حکم، سنت و شریعت: خوانشی از دیدگاه‌های اصولی آیت‌الله سیستانی

کتاب «حکم، سنت و شریعت: خوانشی از دیدگاه‌های اصولی آیت‌الله سیستانی» به قلم حمیدرضا تمدن و علی الهی خراسانی توسط انتشارات دانشگاه امام صادق(ع) منتشر شد.

به گزارش خبرنگار اجتهاد، آیت‌الله سیدعلی سیستانی یکی از نظریه‌پردازان برجسته در دانش اصول فقه به‌شمار می‌رود. مکتب اصولی وی ترکیبی از روش تاریخی آیت‌الله بروجردی در قم و قاعده‌مندی آیت‌الله خویی در نجف و تحلیل روایی میرزا مهدی اصفهانی در مشهد است که همواره از تفکر قانونی در اصول فقه دفاع می‌کند.

آیت‌الله سیدعلی سیستانی معتقد است امامان شیعه که حکم ولایی صادر می‌کردند صرفا مستند به مصلحت عمومی جامعه بوده است و با حکم ولایی خود هیچ حکم شرعی الزامی را نیز تعطیل نمی‌کردند.

به‌تازگی کتاب «حکم، سنت و شریعت: خوانشی از دیدگاه‌های اصولی آیت‌الله سیستانی» از سوی حمیدرضا تمدن و علی الهی خراسانی به بازار نشر راه یافته است و می‌توان گفت نخستین اثر به زبان فارسی درباره برخی از نوآوری‌های برجسته آیت‌الله سیستانی در دانش اصول فقه است.

در بخشی از مقدمه این کتاب آمده است: «فقه اسلامی و به صورت ویژه فقه شیعی تا دوران معاصر عمدتا بر محور «تعبّد گرایی» شکل یافت. در یکی دو سده اخیر با قوّت یافتن حوزه علمی نجف اشرف که در نتیجه آن برای به دست آوردن «حجّت» به علم اصول فقه بیش از سایر علوم پرداخته شد، گونه‌‌ای از فقه و استنباط سر برآورد که می‌توان از آن به فقه «صناعت محور» و «قاعده بسند» تعبیر کرد و لذا علم فقه بیش از پیش از جنبه‌های واقعی مانند «تاریخ»، «نسخه شناسی»، «کتاب شناسی» و… فاصله گرفت. در همین هنگامه‌ی شکفتگیِ این نوع از فقاهت، آیت‌الله العظمی بروجردی در قم شیوه‌‌ای دیگر از فقاهت و استنباط را با توجه به جنبه‌های مذکور می‌پرورانید و تلاش می‌کرد که در هر دو زمینه تدریس و استنباط، آفاق جدیدی را پیش روی شاگردان و به طور کلّی در برابر دستگاه استنباط بگشاید که این روش پیشنهادی توانست توجّه محققان را نیز به خود جلب نماید. پس از ایشان یا به دلیل دشواری‌های بسیار این روش و یا به دلایل دیگر، این شیوه رفته رفته درحال فراموشی بود تا آن که برخی شاگردان ایشان سعی در تکمیل و بازسازی شیوه استاد نمودند. یکی از این شاگردان که البته تاکنون جایگاه علمی او به دلایل گوناگون آنچنان که شایسته است بروز نیافته، آیت‌الله سیستانی است که مختصری از شیوه استنباطی ایشان در بخش‌های نخستین این کتاب ذکر شده است».

اهمیت کتابی که پیش روی مخاطبان قرار دارد به سبب آن است که برخی اندیشه‌های راهگشای آیت‌الله سیستانی را برای نخستین بار به زبان فارسی گردآورده و تحقیق و تبیین نموده است؛ اما شاید این سؤال در ذهن مخاطبان ایجاد شده شود که چرا آراء و اندیشه‌های آیت الله سیستانی مورد توجّه نگارندگان قرار گرفته است؟

نگارندگان بر این باور هستند که نوآوری‌های آیت‌الله سیستانی در علم رجال و اصول فقه می‌تواند این علوم را چند گام به پیش ببرد. اندیشه‌هایی همچون اعتقاد به دگرگونی گفتمان اصول فقه و اصول و استظهار از متون با از بین رفتن نظام «عبد و مولا» و جایگزینی «نظام قانونی» که در مقاله نخست به آن پرداخته شده، یا توجّه به متون دینی در پرتو «اهداف ثابت و مسلّم شریعت» و ارزیابی اخبار و روایات با توّجه به این اهداف و مقاصد که در مقاله دوّم از آن سخن به میان آمده است.

همچنین در این اثر ارائه تصویری دیگر از تاریخ فقه و فقیهان امامیه ضمن تبیین معنای «قیاس» و وجه نسبت دادن آن به فقیهان شیعی که مقاله سوم دربردارنده نکاتی در این زمینه است و نهایتا توجه به «مناطق فراغ تشریعی» و لزوم در نظر گرفتن «شأن ولایی امامان» و تأثیر آن بر تعارض روایات و همچنین قانون گذاری‌های دنیای امروز که در مقاله چهارم به آنها پرداخته شده است همگی نشان از آن دارد که دست کم لازم است که اندیشه‌های نو ایشان مطرح شده و آن گاه مورد گفتگوی و نقد و بررسی متخصصان قرار گیرد.

قابل توجه است، در نگارش این کتاب، تقریرات دروس رجال، حدیث، فقه و اصول که در دسترس پژوهشگران قرار دارد از ابتدا تا انتها از سوی نگارندگان مطالعه شده تا چنانچه نظری به آیت‌الله سیستانی منتسب می‌شود دارای پشتوانه‌ای قابل اتّکا باشد. از سوی دیگر نویسندگان معترفند هر آنچه در این کتاب ذکر شده، گرچه همگی مستند به نوشته‌های ایشان یا تقریرات شاگردانشان است، اما در نهایت، فهم و خوانش نویسندگان از این آراء و اندیشه‌ها است.

این اثر همچنین تلاش کرده است که از پرداختن تفصیلی به مسائل تا حدّ امکان پرهیز کند تا راه را برای پژوهش‌های بعدی هموار نماید؛ و مباحث دیگری از آیت‌الله سیستانی که توسّط نویسندگان این اثر گردآوری شده است، پس از تکمیل در مجلّدی دیگر ارائه شود.

گفتنی است، چاپ اول کتاب «حکم، سنت و شریعت: خوانشی از دیدگاه‌های اصولی آیت‌الله سیستانی» به قلم حمیدرضا تمدن و علی الهی خراسانی در ۱۸۳ صفحه و به قیمت ۲۸ هزار تومان توسط انتشارات دانشگاه امام صادق(ع) روانه بازار نشر شده است و علاقه‌مندان می‌توانند برای تهیه کتاب با شمارهای ۰۲۱-۰۲۱۸۸۳۷۰۱۴۲ و ۰۲۱-۰۲۱۶۶۹۵۴۶۰۳ تماس حاصل فرمایند‌.