شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
۲۳: آیا می‌شود در ماه رمضان، برای فرار از روزه مسافرت کرد؟
جواب: همه مراجع (به‌جز سیستانی و مکارم): مسافرت کردن در ماه رمضان- هرچند به‌عنوان فرار از روزه باشد- اشکال ندارد؛ ولی این امر تا قبل از روز بیست و سوم مکروه است.[۱]آیات عظام سیستانی و مکارم: مسافرت کردن در ماه رمضان- هرچند به‌عنوان فرار از روزه باشد- اشکال ندارد؛ ولی مکروه است.[۲]
مسافرت قبل از ظهر
۲۴: کسی که پیش از ظهر تصمیم به مسافرت دارد، تکلیف روزه او چه می‌شود؟
جواب: همه مراجع (به‌جز تبریزی و سیستانی): اگر پیش از ظهر مسافرت کند، روزه‌اش باطل است؛ ولی قبل از آنکه به حد ترخّص برسد، نمی‌تواند روزه را بخورد.[۳]
آیت‌الله تبریزی: اگر از سر شب تصمیم بر سفر داشته و پیش از ظهر مسافرت کند، روزه‌اش باطل است؛ ولی قبل از آنکه به حد ترخص برسد، نمی‌تواند روزه را بخورد و اگر پیش از ظهر تصمیم بر مسافرت گرفته، بنا بر احتیاط واجب باید روزه بگیرد.[۴]
آیت‌الله سیستانی: اگر پیش از ظهر مسافرت کند، بنا بر احتیاط واجب باید روزه‌اش را افطار کند؛ ولی قبل از آنکه به حد ترخص برسد، نمی‌تواند روزه را بخورد.[۵]
قضای روزه مسافر
۲۵: کسی که در ماه رمضان مسافرت کرده، آیا علاوه بر قضا، باید کفّاره هم بدهد؟
جواب: همه مراجع: خیر، تنها قضای روزه‌ها واجب است و کفّاره ندارد؛ ولی اگر قضای روزه‌ها را تا ماه رمضان سال بعد به تأخیر اندازد، به جهت تأخیر، باید برای هر روز، یک مد طعام کفّاره بدهد.[۶]
روزه در سفر
۲۶: آیا گرفتن روزه‌های قضا، در سفر صحیح است؟
جواب: همه مراجع: خیر، جایز نیست.[۷]
نذر روزه
۲۷: کسی که در ماه رمضان در سفر است، آیا می‌تواند نذر کند روزه بگیرد؟
جواب: همه مراجع: خیر، جایز نیست. [۸]
۲۸: به بارگاه حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام مشرف شدم، آیا در آنجا می‌توانم نذر روزه کنم و روزه بگیرم؟
جواب: آیات عظام امام، تبریزی، صافی، فاضل، نوری و وحید: در مسافرت، نذر روزه جایز نیست.[۹]
آیات عظام بهجت، خامنه‌ای و سیستانی: آری، در مسافرت نذر روزه جایز و صحیح است.[۱۰]
آیت‌الله مکارم: در مسافرت نذر روزه اشکال دارد و اگر نذر کرد، احتیاط واجب آن است که به نذر خود عمل کند.[۱۱]
۲۹: آیا می‌توانیم پیش از سفر در وطن خود، نذر کنیم که در سفر روزه مستحبی بگیریم؟
جواب: همه مراجع (به‌جز مکارم): آری، این نذر صحیح است.[۱۲]
آیت‌الله مکارم: اگر روزه را معین نکند، نمی‌تواند در سفر روزه بگیرد.[۱۳]
نذر روزه در وطن
۳۰: آیا می‌توانیم در وطن نذر کنیم که روزه ماه رمضان و یا قضای آن را در سفر، به‌جا آوریم؟
جواب: همه مراجع: خیر، این نذر صحیح نیست.[۱۴]
روزه اساتید و دانشجویان
۳۱: اساتید و دانشجویان درصورتی‌که کمتر از ده روز در محل تحصیل و خوابگاه می‌مانند، تکلیف نماز و روزه‌شان چیست؟
جواب: امام: نماز شکسته است و روزه صحیح نیست.
آیات عظام بهجت، صافی، فاضل و نوری: اساتید و دانشجویان، اگر در کمتر از ده روز، حداقل یک‌بار، بین وطن و دانشگاه رفت‌وآمد داشته باشند و این وضعیت، تا مدتی ادامه داشته باشد- به‌طوری‌که نزد عرف «سفر» کار آنان شمرده شود- نماز ایشان در محل تحصیل و بین راه تمام و روزه صحیح است.
