جهاد امام حسین(ع)، نه دفاعی بود و نه ابتدایی!/ نظریه جهاد ذَبّی و نسبت‌سنجی آن با فقه مقاومت

قیام حضرت امام حسین(ع) در تقسیم جهاد به دفاعی و ابتدائی قابل توجیه نیست. اینکه حضرت طفل شیرخواره را مقابل لشکر آورد و یا اینکه همراه با زن و بچه به کربلا رفت فقط طبق جهاد ذبی قابل توجیه است.

به گزارش خبرنگار اجتهاد، بیست و چهارمین نشست مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآن مرکز فقهی ائمه اطهار (ع) و چهارمین پیش‌همایش همایش ملی مقاومت اسلامی از نگاه قرآن، روز چهارشنبه ۱۳ آذر ۱۳۹۸ در سالن فقاهت مرکز فقهی ائمه اطهار قم (ع) برگزار شد. در این نشست که با موضوع «نظریه جهاد ذَبّی و نسبت‌سنجی آن با فقه مقاومت» برقرار بود، استاد محمدجواد فاضل لنکرانی به ارائه بحث پرداخت.

در ابتدا دبیر علمی این همایش، حجت‌الاسلام یوسفی مقدم توضیحی از سیر تشکیل این جلسه بیان کرد و گفت: این نشست زمانی کلید خورد که مطلع شدم که حضرت استاد فاضل لنکرانی، نظریه‌ای در باب جهاد ذَبّی دارد. به‌عنوان دبیر و مسئول پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن از ایشان خواستم که یک نشست به‌عنوان پیش همایش برای اغنای همایشی که در آینده خواهیم داشت، برگزار شود.

دبیر علمی این جلسه در ادامه با اشاره به محور این نظریه که قیام سیدالشهدا بوده گفت: نظر جناب استاد این است که قیام امام حسین از مصادیق جهاد ابتدائی یا دفاعی نبوده بلکه از مصادیق جهاد ذبّی بوده است که قسم سوم از جهاد است. این مفهوم هرچند در اقوال فقها نیامده اما اصطلاحاتی همچون دفاع از جان مسلمین یا حفظ کیان اسلام ازجمله اصطلاحاتی است که ذیل عنوان جهاد ذبّی قرار می‌گیرد و این جهاد در زمان غیبت مشروع و مستدل است. سؤال و مسئله اصلی این جلسه این است که آیا این جهاد همان جهاد دفاعی نیست؟ فرق این جهاد با جهاد دفاعی چیست که ان‌شاءالله از حضرت استاد استفاده خواهیم کرد.

در ادامه استاد، محمدجواد فاضل لنکرانی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، به ارائه نظریه خود پرداخت و گفت:

بحث مقاومت از مباحثی است که مقام معظم رهبری تأکیدات فراوانی به این بحث داشته و دارند و تأکیدات ایشان انگیزه بنده برای پرداختن به این موضوع گشته است.

قیام سیدالشهدا مصداق جهاد ذبّی است

وی در تاریخچه شروع این بحث گفت: زمانی از بنده دعوت شده بود که در عتبه حسینیه سخنرانی کنم. آن زمان جنگ با داعش در حال انجام بود. به نظرم آمد که این مطلب را از نگاه فقه بررسی کنم. لذا تتبعی در اقوال فقها داشتم و بحمدالله از توفیقاتی که پیدا کردم، این نظریه بود و دریافتم که انحصار جهاد به ابتدائی و دفاعی صحیح نیست و قسم سومی از جهاد نیز در ادله وجود دارد. در همان وقت نویسنده‌ای گفته بود چیزی به‌عنوان جهاد ابتدائی در اسلام تشریع نشده و تمام غزوات پیامبر هم دفاعی بوده است. این انگیزه‌ای شد تا بنده تمام ادله را بررسی کردم و دیدم علاوه بر جهاد دفاعی و ابتدائی، جهاد ذبّی هم مشروع است.

