شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اختصاصی شبکه اجتهاد: از میان معروف‌ترین کتاب‌های رجالی شیعی، کتاب «اختیار معرفه الرجال»، معروف به «رجال کشی» است. رجال کشی را شیخ طوسی از کتاب اصلی کشی اقتباس و تلخیص کرده است. در منابع، کتاب اصلی کشی که در دست شیخ طوسی قرار داشته – امروز در دسترس نیست – به اسم «معرفه الناقلین عن الائمه الصادقین» یا «معرفه الرجال» یا «اختیار معرفه الرجال» بوده است؛ در این که محمد بن عمر کشی از علمای برجسته شیعی بوده شکی نیست و در متون شیعی و سنی، از او به‌عنوان صاحب علم و دانش نام برده شده است؛ با اعتراف به علمیت کشی، تصحیح کتاب او از طرف شیخ طوسی جای سؤال دارد.
نجاشی از علمای رجالی برجسته شیعی متوفای ۴۵۰ ق بعد از آن که کشی را وصف می‌کند و از کتاب رجال او یاد کرده و می‌گوید: در کتاب کشی اشتباهات بسیاری وجود داشته است، یعنی علت که شیخ طوسی را به تصحیح کتاب اصلی کشی وا داشته، وجود همین اشتباهات بوده است و حتی بعد شیخ طوسی این نوع اشتباهات رفع نشده است. این که چه اشتباهاتی در این کتاب بوده، علمای رجال گفته‌اند، اما مطلب عجیب و غریبی که شاید باور آن‌ها برای دیگران سخت بوده و در کتاب اصلی کشی وجود داشته، به‌عنوان مثال در رجال کشی آمده است که معاویه بن عمار ۱۷۵ سال زندگی کرده است (رجال کشی ص ۳۰۹). تفرشی در الرجال ج ۴ ص ۳۹۰ می‌گوید وجود این نوع مطالب در رجال کشی بوده که نجاشی گفته در آن کتاب اشتباهات زیادی وجود دارد؛ اما برخی‌ها مثل مرحوم آیت‌الله خویی در معجم رجال ۷/۱۹۷ می‌گوید: در این مورد تحریف صورت گرفته است به‌جای کلمه «عاش» «مات» بوده است، یعنی در سال ۱۷۵ هجری معاویه بن عمار وفات کرده است. در ج ۱۹ ص ۲۳۸ معجم رجال خویی آمده است که وجود چنین مطلبی از کشی نیست و قطعاً از اشتباه نساخ است.
یکی از توجیهات که راجع به وجود اشتباهات در رجال کشی است، وجود روایات متعارض در این کتاب است. برخی دیگر گفته‌اند علت تهذیب و تلخیص شیخ، وجود راویان اهل سنت در کتاب اصلی کشی بوده و راویان شیعی را جدا کرده است و به نظر می‌رسد هیچ یکی از این توجیهات درست نباشد زیرا از یک طرف، همه اعتراف دارند که کشی «کثیر العلم» بوده است و با اقرار به دانش والای او، دلیلی وجود ندارد که کتاب رجالی او پر از اغلاط و اشتباهات باشد؟ اگر راویان اهل سنت در کتاب رجال کشی هم بودند، شیخ طوسی حداقل کاری که می‌کرد از نگاه ترتیب و تبویب، تنقیح می‌کرد نه این که راویان اهل سنت را دور بیندازد زیرا شیخ طوسی نگاه تطبیقی با مذهب اهل سنت دارد و کسی که کتاب بنام «الخلاف» در اختلافات مذاهب اسلامی نوشته و زحمت کشیده باشد دلیلی وجود ندارد که راویان اهل سنت را از کتاب کشی حذف کند.
امروز که کتاب اصلی کشی در دسترس نیست هرگونه قضاوتی ممکن است دور از حقیقت باشد اما آن چه به نظر نگارنده، هدف از تصحیح و تهذیب شیخ بر رجال کشی، اختلاف مبناهای رجالی بوده و احتمالاً طبق مبنای شیخ، بسیاری از راویان حذف شده و در اختیار الرجال نیامده است و وجود بعض مستنداتی که با مبنای رجالی شیخ طوسی سازگاری نداشته است، حذف شده است و علاوه بر آن، حذف شیخ طوسی حتی شامل افرادی شده که از نظر خود شیخ ثقه بوده است، مثلاً در الفهرست خودش ص ۶۸ نگاشته است که داود ابن ابی زید، ثقه و صادق اللهجه بوده و مؤلف چند کتابی هم بوده که کشّی و ابن ندیم در کتاب‌هایشان ذکر کرده‌اند، در حالی که در اختیار الرجال فعلی چنین راوی ذکر نشده است.
