شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
آیت‌الله هاشمی شاهرودی ضمن ارائه بحث «مهندسی فقه»، وظیفه عملی «مکلف» را شامل همه افعال و تروک، در همه بخش‌هاى زندگى انسان دانسته که در هر عرصه‌اى حکم شرعى موجود است.
شبکه اجتهاد: دانش فقه وظیفه مکلف را نسبت به احکام شرعی مشخص می‌کند تا او از عهده مسئولیت شرعی برآید و مصالح و منافع دنیوی و اخروی در پرتو این اطاعت خداوندی، ارزانی انسان مکلف شود؛ از این رو فقه، «اشرف العلوم» به‌شمار می‌آید.
یکی از سوالات اصلی در فلسفه فقه، شناخت غرض این دانش است. در فلسفه فقه، غرض اصلی و نهایی فقه را تشخیص وظیفه عملی «مکلف» می‌دانند. در این زمینه نگاه‌های متفاوتی ارائه شده است که دیدگاه آیت‌الله هاشمی شاهرودی، نظری دقیق و نوآورانه است.
مرحوم آیت‌الله هاشمی شاهرودی از سرآمدان فقهای دوره معاصر است که به دلیل بهره‌گیری از سه مکتب درسی «امام‌خمینی(ره)»، «آیت‌الله خویی» و به‌خصوص «آیت‌الله شهید سیدمحمدباقر صدر»، در دانش فقه ممتاز بود و بزرگان روحانیت و حوزه‌های علمی از او به‌عنوان «فقیه عالیقدر» یاد کردند.
ایشان ضمن ارائه بحث «مهندسی فقه»، وظیفه عملی «مکلف» را شامل همه افعال و تروک، در همه بخش‌هاى زندگى انسان دانسته که در هر عرصه‌اى حکم شرعى موجود است.
وی در یک تقسیم‌بندی نو درباره غرض علم فقه، به سه اثر عملى، علمى و دینى اشاره می‌کند.
در نگاه ایشان «غرض عملی فقه» رسیدن به احکام شرعى در همه زندگى بشر است و معنایش این است که فقه همه ابعاد و عرصه‌هاى فردی، اجتماعی و خانوادگی زندگى انسان‌ها و همه قشرها و نسل‌هاى انسان‌ها را دربرمى‌گیرد و در همه این بخش‌ها احکام فقهى وجود داشته و جارى است. آیت‌الله شاهرودی معتقد است فقه، در این بخش‌ها نه‌تنها حکم «تک‌تک» اشخاص را مشخص مى‌کند، بلکه عهده‌دار احکامى که مربوط به جمع و کلان جامعه‌اند نیز است؛ از این‌رو وی «نگاه سیستمی به فقه» دارد و ایده «فقه نظام» در منظر وی شامل نظام قضایى، نظام اقتصادى، نظام سیاسى، نظام ادارى و… نیز می‌گردد، یعنی احکام نظامات اجتماعی نیز در فقه موجود است و باید همه آنها در علم فقه باب و فصل داشته باشند و عظمت و وسعت آنها غرض از فقه را مشخص مى‌کند.
آیت‌الله هاشمی شاهرودی از «غرض علمی فقه» نیز یاد می‌کند و تاکید دارد روش استفاده از منابع اسلامى و شریعت در علوم و معارف اسلامى دیگر -مثل فلسفه، کلام، تفسیر و علوم عقلى- بر فقه اتکا دارد؛ یعنى مفسرى که فقیه نباشد و با مذاق شارع آشنا نباشد، خیلى جاها به اشتباه مى‌افتد. افزون بر این برخى از علوم انسانى مانند علم حقوق‌مدنى یا کیفرى و علم اقتصاد، تماما بر فقه متکی است.
ایشان معتقد است علم فقه با تمام علوم دیگر در تماس است و این اثر مبارک اقتضا مى‌کند براى رسیدن به معارفى که علم فقه در آنها تاثیر فوق‌العاده‌اى دارد، مباحث «فقه‌مضاف» و فقه‌تخصصى در علم فقه پدید می‌آید؛ مثلا فقه‌جزا و قضا، فقه‌سیاست، فقه‌مدیریت، فقه‌الجهاد، فقه‌بهداشت و سلامت، فقه خانواده و احوال شخصى و… ایجاد شود و ثمره این مطلب، ضمن توسعه در بحث‌هاى فقهى، نیازهاى جوامع امروز بشرى را تامین مى‌کند. ایشان راه ایجاد فقه‌های مضاف را منحصر در متد فقهی اجتهادی و به شیوه اجتهاد جواهرى و از راه استخراج و استنباط صحیح از منابع فقهى و نه با ذوق شخصى و مصلحت‌اندیشى‌ها می‌داند. در این زمینه نیز وی تاکید دارد باید تلاش، همت، مهندسى و تقسیم‌بندى فقهى جدید صورت گیرد.
«غرض دینی فقه» سومین غرض دانش فقه در نگاه فقیه بزرگوار آیت‌الله هاشمی شاهرودی است؛ یعنی مقصود از فقه حفظ دین از اندراس، تحریف، کهنه و مرده‌شدن و حفظ امت اسلامى از انحراف و گمراهی است و به وسیله فقه و فقها، دین و شریعت الهى حفظ می‌شود. ایشان تاکید دارد حفظ شریعت اسلام به برکت سنت و پایه‌گذارى استمرارى صدور سنت از معصومان(ع) در همه ابواب و مناظره با علماى دیگر بوده است و بعد از صدور منابع عظیم سنت و حفظ آن از طریق ائمه(ع) در عصر غیبت به فقها منتقل شد که تلاش بسیارى براى حفظ و تجمیع و تدوین آنها کردند و مشکلات زیادى در این راستا متحمل شدند تا امروز به دست ما رسیده است و به این ترتیب حرکت اجتهاد و پویایى استنباط فقهى احیا شده است.
میراث فقهی آیت‌الله هاشمی شاهرودی، گرانقدر و راهگشاست که برخی در قالب ایده‌ها مطرح شد و چشم‌انداز جدیدی را برای مجتهدان نوآور و فقهای جوان پدید آورده است که اوج آن در «مهندسی فقه» که طرح‌واره آن در درس فقه ماه‌های آغازین سال ۹۳ ارائه شد، تبلور یافت. امید است ضمن پیگیری دقیق و تلاش برای تحقق این آرزوی علمی او در دانش فقه، عرصه‌های جدید ابداعی ایشان چون «نگاه سیستمی به فقه»، «فقه‌های مضاف» در قالب نظریه‌پردازى فقهى (فقه النظریات) پیگیری و به انجام رسد؛ عرصه‌ای که برای حوزه‌های علمیه و نظام جمهورى اسلامی بسیار ضروری است.
