شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از فقهای بزرگ و با عظمت معاصر آیت‌الله حاج سید ابوالقاسم خویی (رحمه‌الله‌علیه) است. ایشان در شب نیمه رجب سال ۱۳۱۷ هق در شهر خوی و در بیت علم و سیادت و تقوا متولد شد. پدر ایشان علامه آیت‌الله سید علی‌اکبر خویی از اساتید سطوح عالیه فقه و اصول حوزه علمیه خوی بود. آیت‌الله خویی در تألیفات متعدد خود از پدر خویش تعبیر به «علامه» نموده و برخی از دروس سطح را نزد ایشان فرا گرفته است. آیت‌الله سید علی‌اکبر خویی اواخر عمر در مشهد زندگی نمود و به وجود فرزندش افتخار می‌کرد.
دوران کودکی و نوجوانی
ایشان دوران کودکی را در خوی در محضر پدر و مادر سپری نمود. در آنجا خواندن و نوشتن را آموخت. در سال ۱۳۲۸ هق پدر ایشان به خاطر اختلافات شدید درباره مشروطیت به نجف رفت و دو سال بعد در سال ۱۳۳۰ هق آیت‌الله خویی و اخوی ایشان آقا سید عبدالله خویی و سایر خانواده نیز به نجف رفته و به پدر ملحق شدند.
دوران تحصیلات حوزوی در نجف
آیت‌الله خویی در نجف، ادبیات عرب را از اساتید فرا گرفت. آیت‌الله شیخ ذبیح‌الله محلاتی در کتاب اختران تابناک که در شرح حال سادات بزرگوار و در شرح حال آیت‌الله خویی در ذیل سید ابوالقاسم بن سید علی‌اکبر می‌نویسد: «من به یاد می‌آورم که آقای خویی با رفیقش ادبیات عرب را نزد شیخ محمد ترک می‌خواند.»
به هر حال آیت‌الله خویی به‌سرعت ادبیات عرب و منطق و سطوح فقه و اصول را نزد اساتید فرا گرفت. از جمله اساتید سطح ایشان آن‌چنان که خود آیت‌الله خویی می‌فرماید: پدر بزرگوارش علامه سید علی‌اکبر خویی بود.
از جمله اساتید دیگر سطح ایشان آیت‌الله میرزا محمود شیرازی بود. فرزند آیت‌الله میرزا محمود شیرازی در حال حاضر در مشهد زندگی می‌کند و طبق گفتگویی که با ایشان داشتم به این مطلب تصریح نمود.
اساتید دروس خارج
آیت‌الله خویی پس از اتمام سطوح عالیه در سال ۱۳۳۸ هق در سن ۲۱ سالگی درس خارج خود را نزد اساتید آغاز نمود. ایشان درس خارج فقه و اصول را نزد بزرگانی چون آیات عظام: حاج شیخ فتح‌الله شریعت اصفهانی، حاج شیخ مهدی مازندرانی، آقا ضیا الدین عراقی، میرزا محمدحسین نائینی و حاج شیخ محمدحسین غروی اصفهانی معروف به کمپانی فرا گرفت. درس خارج ایشان در مجموع نزد این بزرگان سال‌های زیادی در حدود ۱۷ سال به طول انجامید.
درس خارج آیت‌الله خویی، نزد آیت‌الله شریعت اصفهانی طولی نکشید چون در سال ۱۳۳۹ هق آن استاد رحلت نمود؛ اما آیت‌الله خویی، یک دوره کامل درس خارج اصول آیت‌الله کمپانی شرکت نمود که طبق فرمایش آیت‌الله شیخ اسحاق فیاض، این دوره ۱۴ سال طول کشید. در این دوره آیت‌الله حاج سید‌هادی میلانی نیز با ایشان همدرس و هم‌دوره بود.
