شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
به همت معاونت پژوهش، معاونت خواهران و گروه فقه تربیتی موسسه فتوح اندیشه؛ نشست علمی «فقه و تربیت جنسی و جنسیتی» با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر احمد امامی‌راد، عضو هیأت علمی و استادیار پژوهشکده علوم اسلامی بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی در روزهای پایانی خردادماه برگزار شد.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام دکتر احمد امامی‌راد (محقق و پژوهش‌گر کتاب فقه تربیتی جنسی و جنسیتی) با بیان اینکه قصد ارائه همین کتاب را دارند بیان کرد: «ین کتاب دارای سه فصل است: نخست: کلیات که شامل مفاهیم تربیت، جنس، جنسی و جنسیتی است.
دوم: وظیفه‌مندی اولیاء در تربیت جنسی؛ اگر در فقه بخواهیم وارد یک عرصه شویم، گاهی ادله خاص نداریم و باید به قواعد عام مراجعه کنیم که این قواعد در بحث تربیت جنسی اصطلاحاً اصول تربیت جنسی گفته می‌شود. قواعد عامی که در این‌جا مورد استفاده قرار می‌گیرد قواعد تسبیب، هدایت، ارشاد جاهل، امر به معروف و نهی از منکر، اعانه بر اثم، وقایه (قو انفسکم و اهلیکم…) و…. این‌ها قواعد الزامی است».
سومین بحث در مورد روش‌های تربیت جنسی است که عبارت است از:
۱- مراقبت از دیده شدن مجامعت از سوی کودکان؛
۲- جداسازی بستر کودکان ده سال به بالا: در این‌جا دو گروه روایت است: الف: شش سالگی: یک روایت و سند ضعیف؛ ب: ده سالگی: پنج روایت است که یکی از آن‌ها موثقه است. نتیجه بررسی این روایات آن می‌شود که جداسازی در ده سالگی در صورت لخت خوابیدن والدین یا خوف فساد حتما باید جدا شوند. اما در غیر این‌صورت، مستحب است که جدا شوند.
۳- اجازه خواهی هنگام ورود به اتاق خلوت اولیاء: این روش تربیتی مستفاد از آیه استیذان است که پنج روایت نیز در ذیل آن وجود دارد که دو روایت از آن‌ها قوی است. کودکان بالغ باید استیذان داشته باشند(واجب است)؛ اما نابالغ‌ها مستحب است. یاددهی این استیذان، از جانب اولیاء مستحب است.
۴- پوشاندن عورت خود از دید بچه ممیز: آیه ۳۱ سوره نور پوشاندن آن‌را واجب می‌داند و جنسیت هم در حرمت آن دخیل نیست.
۵- نگاه نکردن به عورت بچه ممیز: در روایاتی به طور خاص بر عدم نگاه کردن به عورت بچه تأکید شده است و حرام است و جنسیت دخیل نیست.
۶- مباشرت نکردن با آلت کودک پس از ۶ سالگی: روایتی در این زمینه است، اما ضعیف است. حکم فقهی نمی‌توانیم از آن استخراج کنیم. در این جا وارد قواعد عام می‌شویم.
۷- پرهیز از بوسیدن لب‌ها و صورت با قصد ریبه: بر اساس جمعی که میان روایات این بخش صورت گرفته می‌توان چنین نتیجه گرفت که بوسیدن لب‌های محارم غیر هم‌جنس اگر با قصد ریبه نباشد حرام نیست، حتی کراهت هم ندارد.
۸- در دامن ننشاندن و نبوسیدن دختر نامحرم ۶ سال به بالا: شش رویات در این زمینه ذکر شده است که در مجموع بر کراهت داشتن آن برای مردان پس از ۶ سال دلالت دارد.
وی سپس به چهارمین بحث در مورد ساماندهی جنسیتی پرداخت و گفت: مراد وظایف شخصیتی والدین است که البته مستقیماً در ارتباط با تربیت نیست. این وظایف را به این ترتیب بیان می‌کنیم:
۱) کسی زنان را نبیند و زن هم کسی را نبیند. یک روایت وجود دارد و آن‌هم نامعتبر است.
۲) استحباب مراوده و تعامل و اختلاط کم با جنس مخالف.
۳) برخورد فیزیکی زن و مرد، حرام است.
۴) تکلم با زنان اگر با قصد ریبه باشد به‌طور مطلق حرام است. اگر قصد ریبه نباشد، در زنان جوان و زنان پیری که تأثیرگذارند، کراهت دارد و در غیر آن کراهت ندارد.
