شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
رهبر معظم انقلاب در بحث قائل به بررسی تمام اقوال یا حتی احصاء مهم‌ترین اقوال در مسئله با طرح تفصیلی ادله آن نیستند لذا سه یا چهار قول مهم در مسئله را مطرح کرده و نقد می‌کنند در نهایت جمع‌بندی می‌فرمایند. لذا برای کسی که کار فراوانی قبل از درس نکرده باشند نیز مطلب کاملاً قابل فهم است و در درس ایشان مطلب گم نمی‌شود.
اختصاصی شبکه اجتهاد: سالروز اعلام مرجعیت مقام معظم رهبری، بهانه‌ای شد تا به ویژگی‌های درس خارج فقه ایشان که نزدیک به سی سال از آغاز آن می‌گذرد بپردازیم. در این خصوص با حجت‌الاسلام محمد صالح حائری، مدیر مدرسه علمیه کریمه اهل بیت (س) قم که چند سالی در درس خارج معظم له حضور داشتند گفتگو کردیم. استاد سطح عالی حوزه علمیه قم در این گفتگو سعی دارد تا بدون غلو یا کم بینی و با نگاهی واقع بینانه، از ویژگی‌های این درس بگوید. مشروح این گفتگو، به قرار زیر است.
اجتهاد: مشخصه‌های روش فقهی مقام معظم رهبری در مباحث چیست؟
حائری: حدود دو سال توفیق شرکت در درس حضرت آقا را داشتم آن هم مباحث مربوط به اواخر مکاسب محرمه که قاعدتاً کمتر بحث‌های فنی دارد لذا بحث‌های بعدی مانند صلاه مسافر که مشتمل بر بحث‌های دقیق است را به دلیل نقل مکان از تهران توفیق شرکت نداشتم. بنابراین مطالبی که عرض می‌کنم بر اساس برداشتم از مباحث همین مدت اندک است.
به عنوان مشخصه‌های روش فقهی ایشان اولین نکته‌ای که برای من جلب توجه می‌کرد که ممکن است در ابتدا شکلی و روش کلاس داری به نظر برسد ولی در واقع محتوایی نیز هست، این است که ظاهراً ایشان بحث سالشان را در تابستان مطالعه و جمع‌بندی و تقریر می‌کنند لذا وقتی ایشان وارد بحث می‌شوند تمام بحث را دیده‌اند و صدر و ذیل مباحث روشن است و حتی وقتی گاهی سؤالی مطرح می‌شود که مربوط به مباحث چند هفته آینده است ایشان چون بحث را کار کرده‌اند متفطن به بحث هستند در حالی که برخی از درس‌های اساتید دیگر با اینکه به نظر می‌رسد فرصت بیشتری دارند اگر با مطالعه شب نباشد نهایتاً یک هفته از بحث جلوترند و این از محسنات برجسته درس ایشان است.
ایشان در بحث قائل به بررسی تمام اقوال یا حتی احصاء مهم‌ترین اقوال در مسئله با طرح تفصیلی ادله آن نیستند لذا سه یا چهار قول مهم در مسئله را مطرح کرده و نقد می‌کنند در نهایت جمع‌بندی می‌فرمایند. لذا برای کسی که کار فراوانی قبل از درس نکرده باشند نیز مطلب کاملاً قابل فهم است و در درس ایشان مطلب گم نمی‌شود.
نکته بارز دیگر در درس ایشان ،روانی استظهارات ایشان است. ایشان به جای ذکر محتملات دور از ذهن عرفی و تقویت آن‌ها تا حدی که گاهی منجر به اجمال ظهور ابتدایی روایت شود از همان ابتدا معنای ظاهر در نظرشان را مطرح کرده تقویت می‌نمایند لذا در بحث ایشان اشکال به استظهارات نیز بسیار کم است.
اجتهاد: ایشان در مباحث فقهی بیشتر پیرو کدام مکتب یا شخصیت هستند؟
حائری: در مجموع سبک بحث فقهی ایشان بیشتر متأثر از نجفی‌ها است به این معنا که با بررسی روایات امام الباب و طرح روایات متعارض و جمع‌بندی به نتیجه می‌رسند و روش فقاهتی قمی‌ها در درس ایشان کمتر دیده می‌شود. برداشت شخصی خودم این است که اساس ذهنیت فقهی ایشان با همان شرکت چند سال اول خارج در درس آیت‌الله میلانی شکل گرفته است. حضرت آقا در درس مطالب حضرت امام قدس سره، آیت‌الله خوئی، نائینی و صاحب عروه را نیز مطرح می‌کردند. البته شاید به خاطر اقتضای موضوع بحث و اینکه دیگران خیلی مطلب نداشتند باشد. نسبت به دیگر اساتید ایشان چیزی که منتقل به روش آقای بروجردی شوم یادم نیست و در این دو سال ایشان حتی یک بار از مرحوم آیت‌الله شیخ مرتضی حائری مطلبی نقل نکرده‌اند با اینکه حضرت آقا چندین سال شاگرد ایشان بوده‌اند که مدتی از آن خصوصی بوده است. لذا ایشان بیشتر متأثر از سبک فقاهتی نجفی‌ها هستند. نظرات حضرت امام راحل را نیز در هر مسئله مطرح می‌کردند هر چند در موارد متعددی هم نظر نبودند.
