یادداشت فقهی و اصولی

شبکه اجتهاد: جناب آقای مرتضی جوادی آملی، در بیانیه حمایت از یکی از کاندیداهای ریاست جمهوری، نکاتی را نیز در نسبت با «حکومت اسلامی» بیان داشته که، نه تنها خالی از اشکال نبوده، بلکه کاملاً مخالف تفکرات والد ایشان، حضرت آیت‌الله جوادی آملی می‌باشد. در دو بخش به بیانیه ایشان پاسخ داده می‌شود. بخش اول: ولایت عامه فقیه، رأی غالب …

اختصاصی شبکه اجتهاد: سال‌هاست که طیف سنتی حوزوی در پی بیرون کشیدن پای حوزه و روحانیت از امر سیاسی و حکومت است. این طیف در لایه معتقدین به نظام و امام و آقا نیز مبتنی بر چند گزاره از امام راحل در پی اثبات نظریه خویش است و آرزو می‌کند که هیچ چیزی از سیاست و حکومت به پای حوزه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در نسبت دین و حکومت متناظر با نسبت دین و دنیا، دین و جامعه، دین و علم و امثالهم نگاه‌های گوناگونی وجود دارد که بر اساس تعریف دین و تعریف حکومت، در یک تقسیم بندی می‌توان در سه مقیاس نسبت حداقلی، نسبت میانه و نسبت حداکثری دسته‌بندی نمود. یکی از نگاه‌های متعالی و حداکثری در نسبت اسلام …

شبکه اجتهاد: بسیاری از فقهاء و متفکران به مسئله‌ (چگونه شریعت “جهان متحول در بستر زمان” را پوشش می‌دهد؟ و چگونه فقیه می‌تواند این پوشش تشریعی را در روش فقهی خود فعال و اعمال کند؟) پرداخته اند. این مسئله دو مرحله برای بررسی دارد: مرحله اول: چه مکانیزمی را شریعت برای پوشش تحولات زمانی در خود تعبیه کرده است؟ مرحله …

شبکه اجتهاد: پس از اعلام اسامی تأیید صلاحیت‌‌شدگان از سوی شورای نگهبان و عدم احراز صلاحیت برخی رجال سیاسی که در دوره‌های قبل تأیید صلاحیت شده بودند، دوباره یک دوگانه قدیمی بر زبان‌ها جاری شد؛ دوگانه «رعایت قانون» و «مشارکت حداکثری». به این معنا که اگر بخواهیم مشارکت حداکثری داشته باشیم، باید از هر گروه سیاسی افرادی تأیید صلاحیت شوند …

شبکه اجتهاد: در هفته‌ای که گذشت برخی چهره‌‌‌ها و جریان‌‌‌‌های مطرح انقلابی از بعضی فقهای شناخته شده حوزه‌‌‌های علمیه برای حضور در انتخابات ریاست جمهوری دعوت کرده‌اند. موضوعی که می‌‌‌‌‌بایست با تعمق بیشتری به آن پرداخت. حضور یک مجتهد در راس دولت می‌‌‌‌‌تواند وزانت مقام ریاست جمهوری را ارتقاء دهد، انطباق امور اجرایی با مبانی فقهی را افزایش دهد، الگوی …

شبکه اجتهاد: آیا نظر امام خمینی (ره) عدم پذیرش مناصب حکومتی توسط روحانیون نبوده است؟ کلام و تشخیص امام حاضر، «حجت» است که ممکن است با تشخیص حضرت امام (ره) هم متفاوت باشد، حتی تطور در اندیشه و کلام ولی امر هم ممکن است و ملاک، آخرین تشخیص و فرمایش است، کما اینکه حضرت امام (ره) در مسئله‌ای تغییر نظر …

