شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: در هفته گذشته برخی پایگاه‌های خبری درخواستی را از فدراسیون جهانی خُوجه خطاب به آیت‌الله سبحانی منتشر کردند که در آن ضمن ابراز نگرانی از برخی برداشت‌ها و اختلافات درونی، پرده برداری از تولد جریانات جدید در میان طیف‌های فکری آنان می‌کرد و حاکی از شکاف جدی در مشرب‌های اندیشه‌ای آنها می‌داد.
خوجه‌ها در راستای حل وفصل این مناقشات، همایشی بین المللی برگزار و دعوت به ایراد سخنرانی معظم له داشتند. این دعوت نشانه روشنی از پایگاه و جایگاه والای مرجعیت علمی و دینی در میان آنهاست. اما خُوجه‌های هندی الاصل شیعه چه کسانی و چه پیشینه فکری دارند که در تنازعات فکری به مرجعیت شیعه پناه می‌برند و خواستار فیصله بخشی به مناقشات درونی خود را دارند؟ نسبت میان آنها و بزرگان دو حوزه نجف و قم چگونه برقرار شده است؟ به همین مناسبت در یادداشت ذیل به نکاتی در مورد خُوجه‌های اثنی عشری و رابطه آنها با نهاد مرجعیت اشاراتی خواهیم داشت.
یکم. خُوجه‌ها گروهی با اصالت هندو و ساکن در منطقه پنجاب هندوستان هستند که پس از اسلام آوردن ملقب به عنوان «خُوجه» می‌شدند. برخی معتقدندخُوجه به معنای «ارباب» و برخی معنای آن را «آقا وسرور» می‌دانند. این عبارت نخستین بار در قرن نهم هجری توسط پیرصدرالدین به کسانی اطلاق می‌شد که به آیین تشیّع مشرف می‌شدند. نکته اینجاست تا پیش از آن هندوها اطلاعی از اختلافات درونی میان شیعه و سنی نداشتند و نخستین بار توسط او مسلمان با گرایش شیعه اسماعیلی می‌شدند. برخی از خُوجه‌های تازه مسلمان به دلیل فشارهای مادی و معنوی خاندان آقاخان (رهبرفرقه نزاری اسماعیلیه) به خاطر احساس ارتباطات آنها با عالمان شیعه دوزاده امامی، از خُوجه‌های اسماعیلی جدا و شیعه اثنی عشری شدند و باقیمانده خُوجه‌ها کماکان پایبند به مکتب اسماعیلی نزاری هستند. خُوجه‌های اسماعیلی بعدها رسماً با عنوان «خُوجه‌های اثناعشری» به فعالیت مستقل خود در ذیل مکتب شیعه اثنی عشری ادامه داد و شروع به گسترش فعالیت خود درفراتر از مرزهای هند نمودند.
دوم: پاکستان، هند در آسیا، تانزانیا در قاره سیاه، کشور‌های آمریکا، کانادا وانگلیس محل پراکندگی خُوجه‌های اثنی عشری است که توأمان هم ملتزم به فرهنگ هندو و هم پایبند به شعایر شیعی هستند. سه نهاد مهم فدراسیون جهانی «جماعات شیعه خوجه اثناعشری» (The World Federation of KSIMC) در لندن که وظیفه هماهنگی جماعت خوجه‌ها را داراست، تشکیلات «ویپاز» (WIPAHS) در تانزانیا که حمایت‌هایی آموزشی، بهداشتی و… از نیازمندان را در دستور کار دارد و سازمان بلال مُسلم میشن(Bilal Muslim Mission) به مرکزیت دارالسلام با تمرکز آن بر تبلیغ اسلام وتشیّع در قاره سیاه از آن جمله فعالیتهای خُوجه‌ها در عرصه جهانی هستند. «محمدعلی جناح» و «سعیداختررضوی» از مشاهیر خُوجه‌های شیعه هستند.
سوم: شاید مهمترین ارتباط خُوجه‌های اثنی عشری که رابطه آنها را با مرجعیت شیعه تقویت کرد، سفر جمعی از خُوجه‌ها به اعتاب مقدسه و دیدار آنها با «ملازین العابدین مازندرانی» باشد. ملا زین العابدین شاگرد محرز شریف العلمامازندرانی- عالمی که شیخ مرتضی انصاری(ره) هنگام واسپاری مرجعیت شیعه، او را اعلم تر از خود می‌دانست و با وجود او خود را شایسته احراز تصدی مرجعیت شیعه نمی‌دانست- بود. از آنجایی که آقاخان‌های نزاری سبب تشیّع خُوجه‌ها شده بودند، بالتّبع آنها در بدو امر همانند نزاریان به فقه وشریعت اسلامی ملتزم نبوده و رسوبات غالیانه در مورد عقاید شیعه و شریعت گریزی در میان آنها رایج بود. نقش «ملازین العابدین مازندرانی(متوفی۱۳۰۹ ق) به عنوان مرجعیت در این برهه بسیار حساس وتأثیر گذاربود. وی با ارتباط عمیق قلبی با آنها و آموزش شریعت او دوری آنها از آموزه‌های غالیانه نقش سترگی در تعادل خُوجه‌ها و بازگشت و تثبیت آنها به مکتب شیعه اثنی عشری ایفا کرد.
چهارم: پس از آن دیدار و ارسال مبلغ به هند، رابطه خُوجه‌های هند با مرجعیت شیعه دوچندان شد و آنها راسخ در مذهب اثنی عشری شدند. تقلید فقهی از مراجع نجف و قم همچون آیات عظام و مراجع تقلید سیدابوالحسن اصفهانی، بروجردی، حکیم، گلپایگانی و امروزه شیوع تقلید از آیت‌الله سیستانی در میان آنها رایج است. با اینکه خُوجه‌ها کاملا تعلق به طیف اسلام سنتی دارند و گرایشی چندان به اسلام سیاسی ندارند، ولی رابطه مستحکم و مقلدانه برخی از آنان از رهبر فقید انقلاب اسلامی امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب آیت‌الله خامنه‌ای نشان از تعلق خاطر آنان به مرجعیت علمی شیعه دارد.
پنجم. یکشنبه ۲۸ نوامبر ۲۰۲۱ «مدرسه نورث‌وود» در انگلیس، میزبان برگزاری همایشی بین المللی به دعوت فدراسیون جهانی جماعات شیعه خوجه اثناعشری بود و سخنرانان در پنل‌های تخصصی پاره‌ای از موضوعات اختلافی میان طیف اسلام روشنفکری و اسلام سنتی خُوجه‌های اثنی عشری را مورد واکاوی قرار دادند. سخنران ویژه این همایش، حضرت آیت‌الله سبحانی (مدظله) بود که طیف سنتی چشم امیدفراوانی دارد تا از بستر برگزاری این همایش بتواند نقش بزرگی در حل برخی اختلافات درونی و بازگشت طیف متفاوت اندیش خُوجه‌ها به آغوش اسلام سنتی ایفا کند.
نویسنده: حجت‌الاسلام سیدعلی بطحائی- مسلمنا
منابع:
(۱). شیعیان خوجه اثناعشری در گستره جهان، بهرام عرب‌احمدی، شیعه شناسی، ۱۳۸۹.
(۲).شیعیان خوجه، زهرا روغنی، نشرپژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۸۷.
