شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
مجموعه ۲۷ جلدی موسوعه فقهی علامه محمدحسین کاشف الغطاء(ره) به همت مرکز احیای آثار اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به چاپ رسید.
به گزارش شبکه اجتهاد، علامه آیت‌الله شیخ محمدحسین کاشف الغطاء پس از ارتحال استاد بزرگوارش آیت‌الله سیدمحمد کاظم یزدی، بنا به درخواست مقلدین رساله‌های سؤال و جواب عربی، زاد‌المقلدین، مناسک حج، وجیزه الاحکام، حاشیه بر عروه الوثقی و… را تحریر کردند. وی تا پایان عمر با عزت خویش هماره تکیه بر مسند تدریس داشت و جمعی از بزرگان را از سعه علمی و شخصیتی خود بهره‌‌مند می‌ساخت.
درحوزه پژوهش و نگارش از زمره عالمان پرکاری بود که با کتاب أنس و الفتی خاص داشت. نخستین نگارش وی کتاب العبقات العنبریه فی طبقات الجعفریه پیرامون تاریخ نگارش خاندان کاشف الغطاء است. ورود او به تالیف و تحقیق موضوعات مختلف در عرصه‌های گوناگون علمی، حاصلش موسوعه سترگ کاشف الغطا در ۳مجموعه مستقل از هم محقق شده است. شاید بتوان ادعا کرد تنها نکته کاملا مشهود در بخش وسیعی از آثار علامه کاشف الغطا دغدغه‌های فکری _ اجتماعی است که وی را جزو عالمان بیدار مصلح قرار می‌دهد.
از آنجا که گستره آثار قلمی علامه کاشف الغطاء زیاد است، بنا شد آثار ایشان در سه مجموعه مستقل: کلام به همراه دو مدخل در ۱۴ مجلد، اصول و فقه در ۲۷ مجلد و متفرقات (سیاسی، تاریخی، ادبی) در ۱۸ مجلد ارائه شود که بحمد الله مجموعه کلامی و فقهی به زیور طبع آراسته شد و مجموعه سوم نیز ان شاءالله در آینده نزدیک به چاپ می‌رسد.
مجموع آثار فقهی کاشف الغطاء
مرحوم علامه کاشف الغطاء در حوزه نجف تحولات نویی را در فقه ایجاد کرد. او فقیهى بود با حجت و برهان قوى، مجتهدی بود مجدد و نواندیش که همتای او در میان علمای مسلمان کمتر یافت می‌شود. وی به دلیل نواندیشی دینی، آوازه بلندی داشت، به حدی که از سراسر دنیا برای ایشان نامه و استفتاء می‌آمد که مجموع این‌ها چندین کتاب شده است. گذشته از تبحر علمی شگرف، شناخت گسترده ایشان از زبان عرب و لغت و تسلط بر بلاغت و بیان در رسیدن به جایگاه بلند علمی او را یاری می‌کرد.
اگر کسی مرورى بر آثار و تألیفات فقهى علامه کاشف الغطاء داشته باشد، این مدعا را با تمام وجود تأیید می‌کند و به خوبی در می‌یابد که او فقیهى آشنا به مبانى فقه و فقاهت، مقید به اجتهاد روشمند و منضبط و در عین حال مبتکر، خلّاق و برخوردار از حریت و شجاعت در نقد آراى فقهى اساتید و اظهار نظرهاى جدید است. در آثار و تألیفات فقهى او خصوصیات و ویژگىهایى چند وجود دارد؛ ویژگىهایى که هر یک مىتواند امتیازى براى فقیه به شمار آید.
عناوین مجموعه حاضر
۱. المدخل: قراءه فی فقه الشیخ الفقیه محمّد الحسین آل کاشف الغطاء: این کتاب در چهار بخش درباره نظرات فقهی و اصولی کاشف الغطا نوشته شده است. بخش اول: کلیات بحث در هفت فصل: فصل اول تعریف علم فقه و ابواب آن، دوم تاریخچه مرجعیت شیعه امامیه در قرون گذشته، سوم: الاجتهاد عندالشیعه الإمامیّه، چهارم: ولایت فقیه، پنجم: أدلّه بعض القواعد الفقهیّه، ششم: الحکمه والمصلحه، هفتم: الجمع بین الحکم الظاهری والواقعیّ، بخش دوم درباره کاشف الغطا و آثار فقهی ایشان، بخش سوم: ویژگی فقه علامه شیخ محمّد الحسین آل کاشف الغطا، و بخش چهارم: سیری در آراء اصولی و فقهی کاشف الغطا.
۲. بحوث أُصولیّه ج۱: شامل دو رساله از مباحث اصول، مانند: أضواء علی کفایه الأُصول وأضواء علی فرائد الأُصول میباشد.
