شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
سرپرست پژوهشکده علوم اسلامی آستان قدس رضوی اظهار داشت: گستره دلالت فعل در حوزه تشریعیات همیشه نیازمند قرینه قولی نیست بلکه عنوان فعل دلالت مبین دارد و می‌تواند افاده معنا کند و شواهدی نیز بر این مطلب وجود دارد.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام دکتر مهدی مردانی، سرپرست پژوهشکده علوم اسلامی آستان‌قدس رضوی در پانزدهمین نشست تخصصی حلقه مطالعاتی حدیث‌‌پژوهی مقارن، دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی، با موضوع «بررسی دلالت سنت فعلی پیامبر اکرم (ص) با رویکر انتقادی به کتاب افعال الرسول و دلالتها علی الاحکام»، به تبیین گستره حجیت افعال النبی در دیدگاه فریقین پرداخت.
نویسنده کتاب «توسعه استنباط از فعل معصوم» گفت: در بحث دلالت فعلی با تمرکز بر افعال پیامبر اکرم(ص) سه محور را باید مد نظر قرار داد:
۱- اصل دلالت گری فعل نبی یا فعل معصوم و اینکه آیا فعل به تنهایی می‌تواند دال و مفید معنا واقع شود و بیان کننده یک محتوا باشد یا نه؟ در شیعه و سنی بر سر این مساله اختلافی وجود ندارد و اصل دلالت‌گری مورد توافق هر دو گروه است.
۲- مدلول فعل معصوم، بر فرض که فعل بتواند یک منبع قرار بگیرد و دلالت بر یک محتوا و پیام داشته باشد، باید دید این محتوا چیست و حسب احکام خمسه تکلیفی آیا وجوب است یا استحباب و اباحه ؟ نظر اکثر شیعه و اهل سنت این است که مجموعه افعال پیامبر(ص) چیزی فراتر از اباحه را نمی‌رساند. و برای اثبات فراتر از اباحه نیازمند قراین قولی هستیم. محل بحث در این است که فعل بدون قول هم – بیشتر در حوزه افعال طبیعی یا افعال عادی- می‌تواند مفید استحباب یا غیر آن باشد یا نه؟
۳- گستره دلالت در حوزه تشریعیات.
دکتر مردانی در ادامه بیان داشت: در گستره حجیت فعل معصوم – که مفروض در نظر گرفته شده- باید ببینیم دامنه این حجیت به چه میزان است ؟ افعال تشریعی را شامل می‌شود(که اکثرا بر همین نظر هستند) یا افعال طبیعی و عادی؟ آیا فعل معصوم – یا در نگاه اهل سنت فعل پیامبر اکرم(ص) – در غیر امور عبادی و تبلیغی هم اعتبار دارد یا نه ؟ باید دید افعال رسول خدا(ص) تماما حجت است یا اصل این است که فقط افعال تشریعی حجت است؟
وی خاطرنشان کرد: در شیعه دسته بندی دوگانه‌ای داریم که عبارت است از تشریعی و غیرتشریعی؛ اما اهل سنت آن را ۱۰ گروه می‌دانند و برای هر صنف تعریفی مستقل را ارایه کرده اند.
سرپرست پژوهشکده علوم اسلامی آستان قدس رضوی با بیان اینکه اکنون به بررسی دلالت در محور سوم می‌پردازیم، گفت: این محورعبارت است از گستره دلالت و مفروض ما هم این است که دلالت را در حوزه تشریعیات معتبر می‌دانیم . حال سوال این است آیا فعل معصوم به تنهایی می‌تواند مفید معنا باشد و دال قرار بگیرد یا باید حتما قول را در کنار خود داشته باشد؟
مردانی یادآور شد: قول مشهور این است که فعل در هر حوزه‌ای که باشد چه تشریعیات و چه غیرتشریعیات، ساکت و صامت است و به تعبیری دیگر مجمل است و خود نمی‌تواند مفید معنا باشد، بلکه نیازمند قرینه و پشتوانه‌ای قولی یا فعلی (تکرار) است.
وی با اشاره به اینکه در این مبحث دو اثر از اهل سنت ـ که منتشر شده ـ را ملاک و با نگاه انتقادی مورد بررسی قرار داده‌ایم، بیان داشت: این دو اثر عبارت است از “افعال الرسول و دلالتها علی الاحکام” اثر دکتر محمد العروسی عبدالقادر و دیگری “افعال الرسول و دلالتها علی الاحکام الشرعیه” اثر دکتر محمد سلیمان الاشقر. البته این دیدگاه مورد بحث،مخصوص این دو اثر و یا اهل سنت نیست، بلکه در شیعه هم پررنگ است
این محقق حوزوی تصریح کرد: دیدگاه نخست و مشهور می‌گوید دلالت فعل مجمل است و تنها با ضمیمه قراین قولی افاده معنا می‌کند. دیدگاه دوم که انتقاد یا حاشیه‌ای بر نظر اول است، معتقد است که فعل مجمل است اما نه همیشه، عنوان فعل دلالت مبین هم دارد؛ یعنی بدون تکیه بر قول هم می‌تواند مفید باشد. این که می‌گوییم فعل مجمل نیست به این معنا نیست که هیچ نیازی به قرینه ندارد، بلکه این وابستگی به قول و این اصرار بر اینکه فعل به تنهایی زبان ندارد را می‌خواهیم نقض کنیم.
مردانی خاطرنشان کرد: مستندات، شواهد و قراینی وجود دارد که در آن‌ها فقط فعل بوده اما فقها از آن حکم استنباط کرده‌اند وافاده معنا داشته است. سه دسته مستندات در اینجا ارایه می‌شود.۱- متون روایی ۲- فتاوای فقها ۳- ارتکاز اصحاب.
سرپرست پژوهشکده علوم اسلامی آستان قدس رضوی در پایان افزود: در متون روایی در خواهیم یافت که معصوم فعلی را انجام داده و به استناد آن فعل، این توقع وجود داشته که مخاطب معنا را به دست بیاورد. در متون فقها شاهد فتاوایی هستیم که مستند روایی آن فعل است نه قول. در ارتکاز اصحاب، تلقی اولی اصحاب پیامبر (ص) و ائمه در مواجهه با فعل این بود که منتظر قول نمی‌ماندند و به همان عمل می‌کردند؛ مانند ابن عمر یا ابان‌بن‌تغلب. البته شواهدی از اصحاب خاص مثل زراره وجود دارد که مخالف این صورت است و علاوه بر فعل، از امام طلب قول می‌کرده است./ معالم