تبصره:
۱، آیت‌الله صافی مدت لازم برای صدق شغل سفر را حداقل چهار ماه رفت‌وآمد می‌داند.
تبصره ۲ (سفر اول). تمامی دانشجویان و اساتید مذکور، هرگاه بیش از ده روز در وطن خود بمانند، در اولین مسافرت به محل درس و تدریس، باید نماز را شکسته بخوانند و روزه نگیرند؛ اما پس از یک رفت‌وبرگشت میان وطن و محل تحصیل، به وظیفه خود، مانند کثیرالسفر عمل کنند و نماز را کامل بخوانند و روزه را بگیرند.
تبصره ۳، به فتوای آیت‌الله بهجت، سفر اول با طی مسیر هشت فرسخ، تحقق می‌یابد.
ازاین‌رو اگر فاصله محل درس و تدریس از وطن، بیش از هشت فرسخ باشد، در همان اولین مسافرت نیز نمازشان در محل تحصیل، کامل و روزه صحیح است.
آیت‌الله تبریزی: دانشجو اگر در مدت کمتر از ده روز، بین وطن و دانشگاه رفت‌وآمد کند، باید احتیاط کند؛ یعنی، نماز را تمام و شکسته بخواند و اگر روزه گرفت، صحیح است و قضا ندارد. استاد اگر هر هفته، برای تدریس، به حدّ مسافت شرعی مسافرت می‌کند- چنانچه مدت تدریس، دو ماه یا زیادتر باشد- باید نماز را تمام بخواند و روزه بگیرد.
تبصره: با توجه به اینکه آیت‌الله تبریزی در این مسئله احتیاط واجب دارند، مقلدان ایشان می‌توانند در این مسئله به فتوای مرجع تقلید مساوی و یا اعلم بعدی رجوع کنند و نمازشان را تمام بخوانند و روزه بگیرند.
آیت‌الله سیستانی: ۱، اگر زمان تحصیل و تدریس اساتید و دانشجویان، حداقل دو سال ادامه دارد و در آنجا مستقر می‌شوند [گر چه در هفته دو شبانه‌روز کامل باشند؛ به‌نحوی‌که به آنان مسافر گفته نشود]؛ آنجا در حکم وطن است و باید نمازشان را در محل تحصیل، تمام بخوانند و روزه را بگیرند. ۲، اگر اساتید و دانشجویان در هفته، حداقل سه روز بیش از مسافت شرعی رفت‌وآمد کنند و یا در سفر باشند و این برنامه برای مدتی (به‌طور مثال شش ماه در یک سال و یا حداقل سه ماه در چند سال تحصیلی) ادامه یابد؛ کثیرالسفر محسوب می‌شوند و نماز ایشان در محل تحصیل و بین راه تمام و روزه‌شان صحیح است.
تبصره ۱: در هر دو صورت اگر در ماه اول، قصد اقامت ده روز نکنند، باید احتیاط نمایند؛ یعنی، نمازشان را هم تمام و هم شکسته بخوانند و روزه را هم بگیرند و هم قضا نمایند.
تبصره ۲: با توجه به اینکه آیت‌الله سیستانی، رجوع به مرجع تقلید مساوی را جایز می‌داند، مقلدان ایشان می‌توانند در این مسئله به مرجع مساوی دیگر، مراجعه کنند که نماز را کامل و روزه را صحیح می‌داند.
آیت‌الله خامنه‌ای: اساتید و دانشجویان بورسیه و مأمور به تحصیل، اگر در کمتر از ده روز، حداقل یک بار بین وطن و دانشگاه رفت‌وآمد داشته باشند، نماز آنان تمام و روزه ایشان صحیح است؛ اما دیگر دانشجویان، نمازشان شکسته و روزه آن‌ها صحیح نیست.
تبصره: با توجه به اینکه آیت‌الله خامنه‌ای در مسئله رجوع به مرجع مساوی، احتیاط واجب دارند که رجوع جایز نیست، دانشجویان می‌توانند در این مسئله به مرجع تقلید مساوی دیگر، مراجعه کنند؛ [به شرط اینکه مرجع تقلید جدید] رجوع به مرجع مساوی را جایز دانسته باشد و نماز دانشجوی مسافر را تمام و روزه او را صحیح بداند (مانند آیت‌الله بهجت).