شبکه اجتهاد: آنچنانکه خداوند به حضرت ابراهیم (ع) امر کرده است، حج مسلمانان باید منفعتی (سیاسی، اقتصادی، و فرهنگی) به حال امت اسلام داشته باشد (یَأْتُوکَ رِجٰالاً وَ عَلىٰ کُلِّ ضٰامِرٍ یَأْتِینَ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ‌ لِیَشْهَدُوا مَنٰافِعَ لَهُمْ). در بیان رهبر حکیم انقلاب «حجاج دنیای اسلام که به نمایندگی از امت اسلام حج به جا می‌آورند، باید تأسی کنند …

شبکه اجتهاد: آیا مساله واقعی میدان ریاست جمهوری۱۴۰۳، مجتهدِ فقه نظام بودن یا نبودن است؟! یا خلأ کسی که بتواند جامع نیروهای درون نظام در راستای جمع بین دوگانه سخت: وحدت و خلوص(۱) باشد؟! که نه دولت را سهامی و چندپاره کند و به نام وحدت، راهبری در مسیر انقلاب و آرمان‌هایش را گم کند و نه صرفا با خلوص …

شبکه اجتهاد: رهبر معظم انقلاب، با جمله‌ی بیدارگرِ «دلم سوخت»، صاحب این قلم را به یاد ادله‌ای انداختند که به اندازه‌ی شایسته به عرصه فقاهت، بویژه فقه اجتماعی و فقه رسانه، وارد نشده‌ است. آن‌چه دل رهبری را سوزانده، این است که در وجود رئیس جمهور فقیدمان، «نعمت»ها و «معروف»هایی وجود داشت، که نادیده انگاشته شده است. همین «نادیده انگاشتن …

شبکه اجتهاد: بسیاری از افراد هستند که در فعالیت‌های انتخاباتی خود را نامزد کرده و وارد فرایند انتخابات می‌شوند. دراین‌میان، برخی از آنان بر این گمانند که چون حضرت یوسف (ع) خود را برای تصدّی «خزائن ارض» معرفی کرد، آنان بی‌هیچ شرطی می‌توانند و باید به این کار مبادرت ورزند و عرصه‌های انتخابات را با نامزدی خود زینت بخشند. این …

شبکه اجتهاد: بیانات متعددی از آیت‌الله خامنه‌ای پیرامون نقش مردم در حکومت اسلامی – هم در دوران ریاست جمهوری و هم در دوران رهبری- وجود دارد، که می‌تواند نگرش ایشان را ذیل یکی از دو نظریه «انتصاب» یا «انتخاب» تبیین نماید. البته، پرواضح است که، هیچ ضرورتی ندارد که، هر دیدگاه فقهی الزاماً در یکی از این دو نظریه جانمایی …

شبکه اجتهاد: این ایام و پس از اعلام مصوبه مجلس شورای اسلامی مبتنی بر تعطیل شدن شنبه‌ها، نظرات مخالف و موافق متعددی در این زمینه در رسانه‎‌ها و مجامع علمی بازتاب و مطرح شد. این نوشته نکاتی را از حیث فقهی و حقوقی در خصوص این مصوبه بررسی خواهد کرد، فارغ از این نکته که چنین مصوبه‌ای در چنین برهه …

شبکه اجتهاد: نظام انقلابی ما طرح نرم افزاری عجیبی دارد. دنیای امروز پر است از دو گانه‌های ظاهرا غیر قابل جمع. مثل اینکه چگونه می‌توان همان زمان که به دنیا می‌پردازیم و در حال آباد کردن دنیاییم، همان زمان در کار آخرت باشیم و سلوک و معنویت؟ رجالٞ لا تلۡهیهمۡ تجرهٞ ولا بیۡع عن ذکۡر ٱلله کسانی که همان موقع …

شبکه اجتهاد: هر کدام از دوران‌های سیاسی حوزه اقتضائات خاص خود را دارد و در هر زمانی از یک تحول کیفی و کمّی متناسب با زمان خود بهره مند است. اگر به زمان مرحوم ‌آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری بنگریم، باید فضای رضاخانی و استبداد شدید این دوره را بررسی کنیم. ایشان حس کرد که نمی‌توانست استبداد رضاخانی را از …

