شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی عنوان کرد: الان واقعا سیستم بانکی به شدت از قانون عملیات بانکی بدون ربا منحرف شده است. البته از اول هم اراده‌ای در اجرای آن نبود و به صورت ناقص اجراء شد و هرچه جلوتر آمدیم شرایط بدتر شد. اگر الان از اجرای بانکداری بدون ربا سخن بگوئید، مردم نیشخند خواهند زد که این چه بانکداری بدون ربایی است.
به گزارش شبکه اجتهاد، با توجه به در پیش بودن هفته بانکداری اسلامی، توجه جدیتر به این موضوع ضرورتی انکارناپذیر وظیفه همه افراد دغدغه‌مند در زمینه تحقق بانکداری اسلامی در کشور است. بیش از سه دهه از اجرای قانون عملیات بانکی بدون ربا در کشور ما می‌گذرد که قرار بودن زمینه حذف کامل ربا از نظام بانکی و تحقق بانکداری اسلامی را فراهم کند اما اکنون کمتر کسی یافت می‌شود که معتقد باشد نظام بانکی کشور، دستورات اسلامی را به طور کامل رعایت می‌کند. در این ایام بنا داریم مجددا مباحثی از قبل تعریف بانکداری اسلامی، وضعیت آن در ایران و جهان، مزایای بانکداری اسلامی، موانع تحقق آن در ایران، معرفی بانکهای برتر اسلامی، راهکارهای تحقق بانکداری اسلامی و مسائلی از این قبیل را در گفت‌وگو با کارشناسان مورد بحث و بررسی قرار دهیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمد رجایی‌باغسیایی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی و نماینده سابق مجلس شورای اسلامی، در گفت‌وگو با ایکنا، به بیان نکاتی درباره وضعیت کنونی عملیات بانکداری بدون ربا در ایران و لوازم تحقق بانکداری اسلامی پرداخت و اظهار کرد: مشکل اساسی در اینکه قانون عملیات بانکی بدون ربا اجرایی نشده، نبود یک اراده جدی بوده است. وقتی‌که قانون در سال ۱۳۶۲ تصویب شد، این قانون، تفاوت زیادی با قانون قبلی داشت و کارکنان بانک‌ها برای سیستم ربوی تربیت شده بودند، کمترین انتظار این بود که بانک‌ها موظف شوند که ساختار جدیدی را برای خود شکل دهند که بتوانند این قانون جدید را اجراء کنند.
چرا عقود بانکی صوری شدند؟
وی افزود: بانک مرکزی اینکار را انجام نداد و در مقابل با نوشتن دستورالعمل‌های اجرایی و نوشتن شروط ضمن عقد، کاری کرد که عقود به سمت دریافت مبلغ ثابت برود. حتی در عقود مشارکتی همانند مضاربه و مشارکت مدنی، با قیودی که در ضمن عقد دیگری بر آن تحمیل کردند، سعی کردند که آن مشارکت واقعی تحقق پیدا نکند.
رجایی باغسیایی ادامه داد: با توجه به اینکه کارکنان بانک‌ها هم در سیستم ربوی کار کرده بودند و ذهنیت ربوی داشتند بنابراین همین مسئله باعث شد که یک حالت تصور این همانی در آنها ایجاد شود و گمان کنند که تغییر خاصی رخ نداده و فقط اسمها عوض شده است. وقتی چنین تصوری به وجود بیاید، در نهایت، کارها به سمت صوری شدن عقود پیش خواهد رفت؛ کما اینکه اکنون این اتفاق رخ داده است.
طرح مجلس کمکی به اصلاح نظام بانکی نمی‌کند
این نماینده سابق مجلس یادآور شد: الان بسیار راحت از مشارکت مدنی یا مضاربه سخن گفته می‌شود اما از سوی دیگر مبلغ ثابتی دریافت می‌شود و این درحالی است که در این دو اصلا سود ثابتی وجود ندارد. البته اصل سود علی‌الحساب و سود مورد انتظار اشکالی ندارد بلکه ضرورتی نداشته است اما این را در قانون آوردند تا به افرادی که ریسک‌گریز هستند بگویند که حداقل این مبلغ را به شما پرداخت خواهیم کرد.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی تأکید کرد: طبیعتا باید صبر میکردند در پایان کار، سود حاصله را با آنان تقسیم کنند اما بانک مرکزی چنین کاری نکرد. به نظرم من، مسئله مهم، نبود انگیزه در کارگزاران بانک، مخصوصا بانک مرکزی است. طرحی هم که در مجلس آماده شده است، آن چیزی نیست که بتواند سیستم بانکی را کاملا اصلاح کند.
