شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اختصاصی شبکه اجتهاد: دکتر صدیقه رضایی در سال ۱۳۷۰ وارد حوزه علمیه مشهد مقدس شد و سطوح مقدماتی را در مکتب اسلام‌شناسی حضرت زهرا گذرانده است. او مدرک سطح سه حوزه را از دانشگاه رضوی و سطح چهار را از حوزه علمیه قم دریافت نمود و در سال ۱۳۹۴ از رساله دکتری خویش با موضوع «بایسته‌های اجتهاد در عصر حاضر» دفاع نمود. وی از سال ۱۳۷۵ در حوزه و از سال ۱۳۸۲ در گروه معارف دانشگاه فردوسی مشهد مشغول به فعالیت و تدریس می‌باشد و در حال حاضر مشغول تدریس درس مکاسب مقطع سطح سه (دوره کارشناسی‌ارشد) واحد مرکز تخصصی طوبی، در دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی و جامعه‌المصطفی واحد مشهد می‌باشد. از دیگر فعالیت‌های او همکاری با اداره تبلیغات حرم مطهر و عضویت در هیئت تحریریه فصلنامه پژوهش‌های اسلامی زن و خانواده حوزه علمیه خراسان می‌باشد. «شبکه اجتهاد» فرصت را غنیمت شمرده و با این مدرس سطوح عالی، در خصوص مسائل جاری در حوزه‌های علمیه خواهران و خصوصاً حوزه مشهد به گفتگو نشسته است. مشروح این گفتگو را در ادامه می‌خوانید.
اجتهاد: امروز بانوان در رشته‌های دیگر نظیر پزشکی، مهندسی، تعلیم و تربیت و… صاحب‌نظر و تاثیرگذارند (بنابراین از استعداد کافی و لازم برای یادگیری برخوردارند)؛ سوال شبکه اجتهاد از جنابعالی این است: در مقایسه با بانوان دانشگاهی، چرا بانوان طلبه، به درجات بالای علمی یا اصلا نمی‌رسند و یا تنها تعداد معدودی می‌رسند؟
رضایی: مسلماً زنان، نه‌تنها از استعداد کافی برای فراگیری علوم مختلف برخوردار هستند؛ بلکه در زمینه‌های زیادی، دقت‌نظرشان از آقایان هم بیشتر است؛ در عین‌حال چرا خواهران در رشته‌های دیگر موفق‌تر از حوزه‌های علمیه بوده‌اند؟ دلایل زیادی دارد که به‌عنوان نمونه به مواردی اشاره می‌شود:
مهم‌ترین دلیل، خود حوزه علمیه خراسان است که متأسفانه به‌صورت رسمی در سال‌های اخیر زیرساخت‌ها و شرایط برگزاری سطح سه خواهران را فراهم نموده و تا چند سال قبل سطح سه به‌صورت رسمی در حوزه خواهران نداشتیم و در حال حاضر هنوز درس رسمی خارج (سطح چهار و به‌عبارتی مقدمات اجتهاد) برای خواهران در حوزه علمیه مشهد نداریم.
یکی دیگر از دلایل این است که زیرساختهای لازم برای ورود خانم‌ها فراهم نشده است. آیا همچنان که در حوزه‌های دیگر نظیر پزشکی، مهندسی و… که زیرساختهای ورود رسمی برای خانم‌ها فراهم شده و خانم‌ها توانسته‌اند در خیلی از موارد هم پای مردان پیش بروند و الحمدلله موفق هم بوده‌اند، آیا به همان نسبت زمینه حضور و فعالیت و دیگر شرایط در حوزه‌های علمیه برای بانوان فراهم شده است؟ هر چند در غیر این موارد با توجه به نقش‌های متعدد زنان در خانواده خصوصاً نقش فرزندآوری طبیعتاً به نسبت آقایان در همه زمینه‌ها در سطوح عالی ازنظر کمیت قابل‌مقایسه نیستند.
البته لازم به‌ذکر است که طلاب خواهر با حداقل امکانات خود را به سطوح عالی رسانده‌اند؛ ولی ممکن است بنا بر دلایلی شناخته‌شده نباشند، همان‌طور که در بین برادران ممکن است خیلی‌ها به درجه اجتهاد برسند؛ ولی شناخته‌شده نباشند. معرفی این افراد شاید به عهده نهادهای مرتبط با حوزه باشد.