یک دوره کامل خارج اصول را نیز در درس میرزای نائینی شرکت نمود و تقریرات درس ایشان را به نام «اجود التقریرات» نگاشت که به رؤیت استاد رسید و بر آن تقریظ نوشت. در این تقریظ، استاد میرزای نائینی ضمن تجلیل از شخصیت علمی آیت‌الله خویی، این تقریرات را تأیید نمود.
آیت‌الله خویی در زندگی‌نامه خود نوشت خود که در جلد ۲۳ معجم رجال الحدیث در ذیل نام «ابوالقاسم بن علی‌اکبر» نوشته‌اند، می‌فرماید: بیشترین استفاده را از دو استاد اخیر یعنی آیت‌الله میرزای نائینی و آیت‌الله کمپانی فرا گرفتم و نزد هر یک دوره کاملی از خارج اصول را فرا گرفتم. همچنین مباحث مختلفی از ابواب فقهی را به‌صورت اجتهادی و استدلالی نزد ایشان آموختم و درس هر یک از این دو استاد را برای جمعی از فضلای درس ایشان تقریر می‌نمودم.
آیت‌الله خویی می‌فرماید: در میان اساتید خارج خود بیشتر نزد میرزای نائینی و آقای کمپانی شاگردی کردم و آخرین استادی که نزد ایشان ملازم بودم میرزای نائینی بود.
آیت‌الله خویی در میان اساتید خارج از نظر علمی بیشتر به میرزای نائینی گرایش پیدا نمود و محور درس‌های ایشان بیشتر نظرات میرزای نائینی بود. ایشان میرزای نائینی را بر مرحوم کمپانی مقدم می‌دانست و برخلاف نظر آیت‌الله میلانی هم مباحثه خود، بیشتر گرایش به مرحوم کمپانی پیدا نمود.
تحصیلات معقول
آیت‌الله خویی علاوه بر فقه و اصول در سایر علوم بالأخص علوم عقلی نیز به تحصیل پرداخت. رجال و درایه را نزد آیت‌الله سید ابوتراب خوانساری، کلام و تفسیر را نزد علامه آیت‌الله جواد بلاغی، ریاضیات را نزد علامه سید ابوالقاسم خوانساری، فلسفه را سال‌ها نزد حضرات آیات حاج شیخ محمدحسین غروی اصفهانی معروف به کمپانی و حاج سید حسین بادکوبه‌ای آموخت.
عرفان نظری را به همراه حضرات آیات: حاج سید‌هادی میلانی، علامه طباطبایی، سید صدرالدین جزایری و عماد رشتی در منزل آیت‌الله کمپانی آموخت. اخلاق و عرفان عملی را نزد حضرات آیات میرزاعلی آقا قاضی و سید عبدالغفار مازندرانی فرا گرفت.
آیت‌الله میرزاعلی آقا قاضی در مورد آیت‌الله خویی گفته بود: اگر ایشان سیر و سلوک را ادامه می‌داد از همه شاگردان برتر می‌شد. از جمله متون فلسفی که آیت‌الله خویی نزد آیت‌الله کمپانی از ایشان فرا گرفت کتاب شرح منظومه حاج ملاهادی سبزواری بود که این کتاب را به خوبی از استاد فرا گرفت و تقریرات آن را به‌صورت دقیق نوشت. این تقریرات را آیت‌الله بهجت مطالعه کرده بود که بسیار مورد اعجاب ایشان قرار گرفت آن چنانکه فرموده بود مرحوم آقای کمپانی شرح منظومه را مانند اشارات به‌صورت برهان و استدلال مطرح کرده بوده است. آیت‌الله بهجت به فرزند خود از محتوای دقیق و عمیق فلسفی این درس و احاطه آیت‌الله خویی به این مبانی فلسفی سخن فرمود و به فرزند خود حجت‌الاسلام والمسلمین حاج شیخ علی بهجت توصیه کرده بود: اگر توانستی این تقریرات را به دست آور و مطالعه کن که برایت مفید و بسیار ارزشمند است.
