شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
دبیر هیئت علمی ستاد استهلال دفتر مقام معظم رهبری، با بیان اینکه احتمال رؤیت هلال برای روز چهارشنبه کم است، درباره نظر قرآن در مورد ملاک استهلال، گفت: در قرآن کریم تصریحی بر اینکه ملاک، رؤیت است یا محاسبه در بحث استهلال وجود ندارد و صرفاً مواقیت برای مردم ذکر شده است.
به گزارش شبکه اجتهاد، نشست «رؤیت‌پذیری هلال ماه شوال ۱۴۴۲ قمری» شامگاه ۲۱ اردیبهشت‌ماه با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا موحدنژاد، دبیر هیئت علمی ستاد استهلال دفتر مقام معظم رهبری، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد رحمانی، کارشناس مرکز نجوم آیت‌الله سیستانی، حجت‌الاسلام سیدرضا قلمکاریان اصفهانی، مدیر مؤسسه نجوم و علوم اسلامی کبریاء قم و سیدقاسم رستمی از کارشناسان نجوم برگزار شد. در ادامه گزارش این نشست برگرفته از ایکنا با مقداری حذف و ویرایش پیش‌رویتان قرار می‌گیرد.
حجت‌الاسلام موحدنژاد: مقام معظم رهبری استهلال با ابزار را جایز می‌دانند و معتقدند حجیت شرعی دارد و تفاوتی با رؤیت با چشم عادی ندارد. مطلب دیگر اینکه آیا هلال باید در منطقه‌ای که فرد ساکن است دیده شود یا اگر در دوردست دیده شد، قابل قبول است؟ ایشان معتقدند باید در منطقه سکونت و نزدیک به آن دیده شود، بنابراین دیده شدن هلال در آفریقا و اروپا برای ایشان ملاک نیست. منطقه نزدیک هم از سوی کارشناسان نجوم تعیین می‌شود که آقای قاضی میرسعید از رصدگران برجسته معتقد است این فاصله به صورت هوایی ۲۰۰ کیلومتر است.
رؤیت قبل از ظهر و اینکه آن روز اول ماه است از نظر مقام معظم رهبری قابل پذیرش نیست، ولی اگر هلال در روز دیده شد، فردای آن روز از نظر ایشان عید است؛ مثلاً اگر فردا هلال دیده نشد، ولی قبل از ظهر پنجشنبه دیده شود، ثابت می‌کند جمعه اول ماه است.
اگر نور زمین‌تاب در ماه دیده شود در برخی روایات بیان شده که شب دوم هلال است؛ برخی از فقها این روایات را پذیرفته و برخی آن را معارض با دیگر روایات می‌دانند؛ رهبری این روایت را نمی‌پذیرند و طوق داربودن ماه را دلیل بر شب دوم ماه بودن نمی‌دانند.
در مورد شهادت در رؤیت هم فقها معمولا در دو شاهد اختلاف ندارند و با یک شاهد حکم به اول ماه نمی‌شود؛ ولی این بحث هست که آیا اگر هوا صاف باشد آیا باید بیش از دو شاهد باشد؟ که فقها فتوایی بر این مبنا ندارند.
ستاد استهلال اول ماه را اعلام نمی‌کند
این سؤال مطرح است که چند شاهد کافی است تا ستاد استهلال گزارشات رؤیت را خدمت رهبری بفرستند؟ پاسخ این است که ملاک اطمینان‌بخشی است؛ ما گزارشات را تنظیم و اینکه در کجا و در چه شرایط جوی دیده شده است، دسته‌بندی می‌کنیم و اگر برای ایشان گزارشات اطمینان‌آور بود، حکم به اول ماه می‌دهند. البته ما اگر نظری روی گزارشات داشته باشیم، می‌نویسیم، ولی اظهارنظر قطعی نمی‌کنیم و تنها در صورت اطمینان خود ایشان اعلام اول ماه را خواهند داشت.
رویه این است که استهلال در تمامی ماه‌های قمری صورت می‌گیرد و مخصوص ماه رمضان نیست و گزارشات آن در سایت leader.ir وجود دارد؛ البته در این ماه بیش از صد گروه و بیش از آن کار استهلال را انجام می‌دهند، در حالی که در ماه‌های دیگر، گروه‌ها حدود ۵۰ عدد است.
