شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: با نگاهی به دروس خارج حوزه علمیه یک نکته بوضوح خودنمایی می‌کند و آن این که در نوع دروس بررسی تاریخچه مسئله کنار گذاشته شده است. پیش از این بوده‌‌‌اند مدرسینی که در هر مسئله فقهی یا اصولی ابتدا تاریخ مساله را از ابتدای پیدایش تا کنون در فقه یا اصول شیعه و اهل سنت بررسی می‌کرده‌اند. الآن هم کم و بیش هستند مدرسان محقق و توانمندی که بر این عهد استوار مانده و دروس مجتهدپروری دارند؛ اما تعداد این درس‌‌‌‌ها اندک است.
نکته مهمتر موضوعی است که تا پیش از این هم بسیار نادر بوده و خود امری بس مهم و قابل توجه است و آن بررسی تاریخ تطور مسائل علم است که بسی سخت تر از پیشین است. در تقریرات فقهی جسته و گریخته به برخی موارد برمی‌خوریم که برای تثبیت یا رد یک نظر تاریخ تطور آن بررسی شده اما چنین امر مهمی در نوع درس‌‌‌‌ها و کتب امری مغفول مانده است. هر دو برای تربیت شاگرد و برای این که شاگردانی مجتهد بار بیایند بسیار موثر است. هر دو برای این که ذهن شاگردان را باز کرده و منحصر به دیدگاههای استاد نکند بسیار موثر است هر دو برای این که رابطه با تراث علمی باقی بماند بسیار حیاتی است.
امروز در حوزه، درسی به نام تاریخ تطور مسائل اصول یا مسائل فقهی نداریم یا لااقل بنده سراغ ندارم. احاطه بر اقوال فحول و علمای گذشته و ادله آنان از یک سو و مهمتر از آن تجزیه و تحلیل آن سهم مهمی در پیدا کردن ملکه اجتهاد دارد. امروز نوع شاگردان و طلاب اگر مباحثه ای در کار باشد به همان گفته‌‌‌‌های استاد بسنده کرده و همان را بازگو می‌کنند و این برایشان نهایت کار مطلوب است. احاطه بر تاریخ تطور یک مساله اولا ملاپرور است، ثانیا از فتوادادن‌‌‌‌های بدون پشتوانه علمی جلوگیری می‌کند، ثالثا احساس رسیدن به ملکه اجتهاد را سالها به تاخیر می‌اندازد. رابعا به استقلال رای مجتهد کمک می‌کند و به او جرأت بر فتوای جدید البته مبتنی بر اصول و قواعد علمی می‌دهد. هم اکنون مهمترین زنگ خطر که بصدا در آمده این است که یک استاد یا طلبه خود را از انظار و تراث گذشتگان بی نیاز ببیند؛ در سالهای اخیر در بعضی رشته‌‌‌‌ها مثل علم کلام تحقیقاتی در خصوص تاریخ تطور مسائل آن علم توسط برخی از محققان انجام شده و بخوبی مورد استقبال محافل علمی حوزوی و دانشگاهی هم واقع شده است.
در حوزه علوم اسلامی حوزوی در خصوص تاریخ مسائل علومی مثل فقه و تفسیر قدم‌هایی برداشته شده و تدوین دائره المعارف‌‌‌‌های فقهی و قرآنی نویدبخش ورود حوزههای علمیه به این امر مهم است؛ اما هیچیک حاوی تاریخ تطور مسائل و چرایی و چگونگی تطورات نیست؛ اما در همین خصوص هم سوگمندانه باید گفت اولین دانشنامه قرآنی که تدوین و چاپ شد توسط دانشگاه لیدن هلند و با مشارکت دانشمندان عمدتا غیر مسلمان انجام گرفته است؛ مشخص است چنین دانشنامه‌ای قاعدتا نباید با اصول و قواعد و مبانی ما سازگار باشد؛ امروزه در دنیا نگاه به دانشنامه‌‌‌‌ها نگاه به یک کتاب مرجع است یعنی کسی بخواهد قرآن مسلمانها را بفهمد طبعا سراغ دانشنامه‌‌‌‌ها می‌رود.
بنظر می‌رسد پیشنهادات ذیل به‌عنوان قدم اولیه بتواند تحرکی ولو اندک در زمینه علم اصول در این راستا ایجاد کند؛ شبیه همین طرح در دانش فقه هم دقیقا قابل اجراست:
۱- طرح هدایت و تجمیع پایان نامه‌‌‌‌های سطح چهار در موضوع تاریخ تطور مسائل علم اصول زیر نظر یک گروه مشخص از اساتید متبحر در علم اصول. به هدف تدوین تاریخ تطور مسائل علم اصول. جزئیات و تفصیل طرح در صورت درخواست تقدیم می‌گردد.
۲- طرح هدایت و تجمیع پایان نامه‌‌‌‌های سطح سه در موضوع تاریخ مسائل علم اصول زیر نظر یک گروه مشخص از اساتید متبحر در علم اصول. به هدف تدوین تاریخ مسائل علم اصول (دائره المعارف علم اصول) جزئیات و تفصیل طرح در صورت درخواست تقدیم می‌گردد.
۳- طرح اجرای مصاحبه در این موضوع با اساتیدی که در این زمینه ورود کرده‌‌‌اند با سلسله سئوالات مشخض و تدوین آن در مجلدات خاص.
۴- تاسیس یک مجله با عنوان تاریخ تطور مسائل علم اصول.
۵- تاسیس یک مجله با عنوان تاریخ مسائل علم اصول.
۶- تشکیل کلاس‌‌‌‌های تدریس تاریخ تطور مسائل علم اصول.
۷- ایجاد یک گرایش اصلی با عنوان تاریخ تطور مسائل علم اصول ذیل مراکز تخصصی فقه و اصول در مقطع سطح۴ در راستای تربیت اساتید متخصص در این حوزه مطالعاتی.
۸- برگزاری نشست‌‌‌‌های علمی تخصصی در اصل موضوع و در مسائل آن با شرکت اساتید فن.
۹- بدیهی است کار اساسی باید از پایه شروع شود و حداقل از سطوح عالی، هم اساتید در تدریس خود و هم فضلا در تحقیقات پژوهشی خود ورود جدی و منسجم به این مباحث داشته باشند. تا با ادامه آن در دروس خارج، این امر نهادینه شود.
در پایان توجه به این نکته را لازم می‌دانم و آن این که لازمه بقای یک حوزه پویا و روزآمد برنامه ریزی برای تحول مدام در جهت ارتقای آن است و بدون تحول و ارتقا حتی به زلالی آب هم باشد اگر در برکه ای ماند و از سیلان و تحول بازماند تدریجا از یک جریان تاثیرگذار در عالم اسلام به یک موجود کم اثر تبدیل شده و کسانی که اهلیتش را ندارند جای خالی آن را پر خواهند کرد. قطعا چنین نخواهد شد.
