شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
آیین رونمایی از کتاب «رجال تفسیری» که تحت اشراف آیت‌الله عبدالله جوادی آملی به رشته تحریر درآمده است، همزمان با روز پژوهش، در سالن آمفی‌تئاتر بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی اسراء با حضور علما و اساتید برگزار شد. در این مراسم آیت‌الله حسینی بوشهری و حجج‌اسلام جوادی آملی، علی‌نژاد و رحمان ستایش به ایراد سخنرانی پرداختند.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی جوادی آملی طی سخنانی در این مراسم، از حوزه علمیه قم به‌عنوان رکن اساسی و عمده پژوهش در نظام اسلامی یاد کرد و گفت: این حوزه مقدسه آثار و برکات علمی و پژوهشی خود را در هفته پژوهش به نمایش می‌گذارد. این حوزه پویا در همه بخش‌ها، فعالیت‌های علمی، فرهنگی و دینی اساسی را مدنظر دارد که هرازگاهی این پژوهش‌ها به جامعه اسلامی عرضه می‌شود. بنیاد اسراء هم هرازگاهی آثار علمی و پژوهشی خود را که محصول فعالیت چندین ساله پژوهشگران است را در معرض دید پژوهشگران و علاقه‌مندان به علم و دین قرار می‌دهد.
کتاب «رجال تفسیری» محصول تلاش ده ساله محققین این عرصه تحت اشراف حضرت آیت‌الله جوادی آملی است که برای جامعه علمی، علم پروری و علم باوری انجام می‌دهند. شاید بیش از سه دهه آیت‌الله جوادی آملی در نوع درس‌ها و خصوصاً درس تفسیر بر این امر اصرار داشتند که علم تفسیر به‌مثابه علم واقعی است که موضوع، محمول و مبادی و مصادر دارد و باید با آن به‌مثابه علم واقعی برخورد شود همان‌گونه که فقهای بزرگ ما در طول هزارسال بنیان‌های اساسی پایه‌گذاری کرده و آثار فوق‌العاده‌ای را در عرصه فقه خلق کردند و هنر فقهی خود را در این آثار نشان دادند و علم هزارساله فقه همچنان می‌درخشد.
وقتی حدود ۳۰ سال قبل از آیت‌الله جوادی آملی برای آغاز درس خارج فقه دعوت شد، مطرح کردند که «شما فکر نکنید که در دانش فقه می‌توان به‌راحتی نوآوری داشت، فقه یک دانش بیش از هزارساله‌ای است که هرروز هم بیش از هزار ساعت روی آن کار می‌شود و یک علم تنومند و بارورشده‌ای است».
در حوزه علمیه بهای کمتری به تفسیر داده می‌شد، در این حوزه حدیث شناسان و رجال شناسانی نبودند که تفسیر رجال حدیثی و رجال معارفی را بتوانند به تحقیق نهایی برسانند و چون این امر از ناحیه دیگر مراکز و مؤسسات نیفتاد، آیت‌الله جوادی آملی به میدان آمد و محققینی را شناسایی کرد و کار تحقیق روی رجال تفسیری را مطابق با این دانش آغاز کرد.
کتاب رجال تفسیری شروع یک جریان علمی است
دانش رجال تفسیری یک حقیقت عینی علمی است که سازوکار خود را دارد و برای شناخت بهتر این دانش از استاد رحمان ستایش دعوت شد تا حدیث‌شناسی در این حوزه علمیه اتفاق بیفتد و گروه متخصصی را بنیاد اسراء هم دعوت کرد که به‌طور مداوم مشغول تحقیق بودند که تاکنون ۷ جلد این اثر به‌نظام علمی تقدیم شده است و پیش‌بینی می‌شود تا ۲۰ جلد برسد. این یک جریان علمی است تا حدیث شناسان حوزه معارف ما هم احیا شود. اینکه آیت‌الله جوادی آملی می‌فرماید این حوزه ما نباید فقط حوزه علم و اصول باشد بلکه باید حوزه تفقه در دین همه جانبه باشد که اصول و معارفش را کنار فقه و سایر دانش‌های اصیلش بارور کند همین است.