حضرات آیات بادکوبه‌ای و کمپانی معروف‌ترین اساتید معقول نجف بودند که آیت‌الله خویی نزد هر دو تلمذ و شاگردی کرده است. آیت‌الله خویی معتقد بود که آیت‌الله بادکوبه‌ای در معقول از آیت‌الله کمپانی مسلط‌تر بوده است. آیت‌الله خویی به هنگام اقامت در نجف مدتی به تدریس فلسفه پرداخت و متن تدریس ایشان اسفار ملاصدرا بود که پس از مدتی تدریس اسفار را رها نمودند.
عدم گرایش اعتقادی آیت‌الله خویی به فلسفه و عرفان رایج
با آنکه آیت‌الله خویی سال‌ها به تحصیل معقول نزد برجسته‌ترین این اساتید به فراگیری مبانی فلسفی و عرفانی اشتغال داشت و حتی مدتی نیز به تدریس این مبانی اشتغال ورزید لیکن به عقاید فلسفی و عرفانی رایج ملتزم نبود و آن‌ها را نقد می‌نمود. در سفری به عتبات عالیات در نجف به محضر آیت‌الله سیستانی رسیدم و نظر مبارک ایشان را درباره عقاید فلسفی و عرفانی رایج پرسیدم. ایشان فرمود: من به این مبانی اعتقاد ندارم و با آن مخالف هستم. قبل از من نیز آیت‌الله خویی مخالف بودند.
آیت‌الله خویی در بحث حکم اعتقاد به وحدت شخصی وجود همان نظر آیت‌الله سید محمدکاظم یزدی صاحب عروه را دارند: «الاقوی عدم نجاستهم الا مع العلم بالتزامهم بلوازم مذاهبهم الفاسده».
از مرحوم آیت‌الله حاج شیخ علی‌اصغر معصومی شاهرودی شنیدم: در نجف به همراه آیت‌الله خویی خدمت آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی رسیدیم، آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی از آیت‌الله خویی نظر ایشان را درباره عقیده به وحدت وجود پرسید. آیت‌الله خویی نیز بلافاصله فرمود: نظر من همان نظر صاحب عروه است.
آیت‌الله خویی مدتی در درس اخلاق و عرفان مرحوم میرزاعلی آقای قاضی شرکت می‌نمود و پس از مدتی این درس را ترک نمود. علت آن را از آیت‌الله خویی پرسیدند. آیت‌الله حاج شیخ اسحاق فیاض دامت برکاته فرمود: آیت‌الله خویی فرمودند یک چند اشکال علمی در عرفان به میرزاعلی آقا قاضی نمودم. پاسخ قانع کننده نداد و گفت: شما به درد عرفان نمی‌خوری. همچنین از ایشان یا از مرحوم آیت‌الله حاج شیخ علی آزاد قزوینی از شاگردان برجسته آیت‌الله خویی شنیدم که نقل کردند: آقای خویی فرموده بودند: مطالبی که آقای قاضی می‌گوید از دو حال خارج نیست: یا از آیات و روایات است که خودم آن‌ها را مطالعه می‌کنم و به آن می‌رسم و دیگر این‌قدر وقت گذاشتن برای این کار لازم نیست. دیگر آنکه از اهل‌بیت (ع) نیست که ارزشی ندارد. لذا درس ایشان را ترک کردم.
از حجت‌الاسلام والمسلمین حاج شیخ علی بهجت، فرزند مرحوم آیت‌الله بهجت شنیدم که آقای قاضی در مورد آقای خویی فرموده بود: اگر ایشان عرفان را ادامه می‌داد از همه موفق‌تر می‌شد ولی ادامه نداد.