آیت‌الله مکارم: ۱، اساتید و دانشجویان اگر برای مدت قابل‌ملاحظه‌ای- مثلاً یک سال یا بیشتر- در محل تحصیل یا تدریس بمانند، آن محل در حکم وطن است و نماز و روزه در آنجا، تمام می‌باشد و ماندن ده روز پی‌درپی در آنجا شرط نیست.۲: کسانی که همه‌روزه، یا حداقل سه روز در هفته، به محل تحصیل یا تدریس می‌روند؛ یعنی، صبح به محل تحصیل یا تدریس می‌روند و عصر بازمی‌گردند و این کار مدتی ادامه می‌یابد، کثیرالسفر محسوب می‌شوند و نماز و روزه ایشان در آن محل و به هنگام رفت‌وبرگشت، تمام است.
آیت‌الله وحید: اگر در هفته حداقل چهار روز بین وطن و دانشگاه رفت‌وآمد کند و این کار برای مدت یک سال یا بیشتر ادامه داشته باشد، او کثیرالسفر است و نماز در آنجا تمام و روزه صحیح است و اگر رفت‌وآمد سه روز باشد، در این مورد نیز باید احتیاط کند. [۱۵]
۳۲: اساتید و دانشجویان، درصورتی‌که بیش از ده روز با قصد اقامت در محل درس و تدریس می‌مانند، تکلیف نماز و روزه‌شان چیست؟
جواب: همه مراجع: برای این‌گونه افراد، نماز تمام و روزه صحیح است.[۱۶]
تبصره: درصورتی‌که از ابتدا به‌طور جدّ، قصد ماندن ده روز داشته باشند و بعد از خواندن یک نماز چهار رکعتی، به دلیلی تصمیم بر بازگشت به وطن بگیرند؛ نماز و روزه آن‌ها در محل تحصیل کامل خواهد بود.
۳۳: دانشجویانی که در خوابگاه ده روز یا بیشتر می‌مانند و بین آنجا و محل تحصیل رفت‌وآمد می‌کنند و فاصله بین آن دو، کمتر از چهار فرسخ شرعی (۵/۲۲ کیلومتر) است، حکم نماز و روزه‌شان چگونه است؟
جواب: امام: اگر در مدت ده روز، تنها یک مرتبه و به اندازه دو ساعت، از خوابگاه به دانشگاه بروند، نماز تمام و روزه صحیح است و در غیر این صورت شکسته است و روزه صحیح نیست.[۱۷]
آیات عظام بهجت، سیستانی، فاضل، صافی، مکارم، نوری و وحید: در فرض یادشده، نماز تمام و روزه صحیح است.[۱۸]
آیت‌الله تبریزی: بنا بر احتیاط واجب، باید نماز را بین شکسته و تمام جمع کنند و اگر روزه بگیرند، صحیح است و قضا ندارد.[۱۹]
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر در مدت ده روز، به اندازه یک تا دو ساعت در روز- یا چند روز که مجموع آن به مقدار یک‌سوم روز یا یک‌سوم شب باشد- از خوابگاه به دانشگاه بروند، نماز تمام و روزه صحیح است و در غیر این صورت نماز شکسته است و روزه صحیح نیست.[۲۰]
۳۴: اگر استاد یا دانشجو به‌طور اتفاقی، به شهری غیر از محل درس مسافرت کند، نماز و روزه او چگونه است؟
جواب: همه مراجع (به‌جز سیستانی): نماز شکسته است و روزه صحیح نیست.[۲۱]
آیت‌الله سیستانی: نماز تمام و روزه صحیح است.[۲۲]
۳۵: حکم نماز و روزه اساتیدی که یک یا چند روز در هفته، به محل تدریس (که فاصله آن با وطن بیش از مسافت شرعی است)، رفت‌وآمد دارند؛ در دو صورت زیر در محل تدریس و بین راه چگونه است؟
جواب: الف: محل تدریس یک شهر است. ب: محل تدریس شهرهای مختلف است.
