شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
هر چه طلاب خوب بیشتر باشند، باورهای دینی مردم بالاتر می‌رود. هر چه باورهای دینی مردم بیشتر شود، التزام به فروع نیز بیشتر خواهد شد و هر چه التزام به فروع بیشتر شود، وجوهات نیز بیشتر خواهد شد. باز مشکل به کیفیت برمی‌گردد. ما تعداد زیادی از طلاب را پذیرش کرده‌ایم درحالی‌که خروجی بسیار اندکی دارد. متأسفانه طلاب در تقویت باورهای دینی مردم بسیار ضعیف عمل کرده‌اند. حوزه فقط به سمت عالم پروری پیش رفته است نه روحانی پروری. همان‌طور که تحصیل باید تقویت شود، تهذیب و اخلاق نیز باید تقویت شود. الآن بحث اخلاق در حوزه کیمیا شده است.
اختصاصی شبکه اجتهاد: در سالهای اخیر، تعداد ورودیهای حوزه های علمیه با کاهش مواجه شده است. این مسأله، موافقان و مخالفان فراوانی دارد. حجت‌الاسلام سید اباذر علوی، استاد پیشین حوزه علمیه قم و مسئول آموزش حوزه نائب الصدر رشت اما از مخالفان آن است. به باور او، هرچه طلبه خوب و ملتزم به فروع دین به حوزه ها جذب شوند باز هم کم است. مشروح گفتگوی صریح و جذاب شبکه اجتهاد با این استاد سطوح عالی حوزه علمیه گیلان، به قرار زیر است:
اجتهاد: آیا با کثرت ورودهای حوزه‌های علمیه در سالهای اخیر موافقید؟ به نظر شما این امر موجب کاهش توان خدمات‌دهی حوزه و همچنین کاهش میانگین سطح علمی حوزویان نشده است؟
علوی: قطعاً کمیت در جذب و نگاه کمی به این صنف یک ضرورت است تا جایی که نقل‌شده در زمان ممنوعیت پوشیدن لباس در دوره پهلوی اول، مرحوم حاج شیخ عبدالکریم مؤسس حوزه علمیه قم به برخی از موجهین غیر طلبه پول می‌داد –شاید از وجوهات البته نمیدانم- تا لباس بپوشند و در سطح شهر راه روند و در انظار مردم ظاهر شوند. پس صرف حضور روحانی در جامعه از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است خصوصاً با توجه به علنی شدن برخی از محرمات و تظاهر به آن‌ها مثل کشف حجاب و … لکن آنچه مهم‌تر از این حضور است این است که حوزویان باید پاسخگوی حداقل انتظارات باشند حتی اگر بگوییم کف خواسته‌های ما همین رفت‌وآمد در میان مردم باشد بنابراین در پاسخ به سؤال شما باید گفت: مسئله کمیت در پذیرش، یک امر نسبی است. نمی‌شود به‌صورت کلی صحبت کرد. مثلاً ضعفی که در مسائل پسینی در پذیرش ایجاد میشود یا نحوه آموزش و کمبود استاد و امور دیگر، وجود دارد. لذا نمی‌شود آن را منحصر کرد. چون وقتی کمیت بالا برود، بالطبع اگر کیفیت وجود داشته باشد، نتایج مطلوب حاصل میشود. لذا ازاین‌جهت نباید نگرانی وجود داشته باشد. نکته مهم نحوه کیفیت پذیرش و قرار دادن الگوهای صحیح در جهت پذیرش است. مدارسی چون مدرسه علمیه شهیدین یا مؤسسه آیت‌الله مصباح ، اگر خروجی‌های آن ملاحظه شود، می‌بینیم که خروجی‌های موفق داشته‌اند. فارغ‌التحصیلان این‌گونه مراکز هر جا باشند حرف برای گفتن دارند، عموماً با برنامهاند و موفق و ذیاثر.
پس آنچه مهم است کیفیت در جهت قرار دادن الگوهای صحیح به‌عنوان معیار است. همین مسئله در مرکز فقهی ائمه اطهار، مؤسسه بقیه‌الله و مدرسه آیت‌الله شبیری نیز هست. این مدارس، جزء مدارس موفق قم هستند. شما فکر می‌کنید این مراکز به‌صرف اینکه افراد کمی را پذیرش میکنند، موفق هستند؟ خیر بلکه اگر از حیث مالی تأمین می‌شدند، افراد بیشتری را هم پذیرش می‌کردند. وجه موفقیت آن‌ها الگوی صحیح آن‌هاست. بنده معتقدم مسئله پذیرش باید بر اساس الگوی صحیح صورت بگیرد. پذیرش گتره ای و اینکه هرکسی در هرجایی مدرسه داشته باشد ولو در یک شهرستان دورافتاده‌ای که دسترسی به استاد ندارد و کلاس‌هایی که تشکیل میشود، از کیفیت بسیار پایینی برخوردار باشد، خوب نیست. این کمیت این‌جوری، مقبول نیست؛ ولی کمیت نمی‌تواند مشکل‌زا باشد؛ مهم این است که الگوی صحیح در جذب داشته باشند.
