شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
حجت‌الاسلام الهی خراسانی گفت: مشکلاتی که امروز در فضای علوم اسلامی وجود دارد، از مرز کمبود نواندیشی یا نوآوری‌های قابل توجه گذشته و بحرانی که اکنون پیش رو داریم، جابجایی مرجعیت علوم اسلامی از ایران به خارج از کشور است.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی الهی خراسانی، در جمع رئیس و معاونان دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان طی سخنانی با اشاره به مطلب فوق گفت: این مشکل تقریبا یک دهه است که آغاز شده و اکنون جدی‌تر شده است، یعنی مفاهیم، پارادایم‌ها و نظریاتی که در یک دهه اخیر در زمینه علوم اسلامی مطرح شده، در مراکز اسلام‌شناسی و شیعه‌شناسی در کشورهایی نظیر کانادا، آمریکا، انگلستان و اسرائیل تولید شده است و در سال‌های اخیر، تفاهم نامه‌های وسیعی که میان مراکز شیعه‌شناسی امضا شده و آخرین آن در سال گذشته میان دانشگاه تل‌آویو و دانشگاه‌های پرینستون و آکسفورد امضا شد و فعالیت غول‌های علمی در پروژه‌های مشترک، بسیار معنادار است.
رئیس میز توانمندسازی و توسعه علوم اسلامی ادامه داد: نمی‌خواهم بگویم که توطئه‌ای در راه است، آنها فعالیت علمی خود را انجام می‌دهند، ولی این مسئله باعث شده که مرجعیت علمی در علوم اسلامی، از دست آن خارج شود و متاسفانه حوزه تحرک کافی را برای این منظور ندارد.
الهی خراسانی با بیان اینکه ده‌ها مسئله پیش روی میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی قرار دارد، افزود: در سال‌های پایانی دهه ۸۰، مجموعه مسائل پانزده گانه‌ای در هیئت امنای دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم مطرح شد که از جمله آنها، ضعف در پاسخ به نیازها و عدم رشد بایسته علوم اسلامی بود.
علوم اسلامی توان کافی برای پاسخ دادن به نیازها را دارد؟
عضو هیئت علمی مرکز تخصصی آخوند خراسانی دفتر تبلیغات اسلامی مشهد، اضافه کرد: به پیشنهاد بنده این دو مسئله یکپارچه شد و با استحصال مسائل پیش روی علوم اسلامی، سندی تهیه و به هیئت امنای دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم تحویل داده شد، لذا یکی از میزهای تخصصی دفتر، توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی نام گرفت. مسئله‌ای که در سند میز ذکر شده و نقطه کانونی به شمار می‌رود، این است که آیا علوم اسلامی توان کافی برای پاسخ دادن به نیازها را دارد یا خیر. مشکل ما این است که پاسخ‌های لازم را نداریم و ریشه این مشکل، به فقدان توان کافی در علوم اسلامی برای پاسخگویی برمی‌گردد.
رئیس میز توانمندسازی و توسعه علوم اسلامی تصریح کرد: علوم اسلامی به لحاظ محتوای علمی آمادگی کافی برای حل مسائل تازه را ندارد، چه مسائل فردی و حاکمیتی و چه مسائل پیش روی انسان معاصر. از طرف دیگر نه به لحاظ تعداد و نه به لحاظ کیفیت نیروی انسانی، توان لازم را برای پاسخگویی ندارد. امروز در هر مقوله‌ای که دست نیاز دراز می‌کنیم، معمولا کسانی که آمادگی علمی دارند، آنقدر درگیر پروژه‌های پژوهشی مختلف هستند که به زحمت می‌توان آنها را برای ورود به فضای تازه قانع ساخت.
استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهدادامه داد: آسیب جدیدی که در دو دهه اخیر پدیدار شده، ورود بزرگانی است که توان عمومی خوبی در زمینه علم دارند، ولی فرصت تمرکز بر حوزه معینی را پیدا نکرده و با نوعی عام‌گرایی سراغ مسائل تازه رفته‌اند که مشکلاتی را ایجاد کرده است.
