فقه نظام ساز» مطرح و نشست‌هایی پیرامون ماهیت و چیستی آن برگزار‌ می‌شود. گزافه نیست اگر ادّعا شود که یکی از زیربنایی‌ترین مباحث در فرآیند نظریه پردازی پیرامون ماهیت فقه نظام ساز، تعیین دقیق تیپ شناسی این نظریه است. بنظر‌ می‌رسد تا تکلیف خود را نسبت به طیف …

شبکه اجتهاد: سوء استفاده از ناچاری مردم به مسکن، مجاز است به افزایش نامتعارف اجاره بهاء بیانجامد؟! اگر قیمت‌های نامتعارف موجب حرج مستاجرین باشد، آن مازادِ قیمت، آیا شرعاً مجاز است و صاحب ملک مالک آن می‌شود؟(۱) پاسخ اجمالی: مشهور فقهاء قیمت بیشتر از ثمن المثل در معاملات با مضطرین را مخلّ به رضایت او نمی‌دانند و حکم به جواز …

شبکه اجتهاد: ضرورت پیگیری لوازم وحدت اسلامی و اجتناب از تفرقه‌افکنی از مبانی تخلف‌ناپذیر انقلاب اسلامی ایران است که امام خمینی و آیت‌الله خامنه‌ای بارها بر آن تاکید داشته‌اند. بر این اساس جریان‌های فرقه‌گرا و متعصب مذهبی معمولا میانه‌ی خوشی با انقلاب نداشته‌اند و به تعبیر امام خمینی در پیام منشور روحانیت: «به روحانیون عزیز و‌‎ ‌‏شریفی که برای اسلام …

شبکه اجتهاد: شاید برای بسیاری چون نگارندهٔ این سطور، سؤال باشد که صحیح بخاری چگونه این جایگاه را بین اهل سنت یافته است که آن را به تعبیر خودشان (تالی تلو قرآن) می‌دانند! به نظر برخی محققان که شاید در نظر دیگران نگاهی بدبینانه تلقی شود، یک وجه عمدهٔ آن، عدم التفات بخاری به اهل بیت و روایت از آن …

شبکه اجتهاد: حفظ اساس اسلام و نظام دینداری و در راستای آن، حفظ کیان جامعه اسلامی از خطر نابودی و اضمحلال با هجوم نظامی و غیر نظامی، یکی از مفاهیم مهم و پرکاربرد در فقه اسلامی است؛ چنان‌که امام‌خمینی بارها از آن به عنوان «بزرگترین» وظیفه شرعی نام برده و حفظ نظام جمهوری اسلامی ایران و چگونگی عملکرد آن را …

شبکه اجتهاد: انقلاب اسلامی در ایران، صرفا نه انقلاب در ساختار، بلکه مهم‌تر از آن انقلاب در مفاهیم و معانی جدید و اصیلی بود که رهبران انقلاب مخصوصا امام خمینی (ره) به مثابه یک مجتهد عالم به زمانه ارائه کرد. معانی که امام خمینی (ره) ‌مطرح کردند ایران را با تمامی کاستی‌ها و ضعف‌هایش، وارد الگوی جدیدی از معانی و …

اختصاصی شبکه اجتهاد: گزینش سیاسی یکی از محورهای مهم و اصلی جامعه شناسی سیاسی به شمار می‌‏رود. از سوی دیگر مسئله گزینش سیاسی در چارچوب فقه ‏دولت ‏سازی -که به دنبال طراحی و ارائه نرم‌‏افزار اداره جامعه توسط ولی امر است- نیز از جایگاه مهمی برخوردار است، به گونه‏‌ای که یکی از سه موضوع اصلی فقه دولت، یعنی «فقه کارگزار» …

شبکه اجتهاد: بعد از گلایه از فقیهانِ اهل سنت که نگاهی به فقه امام صادق (ع) ندارند، گلایه‌ای از خودی‌‌ها هم هست که امروز در برخی مسائل یا سخت گیری‌‌های شدیدی ‌می‌شود مانند قصه رویت هلال و یا در «فقه سیاسی» تصمیماتی اتخاذ ‌می‌شود و گرچه با فقه توجیه ‌می‌شود ولی دلنشین نبوده و پاسخگویِ نیازها و شبهات نیست و …