یادداشت فقهی و اصولی

شبکه اجتهاد: طی سال‌های پس از انقلاب، نیاز نظام به الگوها و راهکارهای عملی برای زدودن مظاهر غیردینی و پیاده‌سازی ارزش‌های اسلامی در ساحت‌های گوناگون حکمرانی، منجر به عیان شدن کاستی‌های فراوان میراث فقه سنتی برای تأمین این آرمان‌ها گشته و مطالبه از فقه و حوزه‌های علمیه به عنوان پشتوانه ایدئولوژیک حکومت اسلامی به شدت بالا گرفت.

اختصاصی شبکه اجتهاد: اگر همه اعیاد مذهبی را معرفتی و اخلاقی تعریف کنیم و سخن را به کلام صدق و وحیانی رسول مصدق(ص) متبرک سازیم که «انی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق»، اگر نمایانی معارف را در همه فراز‌های دینی، فهرست کنیم، عید شکوهمند غدیر را علاوه بر معارفی و و کلامی، باید فقهی - حقوقی و سیاسی هم ببینیم. در غدیر است که پیامبر بزرگوار الهی به امر «بلغ ما انزل الیک من ربک» خداوندی، به نظام سازی حکومت اسلامی بعد از خویش می‌پردازد و رابطه استوار و بشکوه «امت- امامت» را مهندسی و طراحی می‌فرماید.

اختصاصی شبکه اجتهاد: حدیث متواتر غدیر که صدها تن آن را روایت کرده‌اند در فاصله اندکی قبل از رحلت پیامبر اکرم صادر شد و متأسفانه پس از پیامبر اکرم باآن‌همه دلیل‌های روشن، با شکل‌گیری منازعات خلافت در قالب انصار و مهاجران و انجام بیعت ناگهانی گروهی اندک با خلیفه خود خوانده و اجبار دیگران به بیعت عملاً حدیث غدیر و ده‌ها حدیث دیگر در فضیلت اهل‌بیت نادیده گرفته شد.

اختصاصی شبکه اجتهاد: حدیث غدیر، از احادیث متواتر نزد شیعه و سنى است[۱]؛ بیش از ۱۱۰ تن از صحابه و ۸۴ تن از تابعان و ۳۶۰ تن از دانشمندان بزرگ اهل سنت آن را در آثار خود روایت کرده­اند. البته این امر شگفتی ندارد، زیراتعداد مسلمانان حاضر در روز هیجده ذی‌الحجه سال دهم هجری در غدیر خم، عددی قابل‌توجه بوده است.[۲] در مسیر برگشت از حجه‌الوداع، فرشتۀ وحی به پیامبر اسلام (ص) امر فرمود که:

اختصاصی شبکه اجتهاد: انقلاب اسلامی در کالبد تاریخ تمدن اسلامی– ایرانی، افق جدیدی را متجلی ساخت و حلقه‌ای ماندگار در زنجیره تکامل انسانی خلق نمود که پویایی فقه حکومتی و مانایی آن توسط مهندس فکری سازه‌ علمی انقلاب به تصویرکشیده شده و بن‌مایه‌ها و خاستگاه‌های ناب و اصیل آن صیقل خورده است.

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام حسین ادبی، پژوهشگر و مدرس حوزه علمیه خراسان، از فعالان فرهنگی و مرتبطین با نسل جوان جامعه است. او همچنین سال‌هاست که به آسیب‌شناسی بازی‌های رایانه‌ای، به عنوان یکی از بازیگران مهم عرصه فرهنگ امروز می‌پردازد. وی در این یادداشت تلاش دارد تا بازی پوکمون‌گو که از مهم‌ترین بازی‌های رایانه‌ای سال‌های اخیر است را از منظر فقه، بررسی کند.

اختصاصی شبکه اجتهاد: چندی پیش در مصاحبه‌ای، برخی از اساتید دانشگاه، شهید صدر را – بدون ذکر دلیلی روشن - نماد اسلام سوسیالیستی شمرده بودند همچنانکه شریعتی را نماینده سوسیالیسم اسلامی.