اگر بناست دانش تفسیر در حوزه قم به این سطح بالا بیاید باید لوازم آن فراهم شود. این تحقیق مانند همان رجال فقهی است که سند ارزشمندی دارد. در حوزه مباحث حکمی و عرفانی هم این اتفاق مبارک خواهد افتاد. وقتی رجال معارفی و تفسیری به استناد تحقیق خودشان، نظرات را به امام معصوم منتهی کردند و سخن، سخن معصومانه است، بار علمی این سخن چندین برابر می‌شود و باور حوزویان نسبت به اینکه این‌گونه معارف را از اهل‌بیت (ع) می‌خواهند دریافتت کنند بسیار اصیل خواهد شد.
این کتاب مانند رجال فقهی نیست که بی‌نقص و بدون ضعف باشد و ما باید با استفاده از حدیث شناسان و رجال شناسان امین این کار را تکمیل کنیم. رجال تفسیری مسیر تحقیقی خود را به پیش برده است و غنای علمی در رجال فقهی به حدّ مطلوب رسیده است اما در رجال تفسیری در ابتدای راه هستیم.
حوزویان نگاه دقیق‌تری به زوایای مختلف علم حدیث داشته باشند
آیت‌الله سیدهاشم حسینی بوشهری نیز در مراسم رونمایی از کتاب «رجال تفسیری»، با اشاره به آیه «نفر» اظهار داشت: «لیتفقهوا» منحصر به فقه مصطلح و اصول نیست بلکه منظومه‌ای از علوم اسلامی را شامل می‌شود که یکی از آن‌ها دانش تفسیر با همه خصوصیات آن است.
روزی «تفسیر» در حوزه مهجور واقع شده بود و بنا نبود که «تفسیر» یک علم تدریسی شود اما علامه طباطبایی و شخصیت‌های نادری قبل از ایشان اهتمام به تفسیر داشتند اما کار نیمه تمام مانده است؛ وقتی می‌شنویم تفسیر تسنیم از ۷۰ جلد می‌گذرد، نشان از اهمیت تفسیر است. خودم که یک بحث تفسیری دارم هیچ‌گاه خود را بی‌نیاز از مراجعه به تفسیر تسنیم نمی‌دانم.
کتاب «رجال تفسیری» بی‌نظیر و یک شاهکار علمی است؛ تفسیر را نباید دست کم بگیریم چون به وحی و معارف ارتباط دارد. نمی‌شود خود را مستغنی بدانیم از بحث رجالی روایاتی که نسبت به مباحث تفسیر از ذوات قدسی معصومین نقل شده است.
تأکیداتی که ائمه معصومین (ع) در رابطه با پیوند قرآن و سنت دارند، نشان دهنده پیوند ناگسستنی میان این دو است و برای فهم بهتر قرآن ناگزیریم در خانه اهل‌بیت (ع) برویم. حدیثی از امام باقر (ع) است که مضمون می‌فرماید: اگر می‌خواهید قرآن را بشناسید باید سراغ ما اهل‌بیت (ع) بیایید.
اولین سند تردیدناپذیر ما قران کریم است و دومین سندی که بیشترین سهم را در شناختن و شناساندن اسلام و معارف دارد، حدیث است و لذا سیره امامان و پیشوایان دین این بوده که مسلمانان را نسبت به فهم و درک حدیث و نوشتن حدیث تشویق می‌کردند. بزرگان و پیشینیان ما هم مشوق خانواده و فرزندان خود برای حفظ حدیث بودند که متأسفانه در زمان ما متروک مانده است.
ترجمه حدیث، شرح حدیث، تعلیقه بر حدیث، جامع نویسی‌ها در مورد حدیث، تصحیح کتب حدیثی، معجم نویسی، مسند نویسی، گزیده نویسی کارهایی است که در زمینه حدیث انجام شده است. حوزه علمیه ما نیاز دارد در این حوزه‌ها بیشتر بدرخشد. حوزویان ما با دقت بیشتر به حدیث و زوایای مختلف حدیث نگاه کنند.
در مورد فلسفه دستور آیت‌الله جوادی آملی به نشر این کتاب این است که احادیث جعلی از زمان رسول خدا (ص) وجود داشته و به همین دلیل لازم است که ما نگاه ژرف و عمیقی داشته باشیم تا روایات سره را از ناسره تشخیص دهیم و خدای ناکرده سخنی به معصوم نسبت ندهیم که منجر به افترا به آنان نشود.
هیچ‌کار بشری بدون نقص نیست، رشد و بالندگی حوزه‌های علمیه به دلیل نقد است. همین عروه الوثقی و شرح لمعه چه قدر حاشیه بر آن زده شده است و این عامل پویایی است.