الهی خراسانی، ضعف سوم علوم اسلامی در پاسخ به نیازها را نظام‌های پشتیبان خواند و افزود: نظام پژوهشی این توان را ندارد که انگیزه‌های پژوهشگران را به سمت نیازها بکشاند و میان مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان علوم اسلامی ارتباط برقرار کند. این نظام حتی در برخی از مقولات، خط‌کش‌ها و معیارهای اقتباسی دارد که قابل دفاع نیست.
رئیس میز توانمندسازی و توسعه علوم اسلامی اضافه کرد: امروز معیار ارزیابی پژوهشی در علوم اسلامی، تعداد مقالات تعیین شده است، در حالی که ۶۵ درصد تولیدات علوم اسلامی را کتاب تشکیل می‌دهد و این شاخص ناسازگار با واقعیت علوم اسلامی را همچنان اعمال می‌کنیم.
همچنان در فضای علوم اسلامی، تولید علم یا پاسخ به نیازها، ارزشگذاری مناسبی نمی‌شود
وی ادامه داد: واقعیت تلخ این است که در فضای علوم اسلامی همچنان تولید علم یا پاسخ به نیازها، ارزشگذاری مناسبی نمی‌شود. سوال اول و آخری که از یک فاضل حوزوی می‌پرسند، به محفوظات علمی و کتاب‌هایی که تدریس می‌کند برمی‌گردد؛ در این نظام ارزشی کسی نمی‌پرسد شما چه نظریه تازه‌ای را ابداع کرده یا چه طرح تحقیقاتی داشته‌اید که یکی از مشکلات کشور را حل کرده باشد؟
الهی خراسانی ادامه داد: ارزشی که فضای ارزیابی و فرهنگ عمومی حوزه برای مسئولیت‌ها و مدیریت‌های داخل آن قائل می‌شود، متاسفانه بیش از تراز تکریمی است که باید برای اساتید و محققان قائل شود. ما حتی در حوزه علوم اسلامی به اندازه دانشگاه هم نتوانستیم کنترل هنجارهای علمی را به دست اساتید بسپاریم. افراد در یک پروسه مدیریتی رشد می‌کنند، بدون اینکه تولیدات علمی داشته باشند و مثلا معاون آموزشی یا پژوهشی می‌شوند، بنابراین کسی که مسائل و مشکلات دنیای علم را درک نمی‌کند، مدیریت امور علمی را به دست می‌گیرد.
بنابر گزارش حوزه، این استاد حوزه علمیه مشهد افزود: در فرهنگ حوزه، ارتباط با جامعه نقص شمرده می‌شود؛ اگر کسی درگیر کاربردی‌سازی علوم اسلامی شود، می‌گویند آدم اجرایی است؛ اگر درگیر پاسخ به نیازهای دستگاه‌های نظامی شود، می‌گویند آخوند حکومتی است؛ اگر با بدنه جامعه تماس بگیرد، می‌گویند آخوند مسجد است و همچنان پاسخ به نیاز در فرهنگ عمومی در حاشیه می‌ماند.
رئیس میز توانمندسازی و توسعه علوم اسلامی در پایان سخنان خود با بیان اینکه این فرهنگ درونی انعکاس بیرونی نیز داشته است، گفت: مجموعه این مشکلات باعث شده تا حوزه علمیه به لحاظ مرجعیت علمی هنوز جایگاه مناسب را نداشته باشد، یعنی علوم اسلامی در منظومه فرهنگستان‌های علوم و مجموعه نمایه‌سازی علم سهم کمی دارد. مردم و نخبگان خارج از حوزه واقعا با دیسیپلین‌هایی که نام علوم اسلامی بر آنها گذاشته‌ایم، آشنا نیستند.