مجلس در مقابل دولت کوتاه آمده است
وی گفت: به خاطر تعاملی که مجلس می‌خواهد با دولت و بانک مرکزی داشته باشد، در بسیاری از موارد کوتاه آمده است. بنده به برخی از دوستانی که دست‌اندرکار هستند عرض کردم مردم سی و چند سالی انتظار کشیدند که اصلاحاتی اساسی به وجود بیاید. حال اگر بعد از این همه سال و اینهمه تبلیغات و ایجاد انتظار که ما می‌خواهیم قانون بانکداری را اصلاح کنیم، عملا اتفاق خاصی رخ ندهد.
رجایی باغسیایی عنوان کرد: حتی اسم بدون ربا را هم از روی آن برداشته و نام طرح بانکداری جمهوری اسلامی ایران روی آن گذاشته‌اند. به نظرم خود اسم عوض کردن دارای پیام است. متأسفانه در جاهای دیگر هم کوتاه آمده‌اند؛ بنابراین بنده معتقدم در سیستم بانکی و مخصوصا بانک مرکزی اراده‌ای وجود ندارد و طرح مجلس هم از ایده‌های اولیه خود نزول کرده است.
مجلس از خواستهای اولیه در مورد بانکداری بدون ربا عدول کرده است
این نماینده سابق مجلس تأکید کرد: مجلس به خاطر اینکه بانک مرکزی و دولت را راضی کند، از درخواست‌های اولیه خود عدول کرده است و به نظرم اگر این قانون هم تصویب شود، راه به جایی نخواهد برد؛ هرچند که ممکن است اصلاحاتی جزئی ایجاد کند اما کاری اساسی نخواهد کرد. به نظرم امروزه که بعد از چند سال قصد اصلاح قانون را داریم، باید بدون هیچ ملاحظه‌ای، آنچه را که متخصصین فن معتقدند به صلاح نظام بانکی است را تصویب کنند و در همان قانون هم جلوی دستورالعمل‌های اجرایی بانک مرکزی را بگیرند.
وی افزود: البته در این زمینه کارهایی انجام شده و مثلا در مورد شورای فقهی بانک مرکزی گفته شده است که دستورالعمل‌های اجرایی باید به تصویب این شورا هم برسد اما بندها و موادی وجود دارد که مقداری راه را برای همان صوری عمل کردن باز می‌گذارد که بنده اینها را به برخی از دست‌اندرکاران ابلاغ کردم. حتی به مسئولان مرکز تحقیقات اسلامی وابسته به مجلس در قم ارائه دادم تا آن را منتقل کنند.
نیشخند مردم به ادعاها در مورد اجرای بانکداری بدون ربا
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی عنوان کرد: الان واقعا سیستم بانکی به شدت از قانون عملیات بانکی بدون ربا منحرف شده است. البته از اول هم اراده‌ای در اجرای آن نبود و به صورت ناقص اجراء شد و هرچه جلوتر آمدیم شرایط بدتر شد. اگر الان از اجرای بانکداری بدون ربا سخن بگوئید، مردم نیشخند خواهند زد که این چه بانکداری بدون ربایی است.
رجایی‌باغسیایی ادامه داد: کارمند بانک از شما می‌خواهد فاکتور صوری تهیه کنید و خود او، شما را به امر خلاف راهنمایی می‌کند. همچنین سودهای ثابت در نظام بانکی وجود دارد؛ بنابراین بنده معتقدم با این عملکرد بد خود در مورد بانکداری اسلامی، ظلم بزرگی به این قانون مترقی که می‌توانست تحولات اساسی در سیستم بانکی ایجاد کند، روا داشتیم.
