شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
مدیرعامل موسسه پژوهشی دانشوران، ضمن تشریح کلان پروژه‌های فقهی و اصولی این موسسه نظیر پروژه «اصول فقه کاربردی»، پروژه «اصول تفسیر قران»، پروژه «عرصه مبانی فلسفی دانش اصول» و پروژه «مبانی کلامی دانش اصول فقه»؛ از برگزاری سلسله نشست‌های علمی «بررسی مبانی کلامی اصول فقه» خبر داد و گفت: این نشست‌ها در جهت تدوین «موسوعه مبانی کلامی دانش اصول فقه» با حضور اساتید مطرح حوزه علمیه مشهد و قم به‌صورت وبینار تا شهریورماه ۱۴۰۰ برگزار می‌شود.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، در راستای توسعه و تعمیق علوم اسلامی و عمل به رسالت‌های دانشی این پهنه، کلان پروژه «بررسی مبانی کلامی دانش اصول» از سوی مؤسسه پژوهشی دانشوران با همکاری مرکز آموزش عالی آخوند خراسانی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی، پژوهشکده اسلام تمدنی و مدرسه عالی سطح ۴ حوزه علمیه خراسان آغاز خواهد شد.
حجت‌الاسلام مصطفی درّی، مدیرعامل موسسه پژوهشی دانشوران و از مدرسان سطوح عالی حوزه علمیه قم در نشستی از آغاز این کلان پروژه خبر داد و در تبیین اهداف، روند اجرایی و خروجی‌های این کلان پروژه و نیز برنامه‌های مؤسسه دانشوران سخن گفت.
وی با بیان اینکه موسسه پژوهشی دانشوران از سال ۱۳۹۶ با همت برخی اساتید حوزه‌های علمیه قم و مشهد و با اشراف عالی حجت‌الاسلام والمسمین حمید درایتی، استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد آغاز به کار کرده است، گفت: تمرکز مؤسسه دانشوران بر فعالیت‌های پژوهشی در حوزه فقه و دانش‌های وابسته است و موضوعی که در گذشته و چندسال آینده به آن می‌پردازد، مباحث مربوط به «فلسفه فقه و اصول» است، مباحثی نظیر اصول فقه، روش‌شناسی اصول فقه، مبانی دانش‌های اصول و فقه، که به برخی از پروژه‌ها اشاره می‌شود.
پروژه «اصول فقه کاربردی»
مدیرعامل موسسه دانشوران، اولین کلان پروژه موسسه دانشوران را ایده «اصول فقه کاربردی» عنوان کرد و گفت: اصول فقه کاربردی، تحت عناوین دیگری مثل «الگوریتم اصول فقه» و یا «الگوریتم اجتهاد» تعبیر می‌شود و شخصیت‌هایی مشغول فعالیت در این زمینه هستند. در پروژه «اصول فقه کاربردی» نگارش یک متن رفرنس را در دستور کار قرار داریم و از چهار جلدی که انتظار می‌رود این پروژه سرانجام آن باشد، دو جلد آماده چاپ است و ان‌شاءالله سال آینده رونمایی می‌شود.
وی با اشاره به چیستی و مراد از اصول فقه کاربردی، بیان کرد: مفاهیم متناظری در این باره است، برخی صرف اضافه کردن تطبیقات فقهی یا حقوقی به دانش اصول فقه، آن را به معنای اصول فقه کاربردی می‌گیرند که ما سه جلد کتاب به همین نام از پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به قلم جناب آقای حسین قافی در این باره داریم. برخی پرداختن به مباحث پرکاربرد دانش اصول را، اصول فقه کاربردی گمان کردند که آیت‌الله اشرفی شاهرودی درس اصول خود را تحت همین عنوان تدریس می‌فرمایند.
درّی، اصول فقه کاربردی را، روشی در پردازش و ارائه دانش اصول دانست و ابراز کرد: وقتی مسئله‌ای را طرح می‌کنیم، از چیستی چگونگی و چرایی آن مسئله اصولی گفتگو می‌کنیم. آنچه در اصول فقه رایج و مرسوم است، بحث از چرایی –ادله اثبات مسئله- و تا حدی چیستی است، آنچه اصول فقه کاربردی به آن می‌پردازد، بحث از چگونگی پیدا کردن مسئله، حل مسئله و روابط مسئله با دیگر مسائل در دانش اصول است که توضیح بیشتر آن در مراسم رونمایی از کتاب عرض خواهد شد.