شبکه اجتهاد: رهبر حکیم و فرزانه انقلاب اسلامی در پیامی که به مناسبت آغاز به کار ششمین دوره مجلس خبرگان رهبری در تاریخ ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۳ صادر کردند، شش هدف مهم و کلیدی حکمرانی اسلامی را اینگونه ترسیم کردند: ۱- برقراری «عدالت»؛ ۲- حفظ و ارتقاء «کرامت انسان»؛ ۳- «آبادی زمین»؛ ۴- «پُربار کردن زمان»؛ ۵- شکل‌دهی به «زندگی توحیدی» …

شبکه اجتهاد: در حالی که مرگ رئیس جمهور در هر کشوری از زمینه‌های جنگ احزاب و فروپاشی سیاسی اجتماعی می‌تواند باشد و در حالی که بعضی جامعه‌شناسان همین دو سال پیش، پرکار و مداوم به تحلیل می‌نشستند و از توده‌ای شدن جامعه، تفاوت فرهنگ رسمی و فرهنگ واقعی و در راستای فروپاشی اجتماعی بحث می‌کردند، اما اکنون، هم انسجام اجتماعی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: شکی نیست بهبود وضعیت اقتصادی مردم و جلوگیری ضرر، از وظایف شرعی و حقوقی حاکمان است و شارع نسبت به آن اهتمام ویژه دارد (شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۷، ص۱۰، ح ۳، ۶، ۸ و…) و از طرفی از مجموع ادله شرعی می‌توان استفاده کرد، که روز جمعه در شریعت اسلامی، روز مهمی است و با …

شبکه اجتهاد: دو موضع‌گیری متفاوت و متقابل از سوی دو فقیه و مرجع عالیقدر در برابر موضوع امروزه کشور پیرامون تعطیلی شنبه، نشان دهنده نیاز مبرم و فوری دستگاه فقاهت و مرجعیت به بروزرسانی روشی در مواجهه با مسائل نوپدید است. فارغ از اینکه کدام یک از این دو دیدگاه صحیح‌تر و با مجموعه ادله اجتهادی و فقاهتی سازگارتر باشد، …

شبکه اجتهاد: در فرهنگ پیروان ادیان ابراهیمی، روزهای خاصی از هفته و سال برای امور معنوی و عبادی اختصاص یافته است از این رو مسئله نظم برای سفر در این ادیان مورد توجه است تا بهره وری بیشتری از مراسم‌ها‌ی مذهبی داشته باشند. به ویژه در فرهنگ زیارت امکان مقدسه جهان اسلام روز از اهمیت خاصی برخوردار است. در اسلام …

شبکه اجتهاد: درباره مسئله «تعطیلی روز شنبه» و استفتائی که از آیت‌الله جوادی آملی انجام گردیده است، نکات چندی قابل طرح است که تقدیم ‌می‌شود. در این یادداشت، به عناوینی که می‌توانند خلاف شرع بودن «تعطیلی روز شنبه» را اثبات نماید، استدلال ‌می‌شود. تشبّه به یهود اولین عنوانی که به ذهن ‌می‌رسد و در کتب فقهی نیز موضوع احکام قرار …

اختصاصی شبکه اجتهاد: دین برای زمان اهمیت ویژه قائل است. اسلام به برخی زمان‌ها نگاه ارزشی دارد که توضیح آن در قالب چند مقاله تفصیلی از زوایای مختلف قابل بحث است. عناوینی چون «شب قدر، روز مبعث، عید غدیر، روز عاشورا، عید فطر، شب جمعه، روز جمعه، و…» نشان از نگاه خاص اسلام به برخی از زمان‌ها و جانمایی خاص …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در بررسی‌های فقه فرهنگی، از جمله مسائل، آداب و سنت‌هایی است که موضوع آن‌ها زمان است و در حقیقت، زمان موضوع حکم شده است. مناقشات جاری در تعطیلات هفته در این چارچوب ملاحظاتی دارد که کوتاه و گذرا اشاره می‌شود: اوّلاً بر اساس تصریح قرآن کریم، زمان اتصاف دینی دارد. آیه شریفه عبارت است از: «إنّ عده …