۵) در حکم خروج زنان اگر بیرون رفتن باعث گناه شود، حرام و در غیر این‌صورت مکروه است.
۶) اشتغال زنان هم محکوم به احکام فوق است.
در ادامه نشست، حاضران در جلسه به طرح سؤالات خود پرداختند که خلاصه سؤالات و پاسخ‌ها در زیر بیات می‌‌‌‌‌گردد:
سؤال: حکم فقهی بوسیدن و در آغوش گرفتن والدین همدیگر را، در مقابل فرزند چیست؟
پاسخ: روایت خاصی که حکم آن‌را بیان کند، دست نیافتیم. اما در مجموع اسلام بر احتیاط‌های لازم در این زمینه تأکید دارد، و در این مصداق ممکن است آسیب‌هایی برای بچه داشته باشد، لذا احتیاط در ترک است.
سؤال: در راستای سوال قبل در بحث آموزش محبت‌هایی که باید بین زوجین باشد، آموزش باید چگونه باشد؟
پاسخ: در دوره قبل از ازدواج حتما باید یک‌سری آموز‌ش‌های جنسی در این زمینه ایجاد شود. در آستانه ازدواج، یک‌سری آموزش‌ها و پس از ازدواج هم یک‌سری آموزش‌ها.
سؤال: بین جنسی و جنسیتی چه تفاوتی وجود دارد، آیا اسلام در رابطه با تربیت جنسیتی چیزی هم دارد؟
پاسخ: بین این واژه‌ها اختلاف است، برخی می‌گویند: جنسی تفاوت‌های بیولوژیکی است، جنسیتی تفاوت‌های فرهنگی است. قول دیگر آن است که جنسی امور شهوانی است و جنسیتی مراد مذکر و مؤنث هستند که مختار ما همین معنا است.
سؤال: بر اساس مبنایی که در این کتاب اتخاذ کردید تربیت دگرسازی است، در حالی که تربیت نفس هم که خودسازی است، یک نوع تربیت شمرده شده، در حالی که دگرسازی محسوب نمی‌شود؟
پاسخ: اخلاق به خودسازی فرد ربط دارد، اما تربیت در رابطه با دیگران است. این مختار آیت‌الله اعرافی است و بحث لفظی است و برخی می‌توانند معنای دیگری از تربیت داشته باشند.
سؤال: آیت‌الله اعرافی در روش شناسی اجتهادی آیا تفاوتی قائلند؟ ابداع خاصی وجود دارد؟
پاسخ: در جلد اول و جلد دوم آیت‌الله اعرافی فقه و رابطه آن را با سایر علوم بررسی کرده‌اند و خیلی بحث آن مفصل است. در آن‌جا مبانی را گفته‌اند و در بقیه جلدها از آن تبعیت کرده‌اند. ایشان همان روش اجتهادی سایر فقها که مرسوم است پیش می‌برند.
سؤال: آیا آیت‌الله اعرافی قاعده‌ای در فقه ابداع کرده‌اند؟
پاسخ: قاعده‌ای که مربوط به تربیت جنسی است بله. مثلا قاعده وقایه را به صورت دقیق بحث می‌کنند.
سؤال: با اینکه اسلام بیشتر بنایش مخفی‌کاری در این زمینه است تا زمانی که فرزند به سن و موقعیت مناسب برسد، اما در مواردی که خطر انحراف فرزند در بحث تربیت جنسی وجود داشته باشد، از طریق فضای مجازی یا دوستان، آیا والدین وظیفه‌ای در آموزش صحیح در چنین مواردی دارند یا خیر؟
پاسخ: در گاه اول هم والدین، هم حکومت و هم نهادهای تربیتی در این زمینه وظایفی دارند. همه این‌ها وظایفی دارند و هر کدام باید وظیفه خودشان را انجام دهند. در گام دوم خود فرد هم وظیفه‌ای دارد که گاهاً در کاهش و جلوگیری می‌تواند مؤثر باشد. در بحث نحوه آموزش جنسی باید به صورت ریز بررسی شود که هنوز کار آن انجام نشده است.
سؤال: بر اساس مبنای آیت‌الله اعرافی استناد عقل در مستقلات عقلیه حکم شرعی می‌سازد؟
پاسخ: اگر دلیل خاصی پیدا نکردیم به سراغ قواعد عام و دلایل عقلی می‌رویم.
سؤال: آیا عرف هم در این زمینه نقش فقهی برای آن مشخص شده است؟
پاسخ: اگر عرف متخصص باشد در بحث تربیت، می‌تواند در موضوع شناسی به فقیه حکم کند.