این استاد حوزه علمیه افزود: در این نظریه به این مطلب رسیدم که براساس ادله، اگر کسی خوف از بین رفتن دین و اصل اسلام را در منطقه‌ای داشته باشد در صورت توانایی بر آن شخص واجب است که برای دفاع از کیان اسلام قیام کند. سیدالشهدا نیز بر همین اساس قیام کردند همانطور که در کلماتِ حضرت در قبل و حین واقعه کربلا گویای این مطلب است. قیام حضرت در تقسیم جهاد به دفاعی و ابتدائی قابل توجیه نیست. اینکه حضرت طفل شیرخواره را مقابل لشکر آورد و یا اینکه همراه با زن و بچه به کربلا رفت فقط طبق جهاد ذبی قابل توجیه است.

وی گفت: بیش از ۱۰ فرق بین جهاد ذبی و جهاد ابتدائی وجود دارد و فرق‌هایی هم با جهاد دفاعی دارد. طبق ادله انسان اگر بداند کیان اسلام در خطر است باید قیام کند ولو اینکه علم به کشته شدنِ خود داشته باشد.

مصادیق جهاد ذَبّی

عضو جامعه مدرسین ادامه داد: علاوه بر قیام امام حسین (ع) مصادیق دیگری در دوره معاصر از این نوع جهاد وجود دارد که ازجمله آن‌ها می‌توان به نهضت انقلاب اسلامی ایران، مبارزه با داعش، حرکت حزب‌الله لبنان و دفاع مقدس اشاره کرد. مسئله فلسطین و اموری مانند آن که از آرمان‌های انقلاب اسلامی است نیز از مصادیق این نوعِ از جهاد است.

نسبت سنجی جهاد ذبّی با فقه مقاومت

وی در ادامه سخنانش گفت: این اجمالی از این نظریه بود و مطلب بعد نسبت این مطلب با فقه مقاومت است. از زمانی که رهبری معظم مسئله مقاومت را مطرح کردند، بحث فقه مقاومت در ذهن بنده به‌عنوان یک مسئله شکل گرفت.

جایگاه فقه مقاومت در فقه شیعی

وی افزود: برخی فقه مقاومت را منحصر در مباحث جهاد می‌دانند درحالی‌که مطلب عمیق‌تر از آن است؛ وقتی ما جای جای فقه را نگاه کنیم می‌بینیم که مسئله مقاومت در نزد شارع لحاظ شده و جهاد یکی از مسائل فقه مقاومت است و این بحث اعم از جهاد است. ما در فقه لزوم مقابله با بدعت و کتب ضاله و فِرَق منحرف و … را داریم. در نظر من دشمن امروزه از طریق ایجاد بدعت‌ها به میدان مبارزه آمده و با تغییر مفاهیم درون دینی و ارزشیِ ما، به جنگ با اسلام آمده و مصادیق خارجی برای این مدعا هم وجود دارد.

محمدجواد فاضل لنکرانی در ادامه به مواردی از مسائل فقه مقاومت اشاره کرد و گفت: یکی دیگر از مسائل فقهی مرتبط با فقه مقاومت، عدم جواز محبت به کفار است که در قرآن کریم بدان اشاره شده و خداوند میفرماید: یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَ عَدُوَّکُمْ أَوْلِیاءَ تُلْقُونَ إِلَیْهِمْ بِالْمَوَدَّهِ وَ قَدْ کَفَرُوا بِما جاءَکُمْ مِنَ الْحَقِّ یُخْرِجُونَ الرَّسُولَ وَ إِیَّاکُمْ أَنْ تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ رَبِّکُمْ إِنْ کُنْتُمْ خَرَجْتُمْ جِهاداً فی‏ سَبیلی‏ وَ ابْتِغاءَ مَرْضاتی‏ تُسِرُّونَ إِلَیْهِمْ بِالْمَوَدَّهِ وَ أَنَا أَعْلَمُ بِما أَخْفَیْتُمْ وَ ما أَعْلَنْتُمْ وَ مَنْ یَفْعَلْهُ مِنْکُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَواءَ السَّبیل (سوره ممتحنه آیه اول)؛ اینکه مسلم حق ندارد دست دوستی بر کفار دهد می‌تواند اصل اولی باشد در فقه مقاومت هرچند بنا به مصلحت در بعضی موارد مسئول نظام اسلامی می‌تواند با آن‌ها نشست و برخاست کند.