پروژه «اصول تفسیر قران»
این استاد حوزه علمیه با معرفی پروژه «اصول تفسیر قرآن» که ذیل عنوان «فلسفه اصول و فقه» جای می‌گیرد؛ اظهار کرد: پرداختن به دانش‌های دیگر غیر از دانش فقه در حوزه‌های علمیه کمرنگ است، به نظر می‌آید آنچه باعث یگانگی، برتری و تمایز دانش فقه شده، وجود دانش مقدماتی به نام «اصول» است که فقه را منظم، مدون و دقیق کرده است. می‌خواهیم همین اصول را برای دیگر دانش‌ها یک‌به‌یک طراحی کنیم، یعنی اصول اختصاصی تفسیر قرآن، اصول اختصاصی دانش کلام، اصول اختصاصی دانش حدیث؛ البته این اصول اختصاصی، اشتراکات و تمایزاتی با اصول فقه موجود دارد. اصول فقه فعلی، فقط اصول فقه نیست و بسیاری از اصول مباحث اسلامی را در خود جای داده است. در این پروژه، گام اول ترسیم اصول تفسیر قرآن است که با همکاری انجمن اصول فقه حوزه علمیه قم آغاز شده، ابتدا سرفصل‌ها و شبکه مسائل اصول تفسیر قرآن احصاء و به‌عنوان نمونه بحث سیاق کار شده است که مراد ما از اصول تفسیر قرآن و چگونگی کار در آن مشخص شود. کتاب «اصول تفسیر قرآن» نیز سال آینده بناست منتشر گردد.
پروژه «عرصه مبانی فلسفی دانش اصول»
مدیرعامل موسسه دانشوران در ادامه معرفی پروژه‌ها به پروژه «عرصه مبانی فلسفی دانش اصول» پرداخت و اذعان داشت: موضوع سومی که ذیل «فلسفه اصول و فقه» به دنبال آن هستیم، «عرصه مبانی فلسفی دانش اصول» است، به‌خصوص در حوزه علمیه مشهد، نزاع علمی موافقین و مخالفین فلسفه و مبالغه‌گویی‌هایی در اثر بخش بودن و بی‌اثر بودن دانش فلسفه از قدیم وجود داشته است. به نظر می‌آید فارغ از این نزاع، واقعیت امر برخی از مباحث دانش فلسفه، مباحث درستی هستند و شاید به مباحث منطقی نزدیک باشند و آن ثمرات نادرستی که مخالفین فلسفه از آن ناراحت هستند در این مباحث نگنجد. مباحثی مثل استحاله اجتماع نقیضین یا استحاله اجتماع مثلین که مسائل بدیهی و پرکاربرد در دانش اصول است.
وی ادامه داد: در گام اول، با اساتید فلسفه که در اصول فقه کار کردند و اساتید فقه و اصول که در دانش فلسفه صاحب نظر هستند جلسه‌ای ترتیب داده شد تا مباحث پرکاربرد فلسفی در دانش اصول استیاد شود؛ سرفصل‌ها و اولویت‌هایی مطرح شد که مباحث پرکاربرد به‌صورت کتاب، مباحث دیگر به‌صورت مقاله و مباحثی که کمتر کاربرد دارد در حد یادداشت علمی به آن بپردازیم. اکنون دو جلد از مجلدات مجموعه «مبانی فلسفه دانش اصول» که به دو قاعده «استحاله اهمال در مقام ثبوت» و «استحاله اجتماع مثلین» می‌پردازد، ارزیابی شده است و امیدواریم در سال آینده منتشر و رونمایی شود.
پروژه «مبانی کلامی دانش اصول فقه»
این استاد حوزه علمیه، خاطرنشان کرد: یکی از نزاع‌هایی که باعث تفاوت آراء میان دانشیان دانش اصول فقه می‌شود، تفاوت مبانی کلامی است. علی‌رغم اینکه در بسیاری از مباحث فقه و اصول، اختلافات کلامی خود را نشان می‌دهد و باعث تبدل آراء دانشیان اصول و فقه می‌شود، اما هیچ‌گاه به‌صورت مستقل به مبانی کلامی دانش اصول فقه پرداخته نشده است. گرچه کتاب «جایگاه مبانی کلامی در اجتهاد» اثر حجت‌الاسلام سعید ضیائی‌فر در این باره وجود دارد اما اینکه به‌صورت کلان پروژه، سرفصل‌های مبانی کلامی دانش اصول استقصاء و بر اساس سرفصل‌ها سفارش پروژه داده شود، تاکنون رخ نداده است؛ و از طرفی چون در راستای برنامه‌های موسسه دانشوران «فلسفه اصول و فقه» بود، مناسب دیده شد این موضوع را متکفل شویم و به سرانجام برسانیم.