ما جزو کسانی نیستیم که بگویند به کتب اربعه بسنده می‌کنیم، به رجال کاری نداریم. یا مانند اهل سنت نیستیم که بگویند صحاح ستّه داریم، هرچه در آن آمده است قابل قبول است بلکه می‌گوییم باید دقت و کاوش کرد و با اطمینانی که از طرق علمی به دست آورده‌ایم بتوانیم کلامی را به معصوم نسبت دهیم و موقعی که روایتی ذیل آیه‌ای می‌آید، آن آیه را براساس کلام معصوم تفسیر کنیم.
آیت‌الله جوادی آملی براساس نیاز روز جامعه به موضوعات ورود می‌کنند
حجت‌الاسلام والمسلمین علی نژاد، محقق کتاب رجال تفسیری دیگر سخنران مراسم با اشاره به آیه «نفر» اظهار داشت: از ویژگی‌های آثار آیت‌الله جوادی آملی این است که معمولاً موضوعاتی که ورود پیدا می‌کنند یا سخن می‌گویند یا می‌نویسند، براساس نیاز روز است.
تفسیر تسنیم که جایگاه خاصی دارد، شرح زیارت جامعه کبیره و شرح نهج‌البلاغه در زمره این آثار است. از دغدغه‌های ایشان که در بحث تفسیر داشتند، توجه به روایات و راویان تفسیری است که در اسناد روایات تفسیری قرار گرفتند.
دانش رجال از ریشه بسیار قوی و قدیم برخوردار است که ریشه‌های آن را باید در قرآن و سنت جستجو کنیم. از جمله کارهای بزرگ فقها و علمای دین مربوط به دانش رجال بوده است. لذا دانش رجال از جمله علومی بوده که مورد توجه علما، قدما و بزرگان دین بوده است که متأسفانه رفته‌رفته بخشی از علوم اسلامی مهجور شد و به فراموشی سپرده شد.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و ایجاد مراکز و مؤسسات تخصصی احساس می‌شود که بخشی از این علوم از قبیل تفسیر، کلام و رجال در حال احیاست. مباحث مربوط به رجال تفسیری، رجال کلامی و رجال روایی مهدویت باید جدی گرفته شوند چون روایات ما منحصر در روایات فقهی نیست و کافی است نگاهی به موسوعه‌های ارزشمند شیعه کنیم.
آیت‌الله جوادی آملی که سال‌ها قبل درس خود را آغاز کرده بودند، از جمله دغدغه‌های ایشان پرداختن به مباحث رجالی تفسیری بوده است. تفاسیر روایی متعدد است اما استاد آیت‌الله جوادی آملی، تفسیر کنزالدقائق را به دلیل ویژگی‌هایی که داشت معرفی کردند.
علامه طباطبایی اولین کسی است که در خصوص روایات تفسیری نظریه‌پردازی کرده است
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدکاظم رحمان ستایش نیز در سخنانی به موضوع «جایگاه حدیث در تفسیر» پرداخت و در خصوص بایدها و نبایدهای یک کتاب جامع حدیثی، بیان داشت: علامه طباطبایی اولین کسی است که در خصوص روایات تفسیری نظریه‌پردازی کرده است.
توجه تفسیر به علم حدیث یک امر ضروری و روشن است و لذا اقدام آیت‌الله جوادی آملی در زمینه رجال تفسیری جداً قابل تقدیر است و دارای ابداع و نوآوری می‌باشد.
اما نسبت به آسیب‌شناسی کتب جامع حدیثی؛ نباید در کتاب‌های جامع حدیثی مطالب از کتابی به کتاب دیگر بدون هدف منتقل شوند و صرف انتقال صورت بگیرد بلکه باید این آثار سهولت در پژوهش را برای پژوهشگران به وجود بیاورد و با تجمیع اطلاعات و تشکیل پرونده علمی برای هر شخصی از رجالیون وضعیت رجالی وی کاملاً شفاف و روشن گردد همچنین بایستی وضعیت منابع درجه یک مورد استفاده روشن گردد و روش و مبانی کار ما نیز باید به‌درستی در تمام اثر رعایت گردد و کاملاً شفاف و روشن باشد.
مشاهده گزارش تصویری: آیین رونمایی از کتاب «رجال تفسیری» با اشراف آیت‌الله جوادی آملی