یکی دیگر از مسائل فقهی در مکاسب محرمه، عدم جواز بیع سلاح به کفار برای عدم تقویت آن‌هاست.

یکی دیگر از موارد فقهی احکام مرتد است؛ حکم مرتد در تمام شرائع سَماوی این است که اگر کسی داخل در دینی شد و بعد اعلام به خروج از دین ‌کند، به خاطر این اعلام کردن، مستحق حکمِ مرتد می‌شود چراکه باعث تزلزل دین می‌شود؛ علت حکم قتل مرتد، عقوبت شخص نیست و عقوبت او اخروی است بلکه این حکم برای حفظ اصل دین است؛ چون اعلام ارتداد موجب تزلزل توده مسلمین در اسلام است.

یک فرع فقهی فقه مقاومت، مسئله نفی سبیل است

فقه مقاومت به لحاظ ادله و منابع غنی است و در کتاب شریف قرآن آیاتی داریم که به خوبی می‌تواند از آن‌ها برای فقه مقاومت استفاده کرد. در منابع روایی نیز ما روایات زیادی داریم که مرتبط با فقه مقاومت است.

بعضاً شنیده می‌شود که به بهانه حقوق شهروندی و امثال ذلک حقوق مسلمین با غیرمسلمین علی السویه لحاظ می‌شود که این امر با توجه به آیات قرآن قابل تخطئه است؛ یا مثلاً بعضاً گفته می‌شود که قاضی می‌تواند غیرمسلمان باشد درحالی‌که این، حرف غلطی است و قاضی هر مقدار هم که اهل‌فن باشد اگر غیرمسلم باشد نمی‌تواند بر منصب قضاوت در حکومت اسلامی قرار گیرد.

از امور دیگری که مرتبط با فقه مقاومت است، بحث تقیّه است؛ سرّ تقیّه حفظ تشیع است و در واقع، تقیه یکی از ابزارهای مقاومت است.

دشمن‌شناسی در فقه مقاومت

وی افزود: لزوم دشمن‌شناسی، رصد کردن کار آن‌ها که از ویژگی‌های مقام معظم رهبری است ازجمله مسائلی است که لازم است مسلمان به آن‌ها بپردازد و برای ما طلاب واجب است که دشمن‌شناس باشیم و در فقه مقاومت شناخت دشمن و رصد کردن او و بررسی راه‌های مقابله با او واجب است.

ادله فقه مقاومت

مدیر مرکز فقهی ائمه اطهار (ع) در بخش پایانی سخنانش به پاره‌ای از ادله فقه مقاومت اشاره کرد و گفت: یکی از عناوین مهم در فقه، تجهیز قوای مؤمن است. این مطلب در آیه شصتم سوره انفال آمده که تا می‌توانید مسلمانان را تقویت کنید (وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکُمْ وَ آخَرینَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یَعْلَمُهُمْ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَیْ‏ءٍ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُون‏). این آیه به نظرم مهم‌ترین آیه محور فقه مقاومت است، از مسائل فقه مقاومت است و وجوب تجهیز از این آیه استفاده می‌شود. ازجمله آیات دیگری که می‌توان برای فقه مقاومت استفاده کرد، آیات نصرت است.

آیات

حال بحث این است که این جهاد ذبّی که یکی از مصادیق فقه مقاومت است چه ادله‌ای دارد:

آیات: آیه ۱۱۲ سوره هود: فَاسْتَقِمْ کَما أُمِرْتَ وَ مَنْ تابَ مَعَکَ وَ لا تَطْغَوْا إِنَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصیر.

که ظاهراً شامل همه انبیاء می‌شده است؛ یعنی هر پیامبری باید از دینی که می‌آورده استقامت کند و در ادامه دارد که شامل استقامت مسلمانان و پیروان آن دین هم می‌شود.

آیه ۶۳ بقره. خُذُوا ما آتَیْناکُمْ بِقُوَّه

 یعنی با همه وجود این کتاب را حفظ کنید که استقامت لازمه آن است. در روایت هم آمده که با جسم و فکر حفظ کنید.

گفتنی است در این جلسه، به دلیل کمبود وقت به همین مقدار از مطالب اکتفا شد. بقیه مطالب در همایش ملی فقه مقاومت ارائه خواهد شد.