درّی در ادامه افزود: ضمن مشورتی که با بزرگان و اساتید این رشته چون جناب استاد شیخ محمد سند، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی و حجت‌الاسلام والمسلمین ضیائی‌فر انجام شد، به این نتیجه رسیدیم که ابتدا با برگزاری نشست‌ها، زوایای مختلف مبانی کلامی دانش اصول فقه را معین نماییم. گام دوم برگزاری همایش و سفارش مقاله است و بهانه‌ای برای تولید محتوا در این موضوع خواهد بود. گام سوم، تک نگاری‌ها و سفارش نگارش سرفصل‌ها و موضوعات است، البته به این معنی نیست که هر سرفصل یک نگاشته داشته باشد، لذا به سراغ نظرات و رویکردهای مختلف خواهیم رفت و در نهایت به تدوین «موسوعه مبانی کلامی دانش اصول فقه» می‌پردازیم. ضمن آنکه «کتاب گفتگوها» را مبتنی بر «مبانی کلامی دانش اصول فقه» در دستور کار قرار می‌دهیم.
مدیرعامل موسسه دانشوران، بنای فعالیت را مشارکت با مراکز مختلف حوزوی عنوان کرد و گفت: وقتی مراکزی هستند که هدف کلی مشترک دارند، مناسب نیست هر موسسه‌ای برای خود یک برنامه‌ای مجزای داشته باشد بدون اینکه دیگر مراکز در جریان کار قرار بگیرند و از هم‌افزایی آنان استفاده نشود، لذا کلان پروژه «مبانی کلامی دانش اصول فقه» را با مشارکت مراکز آموزشی و پژوهشی فقهی حوزه (مرکز تخصصی آخوند خراسانی، گروه فقه کاربردی پژوهشکده اسلام تمدنی، مدرسه عالی سطح چهار علمیه خراسان) پیش خواهیم برد.
هفت نشست در هفت ماه، با حضور اساتید مطرح حوزه‌های علمیه
استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم از برگزاری سلسله نشست‌های علمی «بررسی مبانی کلامی اصول فقه» به‌صورت وبینار از هفته آینده تا شهریور ۱۴۰۰ خبر داد و گفت: این نشست‌ها بر اساس فراوانی موضوعات، فصل‌بندی شده است و فصل اول: جایگاه و تأثیرگذاری صفات الهی در اصول فقه است، ارائه‌دهندگان، اساتید محترم حوزه علمیه مشهد و قم (به ترتیب الفبا): حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی الهی خراسانی (استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد، عضو هیأت علمی مرکز تخصصی آخوند خراسانی)؛ حجت‌الاسلام والمسلمین حمید درایتی (استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد)؛ حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسن ربانی بیرجندی (استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد، عضو هیأت علمی مرکز تخصصی آخوند خراسانی)؛ حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی طالقانی (استاد خارج کلام اسلامی حوزه علمیه مشهد، عضو هیأت علمی مرکز تخصصی آخوند خراسانی)؛ حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدصادق علم‌الهدی (استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم)؛ حجت‌الاسلام والمسلمین کاظم قاضی‌زاده (استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، رئیس مؤسسه فهیم)؛ حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی (استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، رئیس شورای دین پژوهان کشور). جزئیات این نشست‌ها بزودی اطلاع رسانی خواهد شد. بناست فاصله زمانی نشست‌های بعدی را کاهش دهیم و به طور کلی سعی کرده‌ایم از تمام ظرفیت‌های فقهی و اصولی حوزه علمیه مشهد نیز استفاده کنیم.
حمایت علمی از پایاننامهها با محوریت مبانی آیت‌الله خویی و امام خمینی
حجت‌الاسلام درّی در پایان سخنان خود به دیگر برنامه‌های موسسه دانشوران اشاره کرد و گفت: بحث حمایت علمی از پایاننامهها با موضوع مبانی آیت‌الله خویی (ره)، با معاونت آموزش حوزه علمیه خراسان هماهنگ شده است و در این رابطه ۱۵ پایان‌نامه مورد حمایت قرار گرفت، بدین صورت که استاد راهنما و مشاور را تعیین و حمایت علمی پژوهشگر از ابتدا تا پایان نگارش و جلسه دفاع انجام داده می‌شود و این حمایت در سال آتی ادامه خواهد داشت.