گروه‌های استهلال گروه‌های مردمی و خودجوش هستند، نه اینکه ما کارمندنی برای این کار داشته باشیم؛ البته گروه‌ها با دفاتر ائمه جمعه مرتبط هستند تا افراد حداقل در محل شناخته و مورد تأیید دفتر امام جمعه از جهت راستگویی باشد. تعبیر اعزام صد گروه تعبیر درستی نیست و هر استانی گروه‌های رصدی خودجوش خود را دارد.
معمولا هلال با گذشت ۳۰ دقیقه تا یک ساعت بعد از غروب قابل مشاهده است، اما چون رصدگران بیرون شهر رفته‌اند و تا به جایی برسند که موبایلشان آنتن بدهد و گزارش بدهند، مدت زمانی طول می‌کشد و ما هم ضمن اینکه گروه‌ها با تجربه هستند، ولی سؤالاتی از آنان می‌پرسیم که معلوم شود گزارشات براساس توهم و هیجان نباشد و رؤیت واقعی باشد.
گاهی برای رهبری در مورد برخی گزارشات سؤالاتی ایجاد می‌شود که پرسش بیشتری در خصوص آن درخواست می‌کنند که باز ما پیگیری بیشتری می‌کنیم.
حدود ۱۲ تا ۱۳ سال پیش، هلال در جنوب ایران در پهنای تقریبی ۲۰۰ کیلومتر دیده شد که شامل شیراز هم می‌شد، ولی در جای دیگر کشور گزارشی در این زمینه نبود، رهبری فرمودند چیزی به عنوان رؤیت اعلام نشود، ولی آیت‌الله حائری شیرازی، امام جمعه وقت فارس گفته بود من خودم هلال را دیدم، ولی باز به ایشان اعلام شد شما طبق وظیفه شرعی می‌توانید عمل کنید، ولی برای رهبری مسجل نیست.
اعلام اول ماه جزء وظایف ولی فقیه نیست
هیچ مرجع تقلیدی نمی‌گوید که اعلام اول ماه بر حاکم شرع و مرجع تقلید واجب است، از آقا سؤال هم شد که اگر فقط در یک بخش کشور دیده شود چه باید کرد، رهبری فرموده بودند حاکم شرع در اینجا حکم کرده و تکلیف را مشخص می‌کند.
در ایران اعلام عید واحد است و طوری نیست در منطقه‌ای عید اعلام و در منطقه‌ای نشود، نظر سایر مراجع هم در این بحث تأمین نمی‌شود، زیرا ممکن نیست و اختلاف در فتاوا هم طوری است که این کار شدنی نیست. مثلاً آقای صافی اگر هلال در آفریقا دیده شود، اول ماه را ثابت می‌داند، ولی طبق نظر رهبری اینطور نیست.
رؤیت هلال، فقهی است و هر کسی باید به مرجع تقلید خود رجوع کند و اگر کسی مقلد مرجعی است که ابزار را معتبر نمی‌داند و می‌داند نظر رهبری براساس ابزار است، برای او حجت نیست.
در قرآن کریم تصریحی بر اینکه ملاک، رؤیت است یا محاسبه در بحث استهلال وجود ندارد و صرفاً مواقیت برای مردم ذکر شده است.
سوء استفاده از اختلافات فقهی در رؤیت هلال
مقام معظم رهبری هم در یک سالی از کسانی که در روز بعد برای آنها عید بود، ولی نماز عید را نخواندند، تقدیر کردند، از این رو که خوانده نشدن این نمازها در صورتی که بازتاب منفی دارد، می‌تواند تابع حکم حکومتی باشد، زیرا برخی درصدد سوء استفاده در این اختلافات هستند و در برخی سال‌ها شلوغ‌بازی‌هایی هم ایجاد کرده‌اند.