۳. بحوث أُصولیّه ج۲: این کتاب شامل مجموعه‌‌ای از رساله ها و تعلیقات اصولی مانند: تنقیحات أصول الفقه فی مباحث الألفاظ، بعض أبحاث قوانین الأُصول، رساله فی الجمع بین الحکم الظاهری والواقعی، حاشیه علی کفایه الاُصول و حاشیه علی الفصول فی علم الاُصول است.
۴. شرح العروه الوثقی / کتاب الطهاره / المبسوط ج۱: مشتمل بر بحث اجتهاد و تقلید، اقسام آب و بخشی از مباحث نجاسات. میباشد.
۵. شرح العروه الوثقی /کتاب الطهاره / المبسوط ج۲: مشتمل بر بخشی از مباحث نجاسات و مطهرات.
۶. شرح العروه الوثقی/ کتاب الطهاره / المبسوط ج۳: مشتمل بر احکام وضو.
۷. شرح العروه الوثقی / کتاب الطهاره / المبسوط ج۴: مشتمل بر اقسام غسل.
۸. شرح العروه الوثقی / کتاب الطهاره / المبسوط ج۵: مشتمل بر احکام اموات و تیمم.
۹. شرح العروه الوثقی / کتاب الطهاره / الوسیط ج۱: شامل مباحث اجتهاد و تقلید، فصلی در اقسام آب، در نجاسات، در مطهّرات و أحکام اوانی میباشد.
۱۰. شرح العروه الوثقی / کتاب الطهاره / الوسیط ج۲: مشتمل بر احکام تخلّی، استنجاء، استبراء، وضو، احکام وضوء جبیره، حکم دائم الحدث، احکام غسل ها و تکفین میت میباشد.
۱۱. شرح العروه الوثقی / کتاب الصلاه ج۱: شامل: حقیقت صلات، اعداد فرائض و نوافل، أوقات صلات یومیّه ونوافل آن و قبله است.
۱۲. شرح العروه الوثقی / کتاب الصلاه ج۲: شامل: ستر و ساتر، مکان مصلّی و اذان واقامه میباشد.
۱۳. شرح العروه الوثقی / کتاب الصلاه ج۳: شامل: قرائت، رکوع، سجود، تشهد، سلام، قنوت و مبطلات صلات است.
۱۴. تحریر المجلّه ج۱: شامل: یک مقدمه طولانی حاوی ۱۷۴ قاعده فقهی در باب معاملات، کتاب اوّل در بیوع مشتمل بر یک مقدمه و هفت باب، مقدمه در بیان اصطلاحات فقهی بیع و باب اول در بیان مسائل مربوط به عقد بیع و باب دوم در بیان مسائل مربوط به مبیع. لازم به ذکر است: «مجله الأحکام العدلیه» نخستین کتاب قانون، بر اساس فقه حنفی اهل سنت است که در دولت عثمانى به سال۱۸۶۹ م در همه محاکم مبناى قضاوت قرار می‌گرفت و در دانشکدهها تدریس می‌شد. شرح‌های مختلفی از سوی علمای اهل سنت بر آن نگاشته شده است، در میان فقهای شیعه کاشف الغطاء اولین فقیهی است که به شرح آن تحت عنوان «تحریر المجله» بر اساس فقه اهل بیت اقدام کرده است.
۱۵. تحریر المجلّه ج۲: ادامه کتاب اول (باب سوم در بیان مسائل مربوط به ثمن، باب چهارم در بیان مسائل مربوط به ثمن ومتمن بعد از عقد، باب پنجم در بیان مسائل مربوط به تسلیم وتسلّم، باب ششم در بیان اقسام خیارات و خاتمه – باب هفتم- در أحکام خیارات ) و کتاب دوم در اجاره، کتاب سوم در کفالت، کتاب چهارم در حواله و کتاب پنجم در رهن.
۱۶. تحریر المجلّه ج۳: مشتمل بر کتاب ششم در اماتات، کتاب هفتم در هبه، کتاب هشتم در غصب و اتلاف، کتاب نهم در حجر واکراه وشفعه و کتاب دهم در أنواع شراکت.
۱۷. تحریر المجلّه ج۴و۵: جزء جهار شامل: کتاب یازدهم در وکالت، دوازدهم در صلح وابراء، سیزدهم در اقرار، چهاردهم در دعاوی، پانزدهم در بینات و تحلیف و شانزدهم در قضاء. اما جزء پنجم مشتمل بر مسائل مربوط به نکاح، طلاق، دین، وصیّت و وقف میباشد.