اجتهاد: آیا تدوین برنامه‌ها در سیستم برنامه‌ریزی حوزه خواهران، برای اهدافی غیر از اجتهاد طراحی‌شده است؟
رضایی: دروس حوزه‌های علمیه خواهران و برادران در حال‌حاضر در سطوح یک، دو و سه باهم یکسان است و از این جهت تفاوتی در دروس نیست. منتهی در حوزه علمیه خواهران بیشترین تمرکز بر تبلیغ و مقطع سطح دو بوده تا اینکه خواهران برای مساله اجتهاد تربیت شوند.
اجتهاد: اگر تأهل و انجام نقش‌های مادری و همسری و حضور حداکثری در خانه از وظائف اصلی خانم‌های طلبه متأهل است؛ چرا بانوان مجرد طلبه به درجات بالای حوزوی نرسیده‌اند؟
رضایی: اولویت اولیه اسلام برای زنان نقش‌های کلیدی او در خانواده است؛ ولی این نقش‌ها همیشه مانع پیشرفت و درخشیدن او در عرصه‌های اجتماعی خصوصاً علم‌آموزی نبوده است؛ هرچند در مسیر پیشرفتِ بانوان، موانع زیادی وجود دارد که اگر این موانع برداشته شوند، درخشش بانوان محسوس‌تر خواهد بود. در عین‌حال به‌تجربه ثابت‌شده زنان متأهل با برنامه‌ریزی دقیق در زندگی و پشتکار خودشان و مدیریت زمان به سطوح عالی رسیده‌اند.
اجتهاد: اگر وظیفه مادری را نقش اصلی زن بدانیم آنگاه تصمیم‌گیری‌های کلان اجتماعی در عرصه خانواده و زنان را چه کسی باید انجام بدهد؟ تعریف نظام اسلامی از حضور اجتماعی زنان چیست؟
رضایی: وظیفه مادری، نقش و اولویت اولیه زن است. که بین وظیفه مادری و حضور اجتماعی زنان تعارضی وجود ندارد، هرچند نظام اسلامی ظهور زن را در جامعه نمی‌طلبد؛ بلکه حضور او و تأثیرگذاری او در زمانی که نیاز باشد، متناسب با حفظ شئونات اسلامی را خواهان است، همان‌طور که حضرت فاطمه زهرا و زینب کبری (س) در جای خود نقش‌آفرینی لازم را در جامعه داشتند. بنابراین اگر زیرساخت حضور زنان با اقتضائات و حفظ شئونات و کرامت ویژه نسبت به خانواده صورت گیرد با برنامه‌ریزی می‌توان بین اینها جمع کرد.
اجتهاد: آیا وظایف بانوان طلبه در امر خانواده با تحصیل جدی آنان در حوزه منافات دارد؟ و اگر خواهران برنامه‌ریزی صحیح و منسجمی داشته باشند می‌توانند به درجات عالیه علمی برسند؟
رضایی: آنچه مسلم است، این است که: اگر خانمی در انجام وظایف خود در خانواده کوشا و در امر تحصیل به‌صورت جدی وارد شود. که البته این نیاز به تلاش مضاعف و ظرفیت ویژه و مدیریت زمان دارد و اگر خانمی با برنامه‌ریزی صحیح پیش برود و از اتلاف وقت جلوگیری نماید، حتماً می‌تواند در عرصه‌های مختلف علمی به موفقیت برسد و بدرخشد.
اجتهاد: آیا در دروس حوزه خواهران به نیازهای روز جامعه توجه شده و بانوان طلبه بر اساس نیازهای جامعه فارغ‌التحصیل می‌شوند؟
رضایی: متأسفانه نه‌تنها در حوزه خواهران؛ بلکه در حوزه برادران نیز دروس منطبق با اقتضائات، مطالبات و نیازهای روز جامعه نیست؛ که این نیازمند تحول خصوصاً در متون حوزه است که یکی از مطالبات رهبری از حوزه‌های علمیه به‌صورت مکرر همین مسئله بوده است. بنابراین اگر به نیازهای ویژه زنان توجه و دروس منطبق با آن طراحی گردد، کارکرد حوزه‌های خواهران در جامعه و تأثیرگزاری آن بیشتر می‌شود.
اجتهاد: آیا مناسب‌سازی دروس حوزوی «تغییر محتواهای درسی» برای بانوان طلبه در دو دهه گذشته تأثیری بر توان علمی خانم‌ها داشته است؟
رضایی: در حوزه علمیه خراسان متأسفانه تغییر مشهودی برای بانوان اتفاق نیفتاده که تأثیر آن را موردبررسی قرار دهیم.