مدیرعامل موسسه دانشوران در ادامه بیان داشت: برنامه‌های متعددی دیگری به دعوت مرکز مدیریت حوزه علمیه خراسان پیشنهاد شده است، از جمله «تأسیس مدرسه نخبگان سطح چهار» است؛ در نظر داریم این مدرسه را در محل موسسه دانشوران افتتاح نماییم. این مدرسه نخبگانی اولین مدرسه در سطح کشور و حوزه‌های علمیه است که به‌صورت رسمی در سطح چهار (معادل دکتری) دانش آموختگان واجد شرایط را مورد حمایت آموزشی قرار می‌دهد.
درّی در پاسخ به سؤال «خبرنگار اجتهاد» مبنی بر چرایی انتخاب مبانی آیت‌الله خویی در حمایت پایاننامهها، گفت: آیت‌الله خویی فقیه بزرگ و صاحب رأیی است که اقوال و آثار او در متن دروس خارج طرح و بررسی می‌شود. ما پروژه «بررسی مبانی آیت‌الله خویی» را در موسسه دانشوران راه‌اندازی کردیم؛ مثلاً ببینیم ایشان قاعده «استحاله اعمال در مقام ثبوت» را کجا بکار برده و چه استفاده و تقریری از این قاعده کرده است. این کار نیازمند فحص طولانی با افراد متعدد بود، پیشنهاد شد افرادی که می‌خواهند در این پروژه به ما کمک کنند و در عین حال می‌خواهند پایان‌نامه خود را تحویل دهند، این موضوع به‌عنوان پایان‌نامه مورد پذیرش قرار بگیرد. این پیشنهاد با استقبال معاونت آموزش حوزه علمیه خراسان قرار گرفت. بعد از این، مبانی حضرت امام خمینی (ره) را به‌عنوان فقیهی که نظریات ایشان مورد توجه قرار گرفته و بنای حکومت اسلامی بر آن استوار شده است، نظریات ایشان هم مورد بررسی قرار دهیم. لذا دو موضوع «بررسی زوایای مبانی آیت‌الله خویی و حضرت امام خمینی» مورد حمایت قرار می‌گیرد. البته تمایل داریم بررسی مبانی را به دیگر فقها گسترش دهیم.
تأسیس مدرسه نخبگانی سطح چهار در رشته فقه و اصول برای اولین بار در کشور
وی در پاسخ به سؤال دوم «خبرنگار اجتهاد» نسبت به وجه تمایز مدرسه نخبگانی سطح چهار با دیگر مراکز آموزشی، بیان داشت: این نیازمند یک اطلاع‌رسانی مستقل است و برای طراحی آن باید گفتگوهایی انجام شود؛ اما در حال حاضر در کشور مدرسه نخبگانی به این معنا تاکنون تأسیس نشده است، مرکز ملی نخبگان که دفاتری در حوزه‌های علمیه قم و مشهد دارد، آن‌ها خروجی خود را تحت یک مدرسه متکفل و جمع‌آوری نماید. گرچه مدارسی هستند که داعیه‌دار نخبگانی دارند اما به این منظور که مرکز ملی نخبگان آن‌ها را تأیید کنند، نیست. این مدرسه با پارامترهای متفاوت گزینش می‌کند. آنچه مدنظر است المپیادی را طراحی کنیم و عواملی چون تولید پژوهش‌ها و تألیف مقالات پر ارجاع و دیگر پارامترهای لحاظ خواهد شد و صرفاً بر اساس نمره پذیرش صورت نمی‌گیرد. بنابراین در گام اول، با مدرسه سطح چهار در رشته فقه و اصول محض شروع خواهیم کرد و نخبگان را به لحاظ آموزشی مورد حمایت قرار می‌دهیم. کار قابل گسترش است و پیشنهاد راه‌اندازی سطح پنج هم و دیگر رشته‌ها وجود دارد.
گفتنی است، در پایان نشست خبری، دکتر بلال شاکری، رئیس اداره پژوهش مرکز آخوند خراسانی، مجتبی فانی، رئیس اداره پژوهش پژوهشکده اسلام تمدنی و حجت‌الاسلام محمد مروارید به نمایندگی از مدرسه عالی سطح چهار، به ارائه سخن پرداختند.