امام: نماز شکسته است و روزه صحیح نیست.[۲۳]
آیات عظام بهجت، خامنه‌ای، فاضل و نوری: اگر رفت‌وآمد حداقل تا مدتی ادامه داشته باشد- که عرف این کار را شغل او بداند- نماز تمام و روزه صحیح است.[۲۴]
آیت‌الله تبریزی: اگر در هفته حداقل یک بار برای تدریس، بین وطن و دانشگاه رفت‌وآمد می‌کنند، نماز تمام و روزه صحیح است. اگر رفت‌وآمدشان در مدت هشت یا نه روز، یک بار انجام می‌گیرد، باید احتیاط کنند؛ یعنی، نماز را تمام و شکسته بخوانند و اگر روزه بگیرند، صحیح است و قضا ندارد.[۲۵]
آیت‌الله سیستانی: اگر در ماه، ده روز یا بیشتر در سفر باشند و این امر در مدت یک سال، شش ماه و در مدت بیش از یک سال تا سه ماه ادامه داشته باشد، نماز تمام و روزه صحیح است. اگر در ماه نه یا هشت روز در سفر باشند، باید احتیاط کنند؛ یعنی، نماز را تمام و شکسته بخوانند و روزه بگیرند و قضای آن را نیز به جا آورند.[۲۶]
آیت‌الله صافی: اگر رفت‌وآمد حداقل برای مدت چهار ماه ادامه داشته باشد، نماز تمام و روزه صحیح است.[۲۷]
آیت‌الله وحید: اگر چهار روز در هفته را به محل تدریس رفت‌وآمد داشته باشند، نماز آنان تمام و روزه‌شان صحیح است. اگر سه روز در سفر باشند، بنا بر احتیاط بین نماز شکسته و تمام جمع کنند و بنا بر احتیاط روزه بگیرند و قضای آن را نیز به جا آورند و اگر کمتر از سه روز باشد، نماز شکسته است و روزه صحیح نیست.[۲۸]
محل تحصیل
۳۶: آیا محل تحصیل، در حکم وطن محسوب می‌شود؟
جواب: همه مراجع (به‌جز سیستانی، مکارم و وحید): خیر، در حکم وطن محسوب نمی‌شود.[۲۹]
آیت‌الله سیستانی: اگر برای مدت دو سال یا بیشتر، دو روز در هفته کاملاً می‌ماند؛ آنجا در حکم وطن است.[۳۰]
آیت‌الله مکارم: اگر برای مدت یک سال یا بیشتر، سه روز در هفته کاملاً می‌ماند؛ آنجا در حکم وطن است.[۳۱]
آیت‌الله وحید: اگر برای مدت یک سال یا بیشتر، چهار روز در هفته در سفر باشد؛ آنجا در حکم وطن است.[۳۲]
سفر اول
۳۷: حکم نماز و روزه دانشجوی مسافر، در سفر اول چگونه است؟
جواب: آیات عظام امام و خامنه‌ای: در همه سفرها شکسته است.
آیت‌الله بهجت: اگر در سفر اول، فاصله آن از مسافت هشت فرسخ بیشتر باشد، باید نماز را تمام بخواند و اگر کمتر از این مقدار باشد، باید شکسته بخواند.
آیت‌الله تبریزی: باید احتیاط کند؛ یعنی، نماز را شکسته و تمام بخواند و اگر روزه گرفت، صحیح است و قضا ندارد.[۳۳]
آیت‌الله سیستانی: باید در ماه اول احتیاط کند؛ یعنی، نماز را شکسته و تمام بخواند و اگر روزه گرفت، آن را قضا کند.[۳۴]
آیات عظام فاضل، نوری و صافی: باید نماز را شکسته بخواند و روزه صحیح نیست.[۳۵]
آیت‌الله مکارم: باید در چند سفر اول احتیاط کند؛ یعنی، نماز را شکسته و تمام بخواند و اگر روزه گرفت، آن را قضا کند.[۳۶]
آیت‌الله وحید: در ماه اول و دوم باید احتیاط کند؛ یعنی، نماز را شکسته و تمام بخواند و اگر روزه گرفت، آن را قضا کند.[۳۷]
مسافت شرعی
۳۸: مقدار مسافت شرعی چند کیلومتر است؟
جواب: آیات عظام امام، بهجت، خامنه‌ای، فاضل، صافی و نوری: مسافت شرعی تقریباً ۵/۲۲ کیلومتر است.[۳۸]
آیات عظام تبریزی، سیستانی و وحید: مسافت شرعی تقریباً ۲۲ کیلومتر است.[۳۹]
آیت‌الله مکارم: مسافت شرعی تقریباً ۵/۲۱ کیلومتر است.
