شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: مسند، گونه‌ای از کتاب حدیثی است که در آن، «احادیث نقل شده از یک راوی در کنار هم و با محوریت او گردآوری می‌شوند… کتاب تحف العقول [نوشته ابن شعبه حرانی در قرن چهارم] را می‌توان نمونه‌ای از مسند نویسی شیعی بر شمرد… عیون اخبار الرضا علیه‌السلام [نوشته شیخ صدوق در قرن چهارم] نیز نمونه‌ای از مسند نویسی است…» (۱)
در باره مسندنویسی پژوهش‌هایی سامان یافته که تاریخچه این گونه حدیث نگاری و انواع مسندها را نشان می‌دهد.(۲)
عالم محقق معاصر مرحوم استاد عزیز الله عطاردی (۵ آذر ۱۳۰۷ – ۳ مرداد ۱۳۹۳) به این شیوۀ حدیث نگاری توجهی شایان نشان داد.(۳) وی ۱۲ عنوان مسند معصومان و یک عنوان مسند عبدالعظیم حسنی را در حدود ۷۰ جلد نوشت. برخی از این عناوین در دهها مجلد عرضه شده‌اند، مانند: مسند الامام امیرالمؤمنین علیه‌السلام در ۲۷ جلد و مسند الامام الصادق علیه‌السلام در ۲۲ جلد. و بقیه عناوین در یک تا ۵ جلد تدوین شده‌اند. (۴)
عطاردی چنانکه خود در زندگی نامۀ خودنوشت می‌گوید، این جهاد علمی را از سال ۱۳۴۵ با نگارش مسند الامام الرضا علیه‌السلام آغاز کرد و تا اواخر عمر خود، نزدیک به نیم قرن به آن اشتغال داشت. (۵)
مسند الامام العسکری علیه‌السلام که در این گفتار معرفی می‌شود، یکی از این سلسله کتابهای ارزشمند است که به عنوان کتاب مرجع ماندگار در زمینۀ شناخت امام حسن عسکری علیه‌السلام در آینۀ کلمات و شاگردانش به کار می‌آید.
ساختار این مسند، همچون دیگر مسندهای مرحوم آیت الله عطاردی است و این روشمندی آن فقید در نگارش این کتابهای مرجع را نشان می‌دهد؛ آثاری که بدون دستیار و بدون حامی مالی و بدون وابستگی سازمانی، یک تنه می‌نوشت و نمونه خوانی و چاپ و نشر آنها را خود بر عهده می‌گرفت. او خود می‌نویسد:
«تا کنون همه کارها را شخصاً انجام داده‌ام. تمام مصادر و منابع را خودم تحقیق و بررسی نموده و فیش‌ها را استخراج و مرتب نموده‌ام». (۶)
مسند الامام العسکری علیه‌السلام نخستین بار توسط کنگره جهانی امام رضا علیه‌السلام به سال ۱۴۱۰ قمری در ۳۷۲ صفحه منتشر شد. پس از آن نیز چند بار دیگر به بازار نشر عرضه شده، از جمله توسط دار الصفوه، بیروت، ۱۴۱۳ ق. / ۱۹۹۳ م.
باری، این مسند سه فصل کلی دارد:
فصل اول، زندگی نامۀ مستند امام عسکری علیه‌السلام از ولادت تا شهادت، و رویدادهای مرتبط با خلفای معاصر و…
فصل دوم، احادیث روایت شده از امام عسکری علیه‌السلام که بدنۀ اصلی کتاب را تشکیل می‌دهد. در موضوعهای: توحید، امامت، احکام فقهی، سنن و آداب، تفسیر قرآن، مناظرات، اخلاق و…
فصل سوم، معجم راویانی است که از آن امام همام روایت کرده‌اند که نام ۱۴۹ تن در اینجا آمده است، همراه با نشانی برخی از احادیث آنها. اهمیت این عدد از آنجا روشن می‌شود که حضرتش در ۲۸ سالگی به دست خلیفۀ عباسی مسموم و شهید شد و بیشتر عمر خود را در محاصرۀ عباسیان گذراند، و ارتباط با ایشان را بسیار محدود و دشوار کرده بودند.
این کتاب، تماماً متکی به نقل‌های دست اول از منابع حدیثی و رجالی و تاریخی است، لذا به زبان عربی نوشته شده است.
با توجه به فقر منابع اطلاعاتی مستند و معتبر در زمینۀ امام عسکری علیه‌السلام، جا دارد به زبان فارسی ترجمه و منتشر شود تا راه را بر پژوهش‌های مرتبط با امام عسکری علیه‌السلام هموار سازد./ کاتبان
————————–
۱. طباطبایی، سید محمد کاظم. تاریخ حدیث شیعه، ج ۲، عصر غیبت. قم: پژوهشگاه قرآن و حدیث، ۱۳۹۶، ص ۳۵.
۲. از جمله: طباطبایی، سید محمد کاظم. مسند نویسی در تاریخ حدیث. قم: دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۷؛ مختاری، علی. مقاله مسند و مسند نویسی. علوم حدیث، شماره ۴ ، ص ۴۴.
۳. در بارۀ ایشان بنگرید: طالعی، عبدالحسین. عطارد دانش. تهران: کتابخانه مجلس، ۱۳۹۰؛ حکیم، سید محمد حسین. یادنامۀ استاد عزیز الله عطاردی. تهران: خانه کتاب، ۱۳۹۳.
۴. در بارۀ این مسندها بنگرید به گزارش مؤلف در زندگی نامه خودنوشت (روایت عشق) ص ۳۷۹ – ۳۸۷. نیز: رحمان ستایش، محمد کاظم. نیم نگاهی به مسانید اهل بیت. در مجموعه: گرامی نامه عطاردی، ج ۱، تهران: موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، ۱۳۸۵، ج ۱ ص ۱۷۷ – ۱۹۸.
۵. عطاردی، عزیز الله. روایت عشق (زندگی نامه خودنوشت). تهران: عطارد، ۱۳۸۷، ص ۳۷۹.
۶. گرامی نامه استاد عطاردی، ج ۱ ص ۴۴.