رباخواری منجر به رواج فساد و اختلاس شده است
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی تأکید کرد: اگر قانون عملیات بانکی بدون ربا به خوبی اجرایی می‌شد، شاهد چنین وضعیتی نبودیم؛ چون سیستم بانکی باید در هر پروژه‌ای نظارت می‌کرد و پروژه را بررسی می‌کرد که آیا پول‌ها در جای خود به درستی مصرف شده است یا خیر. وقتی اینگونه باشد، چگونه ممکن است یک نفر چند هزار میلیارد تومان وام دریافت کند.
این نماینده سابق مجلس اظهار کرد: بنابراین اجراء نکردن قانون عملیات بانکی بدون ربا، علاوه بر مشکلات شرعی که به دنبال دارد، زمینه فساد را هم فراهم کرده است؛ چراکه نظارت بسیار ضعیف است. این در حالی است که براساس قانون عملیات بانکی بدون ربا، چون بانک به اقتصاد واقعی در قالب مشارکت مدنی، مضاربه و حتی در قالب عقودی همانند جعاله و سَلَف ورود پیدا می‌کند، بنابراین همیشه مشخص است که این پول برای چه چیزی گرفته شده است.
ضرورت نظارت بانک‌ها بر نحوه هزینهکرد وام‌ها
وی افزود: بانک باید همیشه رصد کند که آیا پول‌ها به آن سمت رفته است یا خیر. در بانکداری ربوی، این مسائل چندان مطرح نیست بلکه فرد، وامی را دریافت کرده و در هر جایی که مایل باشد مصرف می‌کند و کنترلی هم نیست که آیا در جای مورد نظر خرج کرد یا نه؛ چراکه وقتی این پول به ملکیت وی درآمد، هرکجا که مایل باشد مصرف می‌کند اما در بانکداری بدون ربا، در بسیاری از موارد، پول به ملکیت طرف در نمیآید.
رجایی باغسیایی ادامه داد: مثلا در مشارکت مدنی مسکن، وقتی پول به دست صاحب خانه میدهند، وی مالک آن پول نمیشود بلکه سهم‌الشرکه بانک است که باید در همان بخش مسکن هزینه کند. یا مثلا در جعاله تعمیرات مسکن، وقتی به کسی پول میدهند، این پول متعلق به بانک است که بانک در اختیار وی قرار میدهد تا آن خانه را تعمیر کند و بانک هم باید نظارت کند که آیا این اتفاق افتاده است ولی وقتی‌که ظاهرسازی کرده و صوری عمل میکنند، طبیعتا شخص، پول را به نام مسکن گرفته و در جای دیگر مصرف می‌کند یا اینکه ده‌ها و صدها وام میگیرد اما کار مورد نظر خود را انجام میدهد.
و با اشاره به پیامدهای فرهنگی رباخواری در نظام بانکی کشور گفت: قطعا این وضعیت دارای پیامدهای فرهنگی بسیار بدی است و به عنوان مثال یک جوان میگوید حال که ربا با آن همه حرمت، حلال شده است پس چرا فلان گناه دیگر حلال نشود، بنابراین قطعا رباخواری پیامدهای بسیار بدی دارد که باید برای آن چارهاندیشی شود.
لزوم تغییر نگرش در برگزاری همایش بانکداری اسلامی
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی تأکید کرد: بنابراین اجرایی نکردن قانون عملیات بانکی بدون ربا که متأسفانه به شدت بد اجراء شده است، علاوه بر اینکه حرام است، زمینه فساد و اختلاس در سیستم بانکی را هم فراهم کرده است و تنها راه هم این است که این قانون را به شکل دقیق اجرایی کنیم و بانک مرکزی در این زمینه نقش اساسی دارد که متأسفانه تاکنون این وظیفه خود را به درستی اجرایی نکرده است.
وی با اشاره به برگزاری سالانه همایش بانکداری اسلامی گفت: این همایش در مجموع خوب است اما این همایش هم به مسائل اساسی بانکداری بدون ربا نمیپردازد. به عنوان مثال باید در یک سال فقط به دلایل عدم اجرای قانون بانکداری بدون ربا بپردازند. مقالات خوبی هم در این همایش ارائه می‌شود و اصل آن مفید است اما جا دارد به چنین مسائلی به میزان بیشتری پرداخت شود و میتواند بهتر از این برگزار شود.