شبکه اجتهاد: مهدی نصیری دانش آموخته حوزه علمیه قم، مدیر مسئول سابق روزنامه کیهان و نشریه صبح طی یادداشت، نکاتی را در باب نحوه گفتگو با دشمن و بیانات آیت‌الله وحید خراسانی در دیدار رئیس دفتر رئیس جمهور متذکر شده است، که در ادامه می‌خوانید:

شبکه اجتهاد: پول اسلام «مال» است؛ اما پول رایج جهانی مال نیست بلکه «اعتبار» است. قرض بی بهره در پولی که مال است میسر است. پولی که اعتبار است امکان قرض بدون بهره در آن نیست؛ چون وقتی از اعتبار کم می‌شود از مالیّت کم شده است و به قرض دهنده ظلم شده است. ولی وقتی پول، مال باشد اگرچه آن مال در بازار گران‌تر یا ارزان‌تر شده باشد، از مالیّت کم نشده است.

شبکه اجتهاد: بعد از چیزی که در باره حجاب نوشتم دوباره فشارها بر من شروع شده و ترجیح می‌دهم مطلقا دیگر به این موضوع نپردازم. تقریبا هم تمام حرفهای لازم را نوشته و گفته‌ام.

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجۀالاسلام دکتر سید مهدی نریمانی، پژوهشگر فقه و استاد دانشگاه مفید، در این یادداشت، امکان تمسک به قاعده لاضرر برای اثبات حرمت استفاده از بازی‌های رایانه‌ای آسیب‌زا و احیاناً حرمت خرید و فروش و ترویج و نشر آن‌ها را بررسی می‌کند.

شبکه اجتهاد: حجت الاسلام المسلمین سید جواد ورعی پژوهشگر و استاد حوزه علمیه قم که در سفر حج تمتع به سفر می‌برد، در نوشتاری با عنوان «فقه حج» به بیان مسائلی فقهی که ممکن است برای هر حج گذاری پیش بیاید پرداخته و به ضرورت حضور بعثه‌های مختلف مراجع تقلید در حج تاکید می‌کند.

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی الهی خراسانی، رئیس میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی و استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد به مناسبت شهادت حضرت امام جواد (علیه‌السلام) در یادداشتی آورد:

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین حسنعلی علی‌اکبریان، از پژوهشگران قدیمی فقه، یکی از کسانی است که به تدوین ساختار جدیدی برای دانش اصول پرداخته است.

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام محمّدتقی اکبرنژاد، اگرچه با جلسات بررسی زوائد علم اصول شناخته شده است؛ امّا پیش از این، سال‌ها با مسجد مقدّس جمکران همکاری داشته و با مجلّه «کاوشی‌نو در فقه‌اسلامی» همکاری می‌کرده است.

شبکه اجتهاد: چرا یاد امام موسی صدر همچنان زنده و اندیشۀ او بالنده است؟ چرا ربایش او موجب فقدان و فراموشی وی نشد و برخلاف بسیاری از اقران و امثال خویش، نسل جوان و فرهیخته هر روز بیشتر از دیروز به او اقبال نشان می‌دهد.

اختصاصی شبکه اجتهاد: معمولاً وقتی درباره یک علم سخن می‌گوییم و وضعیت کنونی آن را ارزیابی می‌کنیم یا برنامه‌ای برای توسعه آن ارائه می‌دهیم، جدا از بررسی منابع انسانی و متون و محتوای آن، میزان گسترش مسائل آن را موردتوجه قرار می‌دهیم.

شبکه اجتهاد: ۱۷ ذی‌القعده سالگرد وفات شیخ‌عبدالکریم حائری یزدی مؤسس حوزه علمیه قم، فرصت مغتنمی است برای بازاندیشی درباره ماهیت حوزه‌های علمیه و وظیفه اساسی این سازمان مردم نهاد. یکی از ویژگی‌های زعامت شیخ‌ عبدالکریم حائری در حوزه علمیه، پیشبرد پروژه «سیاست زدایی» حوزه علمیه بود

اختصاصی شبکه اجتهاد: علم خلاف را می‌توان بر چهار سطح متوالی از آگاهی فقهی اطلاق کرد:

اختصاصی شبکه اجتهاد: امام رضا علیه‌السلام برای ما نقطه اتکای فکری-روحی و منبعی فیاض، اندیشه ساز، الهام بخش و هویت بخش در همه ابعاد زندگی است و ما با تمام وجود بر این باوریم که ائمه هدی علیهم‌السلام، محور آفرینش‌اند و به تعبیر یکی از حکمای متأله، انبیاء(ص) و ائمه(ع) آمده‌اند تا انسان را از مبدأ نقص به منتهی الیه کمال رهنمون شوند.