آیت‌الله خویی و سیر و سلوک شرعی
آیت‌الله خویی، عمل به واجبات و مستحبات و ترک محرمات و مکروهات و توجه خالصانه به خدا را در سیره خویش، مبنای سیر و سلوک خویش قرار داده بود و به آن‌ها عمل می‌نمود که از این طریق به کرامات و کمالاتی نیز نائل آمده بود:
آیت‌الله سید جعفر سیدان در این باره می‌گوید: آیت‌الله خویی از نظر معنوی به‌جایی رسیده بود که گاهی برای ایشان مکاشفاتی رخ می‌داد. همچنین از مرحوم آیت‌الله حاج سید محمود مجتهدی سیستانی از شاگردان آیت‌الله خویی و عضو هیأت استفتای ایشان شنیدم: آیت‌الله خویی در اواخر عمر به فراگیری حفظ قرآن اشتغال داشت و تقریباً مقدار زیادی از قرآن را حفظ نمود در یکی از سفر‌ها نجف به کوفه داخل ماشین مشغول به حفظ قرآن بود که داخل ماشین دچار آتش‌سوزی می‌شود آیت‌الله خویی را به زحمت به بیرون منتقل می‌کنند که ناگهان آیت‌الله خویی می‌فرماید قرآن داخل ماشین جا ماند و هتک حرمت قرآن می‌شود و به میان شعله‌های آتش رفته و قرآن خود را برداشته و بیرون از ماشین می‌آید؛ عجیب آنجاست که شعله‌های آتش نه در بدن ایشان و نه در عبای نازک ایشان هیچ‌گونه اثر سوختگی و آسیب ایجاد ننمود.
آیت‌الله میلانی هم مباحثه آیت‌الله خویی
آیت‌الله خویی در ایام تحصیلات حوزوی با افراد متعددی همدرس و هم مباحثه گردید؛ مانند آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی که به نقلی مدتی با ایشان در درس میرزای نائینی شرکت می‌کرد. استعداد و جدیت حاج شیخ مجتبی قزوینی در تحصیل به‌قدری عالی بود که آیت‌الله خویی در مورد ایشان فرموده بود: اگر ایشان در نجف می‌ماند از مراجع بزرگ نجف می‌شد.
از جمله هم مباحثه‌های دیگر ایشان علامه طباطبایی بود؛ اما آنکه در میان هم مباحثه‌ها مدت طولانی‌تری با ایشان هم مباحثه بود، آیت‌الله میلانی بوده است. آیت‌الله میلانی با آیت‌الله خویی در اکثر دروس حوزوی هم‌دوره، همدرس و هم مباحثه بود و اکثر اساتید آن‌ها مشترک بوده است.
آیت‌الله کمپانی و عنایت خاص به آیت‌الله خویی
آیت‌الله خویی به استاد خود آیت‌الله کمپانی ارادت خاصی داشت و سال‌ها در محضر ایشان تلمذ و شاگردی کرده بود. خارج فقه، خارج اصولف فلسفه و عرفان را سال‌ها از ایشان فرا گرفت بود و اختصاص تامی به ایشان داشت. متقابلاً آن استاد عالی‌قدر نیز عنایت خاص به ایشان داشت. از آیت‌الله حاج سید صادق روحانی شنیدم که ایشان در عظمت علمی آیت‌الله خویی و احاطه و اشراف کامل به نظرات آیت‌الله کمپانی فرمود: من خودم از آقای کمپانی در این مورد شنیدم که فرمود: اگر کسی درباره آقای خویی به من بگوید، ایشان مثل آقای کمپانی است به ایشان جسارت کرده است بلکه آقای خویی، عین من است.
ویژگی‌ها و اخلاقیات آیت‌الله خویی
آیت‌الله خویی تیزهوش، خوش حافظه بود. در سرعت انتقال نیرومند بود. همت بلندی در تحصیل کمالات علمی و معنوی داشت. ایشان به‌شدت طالب علم و حقیقت بود. از مطالعه و تحقیق برای رسیدن به حقیقت لذت می‌برد و خسته نمی‌شد. او تا پایان عمر مانند یک طلبه به بحث علمی می‌پرداخت و هیچ‌گاه عجب و غرور علمی او را نمی‌گرفت. به‌راحتی می‌توانستی با ایشان به گفتگوی علمیو بحث طلبگی بپردازی.