از آیت‌الله مکارم سؤال شد که چرا رهبری عید را اعلام کردند و شما هم که نظر ایشان را قبول دارید، ولی عید را اعلام نکردید. ایشان فرمودند ما اگر ابزار را معتبر می‌دانستیم، با همان اعلام مقام معظم رهبری حجت بر ما اثبات بود، ولی چون اختلاف مبنا داریم، نمی‌توانیم، یعنی این مسئله فقهی و مبنایی است.
راه‌های اثبات اول ماه از نظر آیت‌الله سیستانی
حجت‌الاسلام رحمانی: راه‌های اثبات اول ماه از نظر آیت‌الله سیستانی، چند قسم است؛ اول خود انسان بییند؛ دوم عده‌ای که از گفته آنها یقین پیدا کنیم یا هر چیزی که به واسطه آن یقین حاصل شود و سوم دو مرد عادل بگویند ماه را دیده‌اند و چهارم ۳۰ روز از اول ماه قبل گذشته باشد.
ایشان ملاک رؤیت هلال را دیدن با چشم می‌دانند؛ از نظر ایشان چون ماه در مدار خود وجود دارد، لذا امروز هم می‌توانیم با دستگاه ببینیم، ولی ملاک برخی روایات مانند «صوموا للرؤیه و افطر للرؤیه»، رؤیت با چشم است؛ بنابراین دیدن با ابزار غیرمتعارف ملاک نیست.
از منظر آیت‌الله سیستانی، اگر ماه در شهری رؤیت شود، در تمام شهرهای کره زمین که با آن شهر هم افق هستند یا در غرب آن شهر قرار دارند، اول ماه خواهد بود. همچنین ایشان مناسبات نجومی را با پیشگویی منجمان ثابت نمی‌دانند، مگر اینکه انسان از گفته ایشان یقین پیدا کند.
آیت‌الله سیستانی، تنها مرجعی است که مرکز نجوم تأسیس کرد
تنها مرجعی که مرکز نجومی با آن عظمت تأسیس کرده است آیت‌الله سیستانی است، ولی ایشان می‌فرماید حرف منجمان اگر موجب یقین باشد، قابل پذیرش است و یقین مطلق برای آنان قائل نیستند. ایشان همچنین قائل به شب مشترک هم نیستند.
براساس نظر معظم له از ادله شرعی استفاده می‌شود، اول ماه منوط به ظهور هلال در افق جایی است که مکلف وجود دارد و در صورت مساعد بودن شرایط جوی با چشم قابل دیدن باشد و دیدن با چشم مسلح کافی نیست، بنابرابن اخبار رصدشناسان که از تولد ماه اخبار می‌دهند، مفید نیست، هرچند بر محاسبات ریاضیِ قطعی باشد.
تشخیص مکان هلال از طریق محاسبات نجومی و تجربه‌های نجومی براساس رصد میدانی مانند عمر و ارتفاع هلال، چون مورد اختلاف منجمان است، از نظر ایشان قابل اتکاء و اطمینان نیست.
پیش‌بینی می‌شود براساس نظر آیت‌الله سیستانی، هلال ماه روز پنجشنبه دیده شود که ارتفاع ماه در قم بیش از ۱۶درجه با درخشندگی ۳,۶ درصد است. عصر پنجشنبه قطعاً ماه با ارتفاع بالا دیده می‌شود، ولی با چشم معمولی در روز چهارشنبه قابل دیدن نیست.
از نگاه آیت‌الله سیستانی، رؤیت هلال امر شخصی است، ولی مقلدان باید از مبنای مرجع تقلید خود تبعیت کنند، لذا اگر مقلدان آقای سیستانی ماه را در عصر روز چهارشنبه ببینند، برای خودشان کفایت دارد، گرچه هیچ یک از رصدگران این احتمال را نمی‌دهند.
احتمال وقوع عید فطر برای جمعه بسیار زیاد است
حجت‌الاسلام قلمکاریان اصفهانی: در برخی کشورها امروز ۲۹ ماه رمضان است، زیرا یک روز زودتر ماه رمضان را شروع کردند و طبیعتا باید استهلال داشته باشند، ولی غروب امروز در هیچ جای دنیا امکان رؤیت وجود ندارد. برای فرداشب در منطقه آفریقا احتمال رؤیت با چشم وجود دارد، به شرطی که آسمان صاف باشد، وگرنه اگر مانند امروز باشد امکان رؤیت بسیار سخت است؛ غروب پنجشنبه هم در همه نقاط هلال با چشم قابل دیدن است.