اختصاصی شبکه اجتهاد: ساختار کتب اصولی اهل‌سنّت اگرچه شباهت‌های فراوان با ساختار شیعه دارد، امّا تفاوت‌هایی نیز میان این دو ساختار به چشم می‌خورد. ازجمله اشتراکات این دو ساختار، می‌توان به مباحث الفاظ اشاره کرد که تقریباً در میان هر دو فرقه مشترک است.

اختصاصی شبکه اجتهاد: دکتر عبدالرحیم گواهی، عضو هیئت مؤسس مرکز پژوهش‌های ادیان جهان و رئیس مرکز و رئیس شورای علمی این نهاد، در این یادداشت شفاهی، به تغییرات لازم در فقه برای تبدیل به فقه تمدن ساز، سخن می‌گوید.

اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سید محمدعلی ایازی، اگرچه بیشتر به‌عنوان قرآن‌پژوه شهره است، اما تحقیقات او در اصول و فقه، کمتر از پژوهش‌های قرآنی‌اش نیست. عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم و تحقیقات، به جهت تألیفات فقهی و قرآنی متعدد و مباحث اجتماعی و همچنین رساله‌ای که در رابطه با «ارتداد» نگاشته است، یکی از بهترین افرادی است که می‌تواند در رابطه با مجازات مرتد، اظهار نظر کند.

اختصاصی شبکه اجتهاد: امام صادق(ع) فقط امام زمان خویش نیست. یعنی نباید و نمی‌توان حضرت ایشان را در همان بازه شناسنامه‌ای، خلاصه کرد که رویش‌های آن فصل شناسنامه‌ای که در احادیث، شاخص بندی شده، برای ایشان رسالتی به پهنه همه زمین و البته همه زمان تعریف کرده است؛

شبکه اجتهاد: نامه اصلاح گرانه و جامع امام صادق(ع) به عبدالله بن جندب از یاران امام(ع)، حاوی نکات تاریخی، اعتقادی، سیاسی، اخلاقی و تربیتی مهمی است که شاید تاکنون کمتر بدان پرداخته شده است

شبکه اجتهاد: مذاهب فقهی شیعی تابع نظرات امامان اهل بیت هستند که از آن میان مکتب شیعی دوازده امامی که عمده ترین نحله شیعی است از آراء امامان دوازده گانه مشهور خود به خصوص امام ششم ابو عبد الله جعفر بن محمد الصادق (ع) پیروی می‌کند و به همین جهت به «جعفری» نیز شهرت دارد.

اختصاصی شبکه اجتهاد: بحث از ثمره داشتن یا نداشتن مسائل اصولی از گذشته در میان اصولیان مطرح بوده است و بزرگانی در طول تاریخ علم اصول نسبت به طرح برخی مسائل اصولی خرده گرفته‌اند که این مسائل بی‌ثمر بوده و نباید وقت طلاب را نسبت به آموزش آنها تلف کرد.

اختصاصی شبکه اجتهاد: همزیستی با مخالف و تحمل حقوق او یکی از اصول مسلّم در روایات ما است. چند دسته از روایاتی را که به‌طور مستقیم دستور به همزیستی با مخالفان می‌دهند بدین ترتیب هستند:

اختصاصی شبکه اجتهاد: تحول در هر عرصه و جامعه‌ای لازم است البته در جامعه‌ای که دنبال کمال و تعالی است؛ و الا جامعه‌ای که به حداقل‌ها اکتفا دارد و نظری به پیشرفت و توسعه ندارد کمالش را در همین وضع موجود می‌داند.

اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌الله سید احمد مددی از شاگردان آیات خویی و سیستانی است. وی نظریات مهم و کارسازی هم چون نظریه فقه ولایی را در فقه ارائه داده است.