۱۸. دائره المعارف العلیا ج۱: تحت عنوان «أسئله وأجوبه فی المسائل الکلامیّه» بر سه قسم است: قسم اوّل: مشتمل بر ۲۲سؤال وجواب در تفسیر بعض آیات و اخبار صادره از معصومین(ع). قسم دوم: مشتمل بر ۴۸سؤال وجواب در مسائل فلسفی و کلامی. قسم سوم: شامل بر ۲۳ سؤال و جواب در مسائل متفرقه.
۱۹. دائره المعارف العلیا ج۲: تحت عنوان «سئله وأجوبه فی المسائل الفقهیّه» شامل ۶۲۸۰ سؤال وجواب در۲۰ فصل زیر تنظیم شده است: فصل در اجتهاد و تقلید، در طهارت، احکام الأموات، صلات، خمس، زکاه، صوم، حج، بیع، مکاسب، رهن، دین، وقف، هبه، نذر، صلح، شرکت، وصایا، نکاح، انفقات، طلاق، مواریث، قضا، شهادات، حدود، دیات و احکام متفرقات فقه.
۲۰. سؤال وجواب فی الفتاوی الفقهیّه: شامل ۴۰۰ سؤال و جواب در باره کتاب طهارت، صلات، صوم، زکاه خمس، کفّارات، جهاد، حجّ و مکاسب به ضمیمه رساله فی القواعد الکلّیّه الفقهیّه شامل ۱۲۶ مورد قواعد.
۲۱. تعلیقات علی العروه الوثقی: شامل: کتاب اجتهاد وتقلید، طهارت، صلات، صوم، زکات، خمس، حجّ، اجاره، مضاربه، شرکت، مزارعه، مساقات، ضمان، نکاح و وصیّت.
۲۲. تعلیقات علی المکاسب: شامل: المکاسب المحرّمه، کتاب البیع، کتاب الخیارات و رساله فی قاعده من ملک.
۲۳. تعلیقات علی سفینه النجاه و ریاض المسائل و الروضه البهیّه: تعلیقه بر سفینه النجاه در چهار جلد با عناوین ذیل تدوین و تألیف شده است:
یک مقدمه و چهار مقصد: مقصد نخست در عبادات، مقصد دوم مشتمل است بر کتب امر به معروف و نهى از منکر، احیاى موات، قصاص و دیات و…. مقصد سوم عقود و مقصد چهارم ایقاعات و خاتمه در بحث جهاد میباشد. ریاض المسائل: این تعلیقه شامل حواشی کتاب الطهاره تا الرکن الثالث فی الطهاره الترابیّه میباشد و برای بقیه تعلیقه‌‌ای نوشته نشده است؛ و تعلیقه مختصری بر کتاب شرح لمعه شهید ثانی.
۲۴. تعلیقات علی تبصره المتعلّمین: شامل: کتاب اجتهاد وتقلید، طهارت، صلات، صوم، زکات، خمس، حجّ، جهاد، متاجر، اجاره و ودیعه وتوابع آنها، دیون، هبه، نکاح، طلاق، عتق، ایمان، میراث، قضاء، شهادات، حدود، قصاص و دیات میباشد.
۲۵. وجیزه الأحکام والوجیزه فی أحکام الاجتهاد والتقلید والطهاره: اولی مشتمل بر شش جزء است، جزء اول: در عبادات، جزءدوم: مسائل حلال و حرام، جزء سوم: درعقود معاوضات و مجّانیّات، جزء چهارم: در اموال، میراث، نذر، یمین، عتق و کفّارات، جزء پنجم: در نکاح وتوابع آن، جزء ششم: در عقوبات و جزاءات از حدود و قصاص و دیات. دومی: مشتمل بر کتاب اجتهاد و تقلید، و بخشی از کتاب طهارت است.
۲۶. بحوث فقهیه (آثار فارسی): مشتمل بر یک کتاب و شش رساله: کتاب زاد المقلّدین(رساله عملیه بصورت سؤال و جواب) در دو جزء: حزء اول: شامل بحث طهارت تا آخر زکات و خمس، جزء دوم: شامل کتاب معاملات و تجارات، ارث، مطاعم و مشارب، صید و ذباحه، نکاح و طلاق، رساله در مناسک حجّ، المسائل القندهاریّه شامل هشت سؤال و جواب فقهی و کلامی، رساله فوائد جلیله شامل سه سؤال و جواب، حاشیه بر منهج الرشاد و مجمع الرسائل شامل احکام اجتهاد و تقلید تا پایان احکام خمس، حاشیه بر عین الحیاه، رساله‌‌‌ای در ا مر به معروف ونهی از منکر.
۲۷. الفهارس: شامل فهرست آیات کریمه، احادیث شریفه، اسماء معصومین، کتاب‌ها در متن، اعلام، فهرست اماکن و بقاع متبرکه، ادیان، جماعات و قبائل، اشعار و مصادر تحقیق میباشد.
