شیخ انصاری انفتاحی است نه انسدادی

ابتدا فکر می‌کردیم که نظر مرحوم شیخ بر انسداد است ولی ظاهرا مرحوم آشتیانی در حاشیه خود نقل می‌کند که مرحوم شیخ انصاری تصریح کرده که نظرش بر انفتاح است. هم چنین یک آقایی یک مطلبی را از یکی از مباحث اصولی شیخ انصاری نقل می‌کرد که درست بودنش متوقف بر قول به انفتاح بود و با انسداد درست در نمی‌آید، که دیدم حرف درستی است.

به گزارش شبکه اجتهاد، آیت‌الله سید موسی شبیری زنجانی در آخرین نظر خود پیرامون انفتاحی یا انسدادی بودن شیخ اعظم گفت: مرحوم شیخ انصاری غیر از مقام علمی و زهدش در عقل اجتماعی هم فوق العاده بوده و نسبت به اموری که دیگران به آن توجه نکرده اند، ایشان توجه داشته و روی مصالح احتیاط می‌کرده است.

مثلا یک پول هندی را که ظاهرا یک زن برای مشاهد مشرفه وقف کرده بوده و در دست انگلیسی ها افتاده بود، برای ایشان می‌فرستند که به مصرفش برساند که مرحوم شیخ همان دفعه اول یا دوم متوجه مساله می‌شود و از قبولش امتناع می‌کند و می‌گوید اینها دارای اهداف باطلی هستند و با این کارها می‌خواهند در امور تشیّع نفوذ کنند.

وقتی اشخاص نمی‌خواهند وارد بحثی بشوند، طوری بیان می‌کنند که از بحث خارج شده و موجب دعوا نشوند.

مرحوم شیخ در رسائل، بحث انسداد را که شروع می‌کند مقدماتی بیان می‌کند، من از عبارات ایشان حدس زده بودم که قائل به انسداد است، چون به طور مفصل بحث کرده و در بحث مقدمات از انسداد می‌گوید عمده مطلب که باید در مورد آن بحث شود این است آیا ادله حجیت خبر واحد برای ما، روایات معتبره به اندازه کافی درست می‌کند تا برای معظم فقه وافی باشد یا نه؟ و به همین مقدار بیان اکتفا می‌کند؛ یعنی بحث فرضی می‌کند و اصلا مشخص نمی‌کند که آیا روایات معتبره وافی به معظم فقه هستند یا نه؛ یعنی با این که در بحث انسداد به طور مفصل وارد شده، ولی در بزنگاه مطلب بدون هیچ بحثی، رد می‌شود.

ما می‌گفتیم این قرینه هست بر این که ایشان قائل به انسداد است، ولی چون بحث انسداد و انفتاح از اموری است که باعث اختلاف بوده و اساس خیلی چیزها باطل یا درست می‌شده، لذا مرحوم شیخ نمی‌خواسته صریحا نظر خود را بیان کند، در باب حجیت خبر واحد هم می‌گوید خبر ثقه حجت نیست، بلکه آنچه حجت است خبر موثوق الصدور است که قهرا بعد از هزار و چند صد سال فاصله و این همه واسطه در نقل روایات، اطمینان به صدور به سختی حاصل می‌شود و قهرا روایات موثوق الصدور بسیار کم می‌شود، که وافی به معظم ابواب فقه نیست.

هم چنین در بحث انسداد، در ادامه چند ورق که می‌گذرد مطلب را طوری تقریب می‌کند که انسان مطمئن می‌شود که ایشان قائل به انسداد است، اگرچه تصریح به نظر خود نمی‌کند.

شبیه آن آقایی که الان فوت کرده و در زمان آقای حجّت به ایشان انتقاد می‌کرد، ولی اسمی از آقای حجت نمی‌خواست صریحا بیاورد. آقای حجت در آن زمان به جای شهریه به طلاب مهر نان می‌داد، این آقا بعد از انتقاد از آقای حجت، بدون آوردن اسم ایشان می‌گفت می‌خواهد به من نان بدهد یا ندهد، که همه از این بیان می‌فهمیدند مراد این آقا، آقای حجت است.

چرا شیخ در مکاسب طبق اجماع منقول و شهرت فتوا داده است؟

هم چنین مرحوم شیخ، قائل به حجیت شهرت و اجماع منقول نبوده ولی با این حال در مکاسب طبق اجماع منقول و شهرت ها فتوا داده است، که در مورد آن دو احتمال وجود دارد؛

یکی این که درست است که شهرت یا اجماع منقول بما هو حجت نیست، ولی اگر شهرت ادعا شده یا اجماع منقول به حدی زیاد باشد که تراکم نقل ها باعث ایجاد ظن بسیار قوی شود، از باب یک ظن خاص مثل اطمینان حجت است.

احتمال دیگر این است که مرحوم شیخ، شهرت و اجماع منقول را از باب ظن خاص مثل خبر واحد حجت نمی‌دانسته ولی به خاطر انسداد از باب حجیت مطلق ظن حجت دانسته و در فقه به آن ها عمل کرده است.

لذا ما ابتدا فکر می‌کردیم که نظر مرحوم شیخ بر انسداد است ولی ظاهرا مرحوم آشتیانی در حاشیه خود نقل می‌کند که مرحوم شیخ انصاری تصریح کرده که نظرش بر انفتاح است.(۱)

هم چنین یک آقایی یک مطلبی را از یکی از مباحث اصولی شیخ انصاری نقل می‌کرد که درست بودنش متوقف بر قول به انفتاح بود و با انسداد درست در نمی‌آید، که دیدم حرف درستی است.

شخص دیگری هم عبارتی از بحث انسداد مرحوم شیخ انصاری آورد که صریح بود در این که ایشان قائل به انفتاح است؛

بحث انسداد در کلام مرحوم شیخ خیلی مفصّل است و مطالعه همه آن، انسان را خسته می‌کند، لذا ما همه عبارات ایشان را نگاه نکرده بودیم.

درس خارج فقه (جلسات علمی) آیت‌الله سیّد موسی شبیری زنجانی، تاریخ: ۱۹ آذر ۱۳۹۸

——————–

۱- بحر الفوائد، ج۱، ص۱۹۰: و قد استفدت من کلماته فی مجلس البحث و غیره أنّه یعتقد وفاء الظّنون الخاصّه بأغلب الأحکام بضمیمه الأدلّه العلمیّه و إن کان الظّن الخاصّ منحصرا فی زعمه حسبما عرفت بظواهر الألفاظ و الخبر المفید للوثوق و الاطمئنان و کلّ ما یوجب نفی الرّیب بالإضافه فی باب التّعارض کما ستقف علیه فی الجزء الرابع‏.