شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
همایش ملی فلسفه کلام به مناسبت روز جهانی فلسفه، با حضور و سخنرانی آیت‌الله علی‌اکبر رشاد موسس و رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و رییس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران، آیت‌الله علی ربانی گلپایگانی، حجت‌الاسلام طارمی راد، حجت‌الاسلام و المسلمین ابوالقاسم مقیمی حاجی و جمعی از اندیشمندان، اساتید و دانش‌پژوهان حوزه علمیه، اول آذرماه، در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی دفتر قم برگزار شد.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت الاسلام ابوالقاسم مقیمی حاجی رییس پژوهشکده دانشنامه نگاری دینی در این همایش با اشاره به رابطه فقه و کلام و کلام و اصول فقه اظهار داشت: تأثیرات کلام بر فقه و اصول را بر کلام پیگیری کنیم و محوریت بیان بنده نیز کتب فقهی و کلامی حضرت آیت‌الله سبحانی است هرچند ایشان شاید مستقلا نپرداخته باشند.
وی افزود: موضوع و مبانی علم فقه و تأثیراتی که کلام دارد، در عرصه‌های مختلف ازجمله غرض و فایده فقه، منابع فقه و اصول و همین طور مسائلی که در فقه مطرح است می‌تواند نقش‌های گسترده‌‌ای داشته باشد.
مقیمی حاجی با بیان این که موضوع علم فقه افعال مکلفان است، ابراز داشت: وقتی پای مکلف به میان می‌آید طبیعی است تکلیف کننده و خود تکلیف و حسن آن باید از قبل به عنوان مبانی و پیش انگاره‌ها مشخص باشد، یعنی بر مدار حسن و قبح عقلی در علم کلام آثارش را در فقه و اصول بگذارد.
وی ابراز داشت: حضرت آیت‌الله سبحانی در مورد بعثت انبیا با حٌسن این قضیه، خاتمیت و همین طور استمرار احکام اسلام به حسن و قبح تمسک کرده و آن را اثبات می‌کند و حسن تکلیف انسان را از نتایج حسن و قبح عقلی برمی شمرند و در این جا باید تکلیف به وسیله ارسال رسل از طریق وحی به بشر برساند؛ همین طور مسأله اختیار انسان مطرح می‌شود که از نتایج حسن و قبح عقلی و عدالت خداوند است و ما انسان مختار را از مسائل مترتب بر عقل می‌دانیم.
رییس پژوهشکده دانشنامه نگاری دینی در ادامه گفت: قبح تکلیف بمالایطاق در کیفیت تکلیف به قدر وسع مطرح می‌شود، یا قاعده لطف و تأثیرات آن در فقه با قضیه باعثیت امر و زاجریت نهی در فقه مطرح می‌شود و اگر لزوم اطاعت خدا تصدیق نشود این امر باعثیت نخواهد داشت.
وی با بیان این که انسان محور تشریع است، ابراز داشت: انسان‌ها با همه قومیت‌ها محور تکلیف می‌شوند، اما اشاعره شبهه اراده تفکیکی را مطرح کرده‌‌‌اند در حالی که در اراده تشریعیه غرض فعل مکلف نیست بلکه در اراده تقنینه فعل مکلف مطرح می شود و با این بیان این شبهه دفع می‌شود.
مقیمی حاجی اضافه کرد: فعل اختیاری مکلف مبانی کلامی دارد و تا تمام نشود موضوع علم فقه نمی‌‌شود، پس در این جا است که این بحث از قبل باید به اثبات برسد و نکته‌‌ای که مد نظر است وقتی علم کلام را تعریف می‌کنیم می گوییم علم کلام علمی است مربوط به دفاع از عقاید دینی اعم از احکام و اعتقادات و رفتارهای دینی.
وی تأکید کرد: اگر با کلام لزوم معرفت الهی و آخرت را اثبات کردیم و اعتقاد قلبی انسان را به خدا وصل کردیم نوبت به این جا می‌رسد که حالا همین فرد باید چه کارهایی انجام بدهد؟ در این جا نقش پررنگ فقه مشخص می‌شود که خود متعلقات مفاسد و مصالح در احکام نیز باید ابتدا در کلام مورد بررسی قرار بگیرد.
رییس پژوهشکده دانشنامه نگاری دینی با بیان این که علم کلام انسان را معتقد به مبانی دینی می‌کند تا سختی تکلیف را قبول کند، ابراز کرد: هرچند کلام شرافت موضوعی دارد ولی از این نظر می‌تواند مقدمه علم فقه قرار بگیرد.
وی خاطرنشان کرد: در باب تشریع و فقه نیز حضرت آیت‌الله سبحانی معتقد است که نباید بین این دو خلط شود، با این تذکر ایشان در تشریع و قانون گذاری که در فقه مباحث پردامنه‌‌ای دارد انحصار تشریع در خداوند باید در غیر فقه ثابت شود و در طول شارعیت خداوند شارعیت پیامبر گرامی اسلام(ص) را مطرح می‌کنند و در ادامه بحث اولی الامر مطرح می‌شود که آنها نیز به عنوان شارع در طول شارعیت خداوند قرار دارند.
مقیمی حاجی با اشاره به نقش کلام در تنقیح منابع احکام اعم از قرآن، سنت، عقل و اجماع تأکید کرد: ما در اصول فقه از منابع علم فقه بحث می‌کنیم که باید در کلام بررسی شود؛ به عنوان مثال وقتی در صحبت از منابع فقه و اصول پای قرآن وسط می‌آید تا جاودگانی و صدق آن با کلام مشخص نشود، تمسک به قرآن برای ما تمام نمی شود و همین طور عصمت پیامبر تا تمام نشود سنت‌های نبوی و ائمه برای ما حجت نیست.
وی ادامه داد: در مباحث دلیل عقل نیز با توجه به این که عقل صرفا قوه دراکه نیست بلکه دلیل عقلی که در فقه مطرح می شود یک قضیه متشکل از عقل عملی و عقل نظری است باید در کلام مورد بحث و نظر قرار بگیرد و در اجماع هم باید با قاعده لطف وارد شویم و همین طور در باب تمسک به ظهور آیات و روایات، علم کلام نقش اساسی ایفا می‌کند.رسا
