بررسی فقهی مساله تلقیح مصنوعی

اثر جدید حجت‌الاسلام محمدحسن ربانی بیرجندی، استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد با عنوان «بررسی فقهی مسأله تلقیح مصنوعی؛ شرح مسائل خاتمه تحریر الوسیله» به اهتمام هیئت اندیشه ورز دین، سلامت و سبک زندگی معاونت پژوهش حوزه علمیه خراسان منتشر شد.

به گزارش خبرنگار اجتهاد، اثر مزبور بخشى از سلسله دروس خارج فقه مسائل مستحدثه استاد ربانى بیرجندى است که در موضوع تلقیح مصنوعى و بر اساس کتاب شریف تحریر الوسیله مرحوم امام خمینى (رضوان الله علیه) ارائه شده و در واقع شرحى مبسوط بر فتاوا و مبانى فقهى بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامى است، که از ویژگى‌هاى مهم و ممتاز این اثر است.

تلقیح مصنوعى به عنوان یکى از روش‌هاى نوین باردارى توانسته است پاسخى باشد براى خانواده‌هایى که سالیان متمادى در حسرت و آرزوى داشتن فرزند به سر‌ می‌‌برند، لکن یکى از دغدغه‌هاى جدّى و مهم جامعه اسلامى مباحث فقهى و شرعى روش‌هاى مختلف تلقیح مصنوعى است، که در این کتاب استاد محترم ضمن بررسى روش‌هاى متفاوت آن با نگاهى دقیق و مجتهدانه احکام فقهى و آثار و نتایج روش‌هاى گوناگون، تلقیح را تبیین نمودند.

در بخش نخست این کتاب تعریف لغوی و اصطلاحی تلقیح و پیشینه بحث فقهی از تلقیح مطرح شده است، در این باره می‌خوانیم: «بسیارى از نویسندگان به تاریخ بحث تلقیح، شیوه پیدایش آن و عکس العمل دانشمندان مذهبى پیرامون آن متعرّض شده‌اند، ولى کتاب «أطفال الأنابیب بین العلم والشریعه» تألیف دکتر زیاد احمد سلامه و مقاله «التلقیح الصناعی بین العلم والشریعه» تألیف السیّد شهاب الدین الحسینى، بسیار مناسب است این مقاله قبلاً در مجلّه فقه اهل البیت فارسى و عربى چاپ شده(۱)، و در کتاب «قرائات فقهیّه معاصره» (ج۱ ص۱۶۷) نیز تجدید چاپ شده است.

این دو کتاب و نیز مقاله مذکور، تاریخ پیدایش مقوله تلقیح صناعى را خوب پیگیرى کرده و از عکس العمل‌هاى مثبت و منفى دانشمندان الهى گزارش داده‌اند. نمى‌توان گفت بعد از موافقت پزشکان که این کار را به ثمر رساندند دانشمندان الهى اتفاق داشته باشند، ولى با گذشت زمان مسأله رام تر و آرام تر شد و بیشتر الهیّون به جواز آن حکم کرده اند.»

سپس در این کتاب، فروع و صور مختلف تلقیح مورد بررسی قرار گرفته است، مانند تلقیح بین زوج و زوجه و تلقیح بین اجنبی و اجنبیه، و ادله قائلین به جواز و حرمت تلقیح در این موارد ذکر و تحلیل شده است.

از مباحث دیگر مطرح شده در کتاب «بررسی فقهی مساله تلقیح مصنوعی» حکم لوازم حرام تلقیح است، مانند نظر به اجنبیه، استمناء، ادخال نطفه در رحم اجنبیه و باردار شدن زنان باکره  می‌باشد. همچنین حکم فرزند متولد شده از روش‌های باروری مصنوعی به تفصیل بررسی و تحقیق شده است.

در بخشی از اثر مزبور برخی از قواعد فقهیه مرتبط مانند قاعده فراش و قاعده احتیاط در فروج مورد بحث قرار گرفته است. بررسی حکم ارث در موارد تلقیح مصنوعی، رحم اجاره‌ای، فریز کردن نطفه و تخمک نیز در این کتاب مطرح شده است.

از ویژگی‌های این اثر تتبع و تحقیق کامل و جامع نویسنده و اشاره به اقوال مختلف و منابعی به این بحث پرداخته‌، می‌باشد.

گفتنی است، کتاب «بررسی فقهی مسأله تلقیح مصنوعی؛ شرح مسائل خاتمه تحریر الوسیله» به اهتمام هیئت اندیشه ورز دین، سلامت و سبک زندگی، با شمارگان ۵۰۰ نسخه و در ۴۰۴ صفحه در قطع وزیری با مبلغ ۵۵ هزار تومان از سوی انتشارات حوزه علمیه خراسان منتشر و چاپ شده است.

یادآوری می‌شود، هیئت اندیشه ورز در سال‌های اخیر با برگزاری دروس خارج در موضوعات پزشکی توانسته است اقدام ارزشمندی در تحول دروس خارج حوزه علیه مشهد ایفا کند، که اثر مزبور حاصل یکی از این دروس است.