اجتهاد: آیا خروجی‌های حوزه خواهران و برادران باهم قابل‌مقایسه‌اند؟
رضایی: اگر ورودی‌های حوزه خواهران با برادران یکسان باشد، باید انتظار داشت خروجی را باهم مقایسه کرد. درحالی‌که نبست پذیرش و ورودی حوزه‌های خواهران نسبت به حوزه برادران حتی در سطح یک و دو، نسبت یک به ده است. از طرفی مشکلات و موانع خانم‌ها، دغدغه‌های آنان در امور خانواده و فرزندان، ممانعت‌های همسران، انتظارات افراطی و غیرمنطقی از آن‌ها و… در خروجی حوزه خواهران تأثیرگذار بوده است که با وجود این مسائل، نباید انتظار خروجی یکسان و قابل‌مقایسه داشت.
اجتهاد: آیا کمیت‌گرایی و پذیرش‌های بدون‌محدودیت و سقف در حوزه خواهران مطلوب است؟
رضایی: کمیت و کیفیت در کنار هم باید باشد، بنابراین محدودیتی در ورود به حوزه برای کسی که قابلیت علم‌آموزی را دارد، نباید داشته باشیم. درعین‌حال باید در ارتقا کیفیت و برنامه‌ریزی و طراحی متناسب با نیاز هر صنف تلاش کنیم.
اجتهاد: آیا مسئولین حوزه نگاه مجتهدپروری در حوزه بانوان دارند؟ و حوزه خواهران برای تحقق این هدف از حمایت‌های لازم برخوردار است؟
رضایی: ان‌شاءالله که این نگاه در حوزه‌های علمیه وجود دارد. منتهی در حال‌حاضر حوزه خواهران استقلال لازم را ندارد، بنابراین سیاست‌گذاری و چشم‌انداز آینده بسته به نگاه و برنامه‌ریزی مسئولین شورای عالی است.
اجتهاد: با توجه به اینکه زنان همانند مردان از همه مزایای اجتماعی حقوقی و سیاسی در اسلام برخوردار هستند آیا منافاتی بین مرجعیت زنان در احکام شرعیه و حفظ شئون زنانگی و اموری از قبیل تحجب و پوشش وجود دارد؟
رضایی: مرجعیت یک تکلیف اجتماعی و مزیتی برای خود فرد به‌حساب نمی‌آید و مرجعیت و عدم آن، منافات با رسیدن به درجه افتاء ندارد. آنچه مزیت است رسیدن به قله‌های رفیع علم و عمل به دستورات شریعت است که در این زمینه بین زن و مرد تفاوتی ازنظر شریعت وجود ندارد و جنسیت‌بردار هم نیست. در عصر کنونی با توجه به فضای مجازی و استفاده از ظرفیت‌های موجود، همان‌طور که در روایات زمان ظهور نیز آمده، زن می‌تواند با حفظ شئون خود و در درون خانه خود، بیشترین تأثیر را در اجتماع داشته باشد.
اجتهاد: جایگاه حوزه خواهران در اسناد بالادستی حوزه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
رضایی: با توجه به نقش تأثیرگذار زن در تربیت نسل مؤمن و انقلابی، حوزه خواهران همپای حوزه برادران باید موردتوجه ویژه باشد. علم‌آموزی و غور در آموزه‌های دین جنسیت‌بردار نیست؛ ولی هر جنس اقتضائات خودش را دارد که نباید از آن غافل بود. مسئله تفکر اندیشه و منطق در وهله اول در خانواده شکل می‌گیرد و زن مؤمن متدین تحصیل‌کرده در تربیت نسل آینده برای ایجاد تمدن نوین اسلامی مؤثر است که باید برای تربیت چنین زنانی برنامه‌ریزی دقیقی انجام گیرد. در حال‌حاضر ظرفیت‌های زیادی در حوزه علمیه خواهران وجود دارد که با فراهم‌آمدن زمینه شکوفا‌شدن آن‌ها و بهره‌گیری از آن، مطمئناً می‌توان به اهداف خلقت و اهداف انقلاب و تربیت نسل مؤمن متدین و انقلابی کمک کرد. ان‌شاءالله حوزه خواهران پیشگام در تربیت نسل آینده در راستای ایجاد تمدن نوین اسلامی بتواند نقش‌آفرینی کند.