شبکه اجتهاد: پژوهش‌های خاورشناسان دربارۀ الکافی الکلینی در سده معاصر هر چند دوره‌ها‌ی متنوع با رویکردهای متعدد را تجربه کرده است ولی تحلیل روند و برایند این جریان حدیث پژوهی نوآمد در بازشناسی حدیث شیعه گویای این مهم است که این جریان هنوز در گام نخستین خود در شناخت و ارزیابی الکافی الکلینی قرار دارد و تا رسیدن به پژوهش‌ها‌ی …

شبکه اجتهاد: برخی از نویسندگان و پژوهندگان عرصه فقه سیاسی، به تناسب وضعیت سیاسی کشور، دوگانه‌هایی را طرح کرده و تعارضی را تصویر نموده و حکم به تقدم یک طرف به طرف دیگر می‌دهند. پیشتر، درباره دوگانه موهومی «حق امام یا حق مردم» نوشته بودم و در این یادداشت می‌خواهم درباره دوگانه دیگری بنویسم که، آقای سیدضیاء مرتضوی بیان کرده …

شبکه اجتهاد: اگر بر خشت خشت کلمات استاد شهید مرتضی مطهری نگاهی موشکافانه داشته باشیم، مشاهده می‌کنیم که این بنّای بصیر با برهَم نهادن بینش‌های بنیادینش، بنایی زیبا خلق کرده که هر رهگذری به وُسع خویش از زیبایی‌های آن بهره‌مند می‌شود. عجین شدن فهم عالمانه و تفکر فقیهانۀ این فقیه مبارز با نیازها، مقتضیات و جریانات سیاسی اجتماعیِ زمانه‌اش، ‌از …

شبکه اجتهاد: عرف عادتی است که بین عموم افراد جامعه یا گروه خاصی از افراد در زمان معتنابهی جریان داشته باشد. عرف حجاب به این معناست که شکل و میزان پوششی که بین عموم افراد جامعه در یک زمان معتنابهی جریان داشته باشد، می‌شود حکم حجاب در آن جامعه و ممکن است از زمانی به زمان دیگر فرق داشته باشد؛ …

شبکه اجتهاد: به منظور بررسی «گرایش‌های دانش سیاسی حوزه علمیه قم در سده اخیر» باید در آغاز به این نکته توجه کنیم که توسعه دانش سیاست اسلامی عمدتاً دانش‌هایی چون فقه‌سیاسی، فلسفه‌سیاسی، کلام‌سیاسی، عرفان‌سیاسی، روش‌شناسی‌سیاسی و… را شامل می‌شود و در دوران‌‌های مختلف، تحول کیفی و کمی این دانش‌ها، متناسب با اقتضائات همان دوره در حوزه علمیه قم اتفاق افتاده …

شبکه اجتهاد: اگر سعودی با همین وضعیت سفیانی‌گری در مذاکره با بخشی از علماء شیعه به توافقی برسد که حرم برای ائمه بقیع بسازد نظر شما چیست؟! کمک می‌دهید؟! امام خمینی درباره حرم رسول الله(ص) فرمود: «رسول الله نیازی به مساجد اشرافی[مسجدالنبی] و مناره‌های تزییناتی ندارد.» اما درباره آستان قدس می‌فرماید: مرکز ایران است! و به خادمی آن حسرت می‌خورد.(۱)این …

شبکه اجتهاد: در ایام و لیالی قدر مطالبی را برخی رسانه‌ها از جناب آیت‌الله جواد فاضل لنکرانی نقل کرده‌‌اند که یکی از عبارات آن مطالب این جمله است: «معماری اسلامی و شهرسازی اسلامی همانند طب اسلامی و اقتصاد اسلامی حرف غلطی است» در این نوشتار تنها درباره اظهارات ایشان در موضوع اقتصاد اسلامی به چند مطلب اشاره می‌کنم: ۱. مناسب …