اجتهاد: آیا شیوه فعلی پذیرش در حوزه‌های علمیه را صحیح می‌دانید یا آن‌که باید سازوکاری طراحی شود تا تنها نخبگان علمی، وارد حوزه شوند؟
علوی: به نظر من ملازمه‌ای وجود ندارد که اگر شیوه فعلی پذیرش در حوزه علمیه مشکل داشته باشد، فقط باید از نخبگان پذیرش شود. این دو مطلب از یکدیگر جدا هستند. بله این شیوه فعلی صحیح نیست اما نتیجه‌اش این نیست که فقط از نخبگان پذیرش شود. وجه آن‌هم این است که ما در میان علما و دانشمندان نه‌تنها در حوزه فقه شیعی بلکه در سایر مکاتب و ادیان و علوم، مملو از کسانی است که استعداد خاصی نداشتند ولی انسان‌های موفقی بوده‌اند. مثلاً سکاکی که راه خانه‌اش را فراموش میکرد ولی درنهایت مفتاح العلوم می‌نویسد که آن‌قدر سنگین است شرح مطول بر آن مینویسند و بازمی‌بینند مطول است حالا مختصرش میکنند و سر آخر هم از متون اصلی حوزه حذف میشود و کتب آسانتر جایگزین میشود! سکاکی شخصی بوده که مسیر خانه‌اش را با ریختن کاه پیدا می‌کرده و اگر احیاناً حیوانی در مسیر کاه را میخورده راه بازگشت را گم می‌کرده!! مرحوم علامه طباطبایی هم آن‌طور که معروف است دروس مقدماتی ایشان بیش‌ازحد معمول طول کشید البته ممکن است این مطلب به خاطر مسائل دیگری بوده باشد ولی به‌هرحال اگر یک استعداد و نبوغ خاصی به این شکل می‌بود، باید از اول خودش را نشان می‌داد. در علوم تجربی هم افراد زیادی داریم. اینکه بگوییم فقط از نخبگان پذیرش شود صحیح نیست. من معتقدم طلاب متوسط و حتی بعضاً پایین هم می‌توانند موفق باشند. اگر شیوه صحیح باشد، طلبه موفق میشود.
اجتهاد: خیلی از کسانی که به‌جایی رسیدند، لزوماً نابغه نبوده‌اند بلکه با تلاش و زحمت به‌جایی رسیده‌اند. لذا ممکن است یک شخصی که از روستا وارد حوزه میشود درزمینه تبلیغ بسیار موفق باشد.
علوی: نکته درستی است. به نظر بنده آنچه مهم است قابلیت خود افراد و نگاهش به جایگاه خود است. برخی طلاب برای تبلیغ ساخته‌شده‌اند. برخی برای اجتهاد و برخی برای پژوهش ساخته‌شده‌اند. لذا شخص باید تأمل کند و به قابلیت‌های خود پی ببرد. نکته مهم این است که حوزه در مصاحبه‌هایی که در پذیرش انجام می‌دهد، قابلیت‌ها را ببینند و نگاه صحیحی به جایگاه داشته باشند. یکی از مشکلات حوزه، پذیرش گتره ای است. یک‌وقت صحبتی بود که برخی به شیوه دروش حوزه اشکال می‌کردند. دیدم یکی از بزرگان حوزه اشاره کردند که این سبک در حوزه امتحان خود را پس داده است و مجتهد می‌سازد. صحبت این است که آیا شیوه‌های دیگر را هم امتحان کرده‌اید؟ این واقعاً یک مشکل بزرگ است. به‌جرئت می‌توان گفت الآن یک یا دو درصد طلابی که پذیرش می‌شوند به اجتهاد نمی‌رسند. حتی از این مقدار هم کمتر است. حال آیا این روش صحیح است که این‌همه هزینه صورت بگیرد و نگاه مجتهد پرور هم داشته باشید ولی نتیجه نگیرید؟ اولاً شما اجازه آزمودن شیوه‌های دیگر را ندادید. ثانیاً اینکه ما نیاز به مجتهد داریم، مگر قرار است همه مجتهد شوند؟
اجتهاد: آیا کثرت نهادهایی که نیازمند حضور روحانی و حوزوی در آن‌ها هستند، دلیل مناسبی برای افزایش قابل‌توجه تعداد طلاب است؟