[۲]. تعلیقات علی العروه، شرایط وجوب الصوم، م ۴ و ۶
[۳]. توضیح المسائل مراجع، م ۱۷۲۱؛ وحید، توضیح المسائل، م ۱۷۲۹؛ دفتر: خامنه‌ای
[۴]. تبریزی، توضیح المسائل مراجع، م ۱۷۲۱
[۵]. سیستانی، توضیح المسائل مراجع، م ۱۷۲۱
[۶]. توضیح المسائل مراجع، م ۱۷۰۵؛ وحید، توضیح المسائل، م ۱۷۱۳
[۷]. امام، نوری و فاضل، تعلقات علی العروه، ج ۲، شرایط صحه الصوم، الخامس؛ صافی، هدایه العباد، ج ۱، ۱۳۵۴؛ تبریزی، سیستانی و وحید، منهاج الصالحین، شرایط صحه الصوم؛ بهجت، وسیله النجاه، ۱، ۱۱۴۳ و دفتر: خامنه‌ای
[۸]. العروه الوثقی، ج ۲، نیه الصوم، م ۶
[۹]. نوری، استفتاءات، ج ۱، س ۲۳۱؛ فاضل، جامع المسائل، ج ۱، س ۵۸۴؛ دفتر: وحید، تبریزی، امام و صافی
[۱۰]. دفتر: خامنه‌ای، سیستانی و بهجت
[۱۱]. مکارم، استفتاءات، ج ۲، س ۴۸۲ و ۴۷۵
[۱۲]. امام، نوری و فاضل، تعلیقات علی العروه، ج ۲، شرایط صحه الصوم، الخامس؛ صافی، هدایه العباد، ۱، ۱۳۵۴؛ تبریزی، سیستانی و وحید، منهاج الصالحین، شرایط صحه الصوم؛ بهجت، وسیله النجاه، ۱۱۴۳۱ و دفتر: خامنه‌ای
[۱۳]. توضیح المسائل، م ۱۴۴۳
[۱۴]. فاضل، جامع المسائل، ج ۱، س ۵۸۱؛ خامنه‌ای، استفتاء، س ۱۱۲۲؛ دفتر: همه مراجع
[۱۵]. دفتر: همه مراجع
[۱۶]. توضیح المسائل مراجع، م ۱۳۳۵
[۱۷]. توضیح المسائل مراجع، م ۱۳۳۸
[۱۸]. دفتر: نوری، سیستانی، مکارم، بهجت، صافی، فاضل و وحید
[۱۹]. دفتر: تبریزی
[۲۰]. خامنه‌ای، اجوبه الاستفتاءات، س ۶۵۹
[۲۱]. توضیح المسائل مراجع، م ۱۳۰۷ و وحید، توضیح المسائل، م ۱۳۱۶ و خامنه‌ای، اجوبه الاستفتاءات، س ۶۴۵
[۲۲]. توضیح المسائل مراجع، م ۱۳۰۷
[۲۳]. استفتاءات، ج ۲، احکام مسافر، س ۲۶۷
[۲۴]. نوری، استفتاءات، ج ۱ و ج ۲، نماز مسافر و بهجت، توضیح المسائل، نماز مسافر، شرط پنجم
[۲۵]. استفتاءات، س ۴۹۸، ۴۷۲
[۲۶]. سیستانی، منهاج الصالحین، ج ۱، صلاه المسافر، الخامس و.، نماز مسافر
[۲۷]. صافی، جامع الحکام، ج ۱، نماز مسافر
[۲۸]. دفتر: آیت‌الله وحید
[۲۹]. توضیح المسائل مراجع، م ۱۳۲۹؛ دفتر: خامنه‌ای و بهجت
[۳۰]. سیستانی، نماز مسافر
[۳۱]. توضیح المسائل مراجع، م ۱۲۷۲
[۳۲]. دفتر: وحید
[۳۳]. تبریزی، استفتاءات، س ۵۰۱
[۳۴]. سیستانی، منهاج الصالحین، ج ۱، صلاه المسافر، الخامس و. نماز مسافر
[۳۵]. صافی، جامع الحکام، ج ۱، نماز مسافر و دفتر: فاضل
[۳۶]. مکارم، استفتاءات، ج ۲، ۲۸۴
[۳۷]. دفتر: وحید
[۳۸]. توضیح المسائل مراجع، م ۱۲۷۲؛ صافی، هدایه العباد، ج ۱، م ۱۱۰۶
[۳۹]. تبریزی، سیستانی و وحید، منهاج الصالحین، م ۸۸۴
