اسلام سنتی و دغدغه احیای حقوق زنان/ سید علی بطحائی

شبکه اجتهاد: اسلام سنتی یا اسلام تاریخی با نفوذ و هیمنه اجتماعی طولانی مدت خود در جوامع اسلامی توانسته یکّه‌تاز و صحنه گردان چهره بیرونی اسلام باشد و از این پایگاه درازدامن تاریخی، چهره‌‌ای موجه برای خود بسازد. مؤلفه اصلی این جریان کم‌توجهی و اعتزال اجتماعی از اتفاقات و پیشامدهای حقوقی- مدنی دنیای معاصر است. سردمداران این جریان حتی الامکان در مسایل نوپدید اعلام نظری نداشته و عموما پاسخ‌های تکراری به مباحث دارند.

یکی از واقعیت‌‌های دنیای آینده – چه قبول کنیم و چه آن را نپذیریم- عرصه رقابت و توجه به حقوق زنان است. رصد تحولات جوامع انسانی نشان می‌دهد که دنیای آینده مسئله حقوق زن به عنوان مهمترین چالش انسان معاصر خواهد بود. به عبارتی یکی از عناصر عصرجدید، نقش آفرینی و مسئولیت سپاری بیش از پیش به زنان است. در این راستا بانوان به صورت‌های متفاوت حقوق خاصه خود را پیگیری می‌کنند؛ در برخی جوامع عربی بویژه مناطق مغرب عربی؛ حتی مبدل پوشی و تغییر تُن صدا برای تصاحب منصب خطبه خوانی نمازجمعه برای ایفای حقوق خود گزارش شده است. از آن سو برخی جوامع نیز مبدل پوشی برای رفتن به استادیوم ورزشی را پیگیری می‌‌کنند و جوامع سکولار غربی نیز با طرح ایده «برتری قانون و اخلاق زنانه» در اجتماع بر قانون واخلاق مردانه آن را راهکار احیای حقوق زنانه در جوامع می‌دانند و مجدانه آن را پیگیری می‌کنند.

خوب یا بد، زشت یا زیبای آن وقایع در اینجا مدنظر نیست و نگارنده در صدد شرح ما وقع رخدادهاست و نه قضاوت و جانبداری از آنها.

در چنین دنیایی و با چنین مختصاتی اخیراً کتابی از یکی از منادیان اسلام سنتی منتشر شد که در فضای مجازی جهان اسلام بازتابهای ضد و نقیضی را در پی داشت. عنوان کتاب «الصبر علی الزوجات والحلم علیهن» کتابی از «یوسف ابجیک السُوسی» عالمی سنتی منش از کشور مغرب که حکایت از بی‌خیالی نویسنده به مختصات دنیای معاصر دارد و البته کاربران فضای مجازی نیز سیر و سلوک این نویسنده در عالم هپروت را، با تکه‌پرانی طنازانه پاسخ دادند تا شاید اعتماد بنفس کاذب او در انتشار چنین موضوعاتی بی ثمر را به مَسلَخ بکشانند.

از آن سو خبر بسیار مهم و کمتر توجه شده از تغییر فتوای حضرت آیت‌الله شیخ اسحاق فیاض (مدظله) که از شاخص‌ترین چهره‌های اسلام سنتی و برجسته ترین مقرر دروس فقه آیت‌الله خویی (رحمه الله علیه) حکایت و گزارش دیگری از پوست اندازی جدید اسلام سنتی دارد.

پیشتر نیز معظم‌له نقش زنان در تصدی تمام مناصب عالی سیاسی و دینی و حتی رهبری جامعه اسلامی را مشروع اعلام کرده بود و نمی‌توان گفت که این فتوای اخیر، تک فتوای معظم له در مسئله بانوان است. کتاب «الموقع المرأه فی النظام السیاسی الاسلامی»ب ا همین دغدغه‌ها از طرف معظم له نوشته شده است. به عبارتی می‌‌توان تصریح کرد که حضرت ایشان سلسله جنبان احیای حقوق زنان در جریان اسلام سنتی و البته در قامت و وردای بلندبالای مرجعیت دینی سنتی هستند.

به هر حال می‌توان به صورت اجمالی احتمال زایشی جدید در اسلام سنتی را متوقع بود؛ البته ناگفته نمی‌ماند که جریانی که در قدوقواره‌های مرجعیت اسلام سنتی پای به جریان شناسی اسلامی می‌گذارد؛ بسیار مولودی خوش یمن و دیرپا ولی پایدار و پر برگ و بار خواهد بود.

پیشتر نیز یکی از مراجع که منتسب به جریان نواندیشی دینی با اعتماد به خبر عمار ساباطی سن تکلیف دختران را سیزده سالگی اعلام کرده بود و صف شکن در این زمینه  البته در جریان اسلام روشنفکر مذهبی شده بودند، اما تفاوت اینجاست که فتوای آیت‌الله فیاض که هیچ سبقه گرایش به اسلام سیاسی و حتی اسلام نواندیشی دینی ندارد، سیگنال‌های متفاوتی را از گفتمان درون اجتهاد اسلام سنتی ارسال می‌کند.

چندی پیش نیز احمدالطیب- نماد اسلام سنتی در اهل سنت- فتوای مهم تصدی منصب قضاوت و مرجعیت دینی را داده بود که در نوشتاری از حجت‌الاسلام دکترمهدی فرمانیان مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت.

بنظر می‌رسد اسلام سنتی با چهره‌‌ای متفاوت در حال شکل گیری است. جریانی که ضمن تمسک به اصالت‌های تاریخی، سعی می‌کند خود را با این فضای جدید درگیر کند و با عقبه‌های استوار تاریخی دینی خود، تعاملی هوشمندانه با مقتضیات جهان معاصر برقرار کند. هنوز خیلی زود است که بخواهیم این جریان را «نوسنتی» بدانیم و مولفه‌های تغییر جهت از اسلام سنتی به جریانی نوپدید پیگیری کنیم. باید صبر کرد و عملکرد کنش‌‌گران در این زمینه را رصد کرد و دید که آیا چالش مهم حقوق زنان به زایش جریان جدیدی در اسلام سنتی و در قامت فاخر مرجعیت دینی اسلام سنتی منتج می‌‌شود یا خیر!/ برگرفته از مسلمنا با اندکی ویراش