اجتهاد: چرا در سال‌های تدریس، ایشان هیچ گاه به تدریس اصول فقه نپرداختند؟ این امر ناشی از ضیق وقف ایشان بود یا اعتقاد به کم ثمره بودن این دانش؟
حائری: با واسطه شنیدم حضرت آقا مناسب می‌دانند علم اصول در مقام تعلیم، مستقل از فقه نباشد. من در همان سال‌های گذشته قدری نیز روی این نظر کار کردم ولی به الگوی مناسبی که بتوان یک دوره اصول منظم را در قالب یک دوره فقه آموزش داد دست نیافتم. اینکه ایشان خارج اصول ندارند قطعاً با فرصت اندک ایشان ممکن نیست. در درس نیز گاهی اوقات که لازم باشد بحث اصولی را مطرح می‌کنند. به خاطر دارم به مناسبتی، بحث خطابات قانونیه را در ضمن چند روز بحث کردند ولی در آن بحث‌هایی که من شرکت کردم بحث اصولی خیلی پررنگ نبود به این معنی که مانند بعضی از درس‌ها اصرار داشته باشند که حتماً مقدمات اصولی یا مباحث علی المبنا را بررسی کنند. ولی خبر دارم که در جلسه فقهی چهارشنبه شب‌های ایشان، هر جا نیاز باشد مباحث اصولی نیز مطرح می‌شود. اخیراً نیز ایشان در جمع تعدادی طلاب به گذراندن یک دوره اصول تأکید داشتند البته نه اصول با تفصیل زیاد. به قول ایشان در حد شش سال درس آقای خوئی کافی است که البته با توجه به تعداد بالای جلسات درس خارج نجف که در سال بیش از ۱۵۰ جلسه برگزار می‌شده و یک دوره درس حدود هزار جلسه بوده است با درس‌های کم تعداد قم حدود ده یا یازده سال طول می‌کشد که مطابق با سنوات اکثر کلاس‌های قم است.
اجتهاد: روش رجالی مقام معظم رهبری در بررسی اسناد چیست؟
حائری: از مشخصه‌های درس ایشآن‌که همه اذعان دارند برجسته بودن نقش مباحث رجالی است. ایشان رجالی ماهری هستند و در هر مسئلۀ رجالی، با قوت و اتقان، اظهار نظر می‌کنند که نشان می‌دهد قبلاً کار کرده و اتخاذ نظر کرده‌اند. و هر روایتی را نیز که مطرح می‌کنند به نوع سند از حیث اعتبار تصریح می‌کنند اما در مباحثی که شرکت کردم غالباً مبنای و ادله مسئله رجالی را ذکر نمی‌کردند. از مبانی رجالی خاص ایشان به خاطر دارم که مشایخ مع الواسطه ابن قولویه را می‌پذیرفتند که خلاف نظر مشهور است و آقای خوئی نیز اواخر عمر از آن دیدگاه به همین نظر مشهور عدول کردند.
اجتهاد: آیا رهبری برای بررسی یک مسئله، از روش‌های جدید مانند مقاصد شریعت، سیره عقلا مستحدث، و … نیز بهره می‌گیرند یا آن‌که به روش سنتی عمل می‌کنند؟
حائری: روشن است که فقه ایشان سنتی و قول حضرت امام رحمه‌الله علیه جواهری است. از مقاصد شریعت چیزی به یاد ندارم ولی در بحث حفظ نظام نظر حضرت امام را مطرح فرمودند که اختلال به نظام تعایش را اشکال نمی‌دانستند ولی خودشان مستنداٌ به سیره عقلا آن را پذیرفتند ولی از تمسک به سیره‌های مستحدثه چیزی به خاطر ندارم که البته به خاطر موضوع بحث خیلی جای این بحث‌ها نیز نبوده است.
ظاهرا ایشان نقل نظر را با سبک قم و نجف را خلط فرمودند سبک قم عد، اکتفاء به قواعد وبررسی بیشتر از قرائن است واین منافاتی با نقل اقوال نجفی ندارد