علوی: این نیاز نهادهای کاملاً صحیح است و بخشی از وظیفه حوزه این است که باید پاسخگوی نهادها هم باشد. حوزه برای این نهادها چه فکری کرده است. شما که می‌گویید این سبک حوزه نتیجه‌اش را نشان داده و مجتهد پرور است، مگر قرار است هر طلبه‌ای که درس می‌خواند مجتهد شود؟ بله آرمان یک طلبه اجتهاد است ولی طلبه‌ای که الآن در عقیدتی سیاسی ارتش استان سیستان و بلوچستان مشغول کار است، ارتباطش با حکومت اصل سببی بر مسببی چیست؟ اصلاً برخی حوزه نیامده‌اند برای اینکه دقائق فقهی را بفهمند و مجتهد شوند، بلکه برای جهات دیگری به حوزه آمده‌اند. برخی از طلاب به بیشتر از اصول فقه مرحوم مظفر که کتاب خوبی است و شرح لمعه که یک دوره کامل فقه است، نیازی ندارند. طلبه در هر منصبی که باشد، باید با احکام آشنایی داشته باشد. مسائل رساله توضیح المسائل را بداند. مردم لباس پیغمبر صلی‌الله علیه و آله را به احکام مرتبط می‌دانند. طلاب نیز باید با احکام آشنایی داشته باشند. لذا این مقدار آشنایی برای برخی از طلاب نه‌تنها کفایت می‌کند بلکه نهایتش هم هست.
ما وقتی در قم هستیم با این نگاه پرورش پیدا کردیم که کسی که در نهادهای غیر حوزوی یا حتی تبلیغ مشغول می‌شد، عرضه درس خواندن ندارد. در نظام سنتی حوزه، جدایی از درس خیلی مسئله غریب و غیرقابل اعتنایی است درحالی‌که در بعض موارد و با توجه به ضرورت‌های مختلف گاهی امر بسیار مطلوبی است. البته اگر بهانه شخص برای ورود به حوزه، اشتغال در نهادهای غیر حوزوی باشد، این درست نیست. متأسفانه در شهرستان‌ها این نگاه پررنگ‌تر است و کمتر نسبت به اجتهاد فکر میکنند. گویا اجتهاد را یک امر غیرقابل دستیابی می‌دانند. لذا ورودش به حوزه برای قضاوت یا امام‌جمعه شدن است. حوزه باید برای این افراد هم‌فکر کند. خلاصه با توجه به خروجی‌هایی که انتظار داریم، این نحوه پذیرش درست نیست. لذا اگر حوزه فقط بخواهد افرادی را برای حضور در سایر نهادها پذیرش کند، این کار نه‌تنها ثمره‌ای ندارد بلکه اثر معکوس نیز دارد. چون نهادهای غیر حوزوی نیز به افراد فاضل نیاز دارند. پس این مطلب که برای تأمین نیاز نهادهای غیر حوزوی در پذیرش اهمال‌کاری شود، اصلاً کار درستی نیست.
اجتهاد: آیا با افزایش تعداد ورودیهای حوزه‌های علمیه، بدون هماهنگی با مراجع تقلید که تأمین‌کننده اصلی شهریه طلاب هستند موافقید؟ به نظر حضرت‌عالی و با توجه به محدودیت وجوهات شرعی، افزایش تعداد طلاب، موجب کاهش امکان خدمات مالی و رفاهی به آن‌ها و افزایش روزافزون سطح فقر آن‌ها نمی‌شود؟
علوی: اولاً با توجه به جایگاه مرجعیت معتقدم نه‌تنها در اموری که به حوزه مربوط است بلکه در همه امور جامعه باید نظر مراجع عظام تقلید حفظهم الله لحاظ شود؛ اما اینکه بگوییم چون مراجع تأمین‌کننده منابع مالی حوزه هستند باید از حضرات سؤال کنیم، حرف درستی نیست. به نظر من چرخه اقتصادی در حوزه خیلی شفاف است! چون هر چه طلاب خوب بیشتر باشند، باورهای دینی مردم بالاتر می‌رود. هر چه باورهای دینی مردم بیشتر شود، التزام به فروع نیز بیشتر خواهد شد و هر چه التزام به فروع بیشتر شود، وجوهات نیز بیشتر خواهد شد. باز مشکل به کیفیت برمی‌گردد. ما تعداد زیادی از طلاب را پذیرش کرده‌ایم درحالی‌که خروجی بسیار اندکی دارد. متأسفانه طلاب در تقویت باورهای دینی مردم بسیار ضعیف عمل کرده‌اند. حوزه فقط به سمت عالم پروری پیش رفته است نه روحانی پروری. همان‌طور که تحصیل باید تقویت شود، تهذیب و اخلاق نیز باید تقویت شود. الآن بحث اخلاق در حوزه کیمیا شده است. یک‌وقتی در برخی از مدارس اصفهان، طلاب در نماز شب خودشان، دعای ابوحمزه ثمالی می‌خواندند ولی الآن این مسائل تبدیل به افسانه شده است.