این مرجع عالی‌قدر جهان تشیع، عالمی ربانی، متواضع، خوش اخلاقف صبور و حلیم و مهربان و با تقوا بود. عالمی نقدپذیر بود. روحیه تحقیق و پژوهش در ایشان تا پایان عمر موج می‌زد و از تحصیل علم تا آخر عمر ملول نمی‌گردید.
آیت‌الله خویی ارادت زیادی به اهل‌بیت عصمت و طهارت (علیهم‌السلام) داشت در حدی که دو ماه محرم و صفر را به نشانه عزای امام حسین (ع) و اهل‌بیت (ع) لباس مشکی می‌پوشید. مداح معروف مرحوم حاج سید محمود کهربایی می‌گفت: موقعی که برای ایشان روضه حضرت زهرا (س) می‌خواندم ایشان به‌شدت منقلب گردیده و گریه می‌کرد به حدی که شانه‌هایش تکان می‌خورد و می‌فرمود دوست دارم مانند مادرم حضرت زهرا (س) غریبانه به خاک سپرده شوم که همین‌طور نیز شد.
ایشان دوست داشت، طلاب فاضل محقق و پژوهشگر در حوزه علمیه تربیت کند و الحمدالله در تربیت فضلا بسیار نیز موفق گردید.
آیت‌الله حاج شیخ اسحاق فیاض در مورد ویژگی‌های معنوی آیت‌الله خویی چنین فرمود: آیت‌الله خویی، در سخنان خود صادق بوده و به وعده‌هایش وفا می‌کرد. در کردار و اعمال خود، همواره خشنودی خداوند و اخلاص را مطالبه می‌کرد. با هوی و هوس‌هایش مقابله می‌کرد، در اخلاق خود متواضع بود، هیچ‌گاه دچار غرور نشد و ریاست و رهبری بر وی تأثیر نگذاشت و وی را فریب نداد.
زمانی که بین شاگردان خود حاضر می‌شد، همانند یکی از آن‌ها بود، حق‌خواه و تسلیم حقیقت از هر فردی بود. در رفتارش بسیار مؤدبانه رفتار می‌کرد و به اهل علم و فضل احترام می‌گذاشت و با آن‌ها نشست و برخاست داشت. امام خویی هرگز کسی را دست کم نمی‌گرفت. در طول حضور من با ایشان در حدود «سی‌وپنج سال»، هیچ‌گاه درباره فردی با وجود داشتن مواضع منتقدانه و خصمانه بد سخن نمی‌راند بلکه حتی به خوبی از او یاد می‌کرد چنین مواضعی تنها به این دلیل بود که وی خود را به غرایزی نظیر دین، ایمان، تقوا اخلاص در عمل، صفات نیکو، کرامات والا و برتر و ملکات نفسانی مجهز کرده بودند.
او بیان کرد: من به قطع معتقدم که صفای نفس ایشان، نیکویی درون، خلوص نیت در اعمال مادی و معنوی و ایمان راسخ به خداوند متعال از یک طرف و صفات نیک، اخلاق فاضل و کرامات والای نفسانی از طرف دیگر یکی از دلایل توفیق بزرگ امام خویی و موفقیت ایشان به شمار می‌رفت.
مرجعیت آیت‌الله خویی
آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی به اقرار بسیاری از اساتید برجسته حوزه و مجتهدان، مجتهد اعلم عصر بود و ایشان را به‌عنوان مرجع تقلید به مردم معرفی نمودند. آیت‌الله خویی نیز احساس تکلیف نمود و مرجعیت بزرگ شیعیان را قبول نمود و برای این کار هیأت استفتایی متشکل از عده‌ای از شاگردان برجسته خود که مجتهد بودند تشکیل دادند.