فقدان رصدکنندگان قابل اعتماد در کشورهای مختلف وجود داشت و به همین منظور ستاد استهلال رصد را به تعداد قابل توجهی در داخل آموزش داد. البته افراد توانمندی نیز باید در خارج از کشور تربیت شوند که یکی دو دوره برای طلاب برخی کشورهای آفریقایی مقیم ایران برگزار شده است. قرار شده است که تربیت رصدکنندگان را از آفریقا شروع کنیم و برای همین با اتحادیه طلاب آفریقایی مقیم ایران ارتباط برقرار کرده‌ایم و برنامه‌ریزی شده که این امر در نیجریه، سنگال و چاد انجام شود. اگر رصدکنندگان ما در آفریقا بتوانند هلال را با چشم ببینند، براساس نظر مراجعی که قائل به شب مشترک هستند، ممکن است گزارش ایشان مورد قبول واقع شود. گرچه فرداشب رؤیت در ایران و بسیاری از کشورها بسیار ضعیف است و به احتمال زیاد جمعه عید است.
در رؤیت هلال شوال با مشکل روبه‌رو هستیم
سیدقاسم رستمی: با بیان اینکه وجود گرد و غبار طی دو روز آینده در رؤیت هلال مؤثر است،: ارتفاع هلال امسال ۶,۴ و فاصله ماه تا زمین ۴۰۴ هزار کیلومتر یعنی نزدیک به اوج است؛ برای این وضعیت گزارش‌های رصدی کم بوده است و گزارش‌های رصدی غیرموفقی را هم در گذشته داشته‌ایم. مکث هلال ۳۹ دقیقه تا ۴۲ دقیقه و وضعیت هلال نزدیک به هلال‌های بحرانی است و نمی‌توانیم به مکث ۴۰ دقیقه ماه برای رؤیت آن خوشبین باشیم. همچنین با معیار یالوپ تقریباً در نیمی از ایران هلال دیده نمی‌شود ولی کسانی که بخواهند در شبه‌قاره هلال را ببینند باید در ساعت ۱۷ به وقت ایران مشاهده کنند.
در مرکز و غرب ایران که وضع بهتری دارد برای رؤیت نیاز به تلسکوپ‌های قوی داریم، اگر فرداشب هلال را نبینیم، پنجشنبه ارتفاع آن بالا خواهد رفت و ممکن است در قیاس با شب قبل تصور شود که هلال روز دوم یا به اصطلاح مطوق است و به راحتی با چشم دیده می‌شود. صد گروه در نقاط مختلف مستقرند و کار رصد را انجام می‌دهند و بهترین نقطه برای رؤیت جنوب شرق کشور است. ضخامت هلال در جنوب شرق و شمال شرق بیشتر از مناطق دیگر است. مکث هلال در ایران تفاوت زیادی ندارد و در شمال غرب به ۴۱ دقیقه و در جنوب شرق به ۳۹ دقیقه می‌رسد و تقریباً برای همه کشور یکسان است.
اولین رصد هلال شاهد ماه در شوال ۱۴۲۰ یا سال ۷۸ در ۵۰ کیلومتری اصفهان دیده شد. هلال فرداشب نیز با این هلال شرایط مشابهی دارد. رصد شاهد دوم در ۲۴۰ کیلومتری پایتخت عمان در سال ۷۹ دیده شد که ارتفاع آن ۶,۶ درجه و فاصله ماه تا خورشید ۴۰۴ هزار کیلومتر بود که تقریباً شبیه هلال امسال است. همچنین هلال شعبان ۱۴۲۶ در ارتفاع ۶.۶ درجه و ۴۰۴ هزار فاصله بود و هلال ربیع‌الثانی ۱۴۴۱ هم در ارتفاع بیش از هفت درجه و فاصله ۳۹۹ هزار کیلومتر رؤیت شد. پس در رؤیت هلال با مشکل روبه‌رو هستیم و امیدواریم که رصدکنندگان رصدگاه خوبی را انتخاب کنند.