اجتهاد: اینکه شخصی وارد حوزه میشود و از ابتدا تا آخر عمر از مراجع شهریه می‌گیرد، آیا این درست است؟
علوی: این مطلب غیر از سؤال قبلی است. به نظر من هم باید طلاب تا زمانی که درس می‌خوانند، از کمک‌هزینه تحصیلی استفاده کنند اما بعد از مدتی که درسشان به حد مطلوبی رسید، باید نظام شهریه مدیریت شود و با توجه به جامعه هدف پرداخت شود که آن‌هم متفاوت است، ممکن است کسی بخواهد به جِدّ ادامه دهد و مسیر اجتهاد را طی کند که باید حمایت شود و پس‌ازآن مدرسین و محققین و ائمه جماعات و هر فردی که با این لباس در جهت نشر معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام در حال خدمت است و الا کسی که مسئول گزینش اداره آب و فاضلاب میشود چرا باید شهریه امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف را بگیرد؟!
اجتهاد: با توجه به اینکه ورودیهای حوزه در سال جاری نسبت به سال قبل، به‌شدت کاهش‌یافته است، یکی از چالش‌ها این است که برخی از مدارس تقریباً به تعطیلی کشانده شده است، آیا این کاهش متقاضی امری مطلوب است یا باید برای ورود به حوزه، تبلیغات صورت بگیرد؟
علوی: این مسائل، زودگذر است. الآن با توجه به وضعیت اقتصادی و نگرانی از مسائل معیشتی، شاید متقاضی ورود به حوزه کم شده است؛ اما همه دردسر این است که ما طلبه موفق تربیت نمی‌کنیم. در حوزه فقط مسائل علمی مطرح میشود. متأسفانه مسائل اخلاقی به‌شدت در حوزه کمرنگ شده است. روحانی با حوزوی، متفاوت است. تبلیغ برای حوزه باید به‌صورت عملی باشد. باید حوزه به سمت تربیت روحانی پیش برود. من برای ورود به حوزه تبلیغ نمی‌کنم. متأسفانه خود حوزه چنین نگاهی دارد. ما نتوانستیم حوزه را به‌گونه‌ای جلوه بدهیم که افراد مشتاقانه به حوزه وارد شوند. لذا شاهد ریزش شدید طلاب هستیم. چرا جوان‌ها بااینکه می‌دانند خیلی از رشته‌های دانشگاهی، بازار کار ندارد، بازهم دانشگاه را رها نمی‌کنند؛ اما حوزه بااینکه آینده کاری خوبی دارد، بازهم نتوانسته در امر تبلیغ حوزه نسبت به دانشگاه موفق باشد.
اجتهاد: با توجه به اینکه حضرت‌عالی مسئول آموزش حوزه هستید، به نظر شما ورودیهای حوزه افراد ضعیفی بودند یا خیر؟
علوی: آنچه ما الآن در خروجی این چند سال می‌بینیم، معلوم میشود که پذیرش سالهای قبل بعضاً، به‌درستی صورت نگرفته است. متأسفانه تمام اهتمام حوزه به کمیت شده است و فقط نمره ملاک شده است. طلاب اهتمامی به مطالب علمی ندارند. نظام پذیرش واقعاً ایراد دارد. این نظام باید اصلاح شود.
بنده مخالفتی با پذیرش زیاد طلاب ندارم؛ اما باید طلاب خوب پرورش پیدا کنند و باسواد باشند. باید الگوی صحیحی در اختیار طلاب قرار بگیرد. متأسفانه افقی که برای طلبه ترسیم میشود، صحیح نیست. اینکه انسان از اول بداند می‌خواهد چه‌کار کند، بسیار مهم است.