هیات استفتا
نام برخی از اعضای هیأت استفتای آیت‌الله خویی در دوران مرجعیت ایشان عبارتنداز: حضرات آیات عظام حاج سید علی بهشتی، حاج سید محمد روحانی، شهید حاج سید محمدباقر صدر، حاج سید علی سیستانی، حاج میرزاعلی فلسفی، حاج شیخ حسین وحید خراسانی، حاج شیخ اسحاق فیاض، حاج شیخ جواد تبریزی، حاج میرزاعلی غروی، حاج سید مرتضی خلخالی، حاج سید تقی طباطبایی قمی و…
تدریس فقه و اصول
آیت‌الله خویی تدریس سطوح فقه و اصول را در نجف آغاز کرد. بنا به نقل حجت‌الاسلام والمسلمین حاج شیخ علی بهجت: آیت‌الله شیخ محمدتقی بهجت، کفایه جلد دوم را نزد ایشان فرا گرفت. پس از آنکه سال‌ها به تدریس سطوح اشتغال ورزید به درخواست شاگردان به تدریس خارج فقه و اصول مبادرت ورزید. آیت‌الله کمپانی در مدت ۱۴ سال یک دوره کامل اصول تدریس نموده بود که آیت‌الله خویی در آن دوره شرکت نمود. آیت‌الله خویی تقریرات همان درس را برای آیت‌الله بهجت در ۷ سال تدریس نمود. در سال ششم آن بود که آیت‌الله حاج سید محمد روحانی نیز در این جلسه خصوصی شرکت نمود.
آیت‌الله خویی در سال ۱۳۵۴ هق به دعوت آیت‌الله حاج‌آقا حسین قمی به کربلا رفت و در جهت تقویت حوزه آنجا تدریس سطوح عالیه فقه و اصول را آغاز نمود. برخی از فضلا در همین دروس سطوح عالیه شرکت نمودند. آیت‌الله حاج سید ابراهیم علم‌الهدی سبزواری از جمله همین فضلا است.
آیت‌الله خویی تدریس خارج فقه و اصول خود را به‌تدریج در نجف آغاز نمود. ۲۵ ساله بود که درس خارج خویش را در نجف آغاز کرد. بنا به نقل خود آیت‌الله خویی در جلد ۲۲ معجم رجال الحدیث چاپ سوم بیروت در زندگانی نامه خود: ایشان ۶ دوره کامل اصول تدریس کرد که در دور هفتم به خاطر اشتغال به مرجعیت در بحث ضد، آن دوره را رها نمود. البته آیت‌الله فیاض مدعی است که آیت‌الله خویی هفت دور خارج اصول تدریس نموده است. یک دوره خارج اصول آیت‌الله خویی تقریباً هر دوره حدود ۶ سال طول می‌کشید. تقریرات دوره‌های مختلف خارج اصول ایشان موجود است و برخی به چاپ رسیده است. آیت‌الله خویی همچنین ابواب مختلف فقهی را به‌صورت اجتهادی تدریس نمود. دو دوره خارج مکاسب، دو دوره باب صلوه، باب اجتهاد و تقلید عروه‌الوثقی و تدریس خارج فروع کتاب عروه‌الوثقی از باب طهارت در سال ۱۳۷۷ هق آغاز و به ترتیب ابواب دیگر فقهی تدریس شد تا در سال ۱۴۰۱ هق باب اجاره آن به اتمام رسید.
تقریرات درس خارج فقه آیت‌الله خویی نیز در این مدت توسط برخی از فضلای ایشان نگاشته است که برخی به چاپ نیز رسیده است. آیت‌الله خویی در مدت نیم‌قرن تدریس خارج فقه و اصول، فضلا و مجتهدان زیادی را پرورش نمود. به نقل فرزند ایشان حجت‌الاسلام والمسلمین حاج سید عبدالصاحب خویی، آیت‌الله خویی دراین‌باره فرموده است: اکثر شاگردان من مجتهد هستند؛ اما آیت‌الله خویی برای کمتر کسی از شاگردان خود، اجازه اجتهاد کتبی خود صادر نمود.
چه کسانی از آیت‌الله خویی اجازه اجتهاد گرفتند
آیت‌الله خویی در مدت تدریس فضلای بسیاری را پرورش داد که برخی از آن‌ها به درجه اجتهاد رسیدند. در این میان به اجتهاد برخی تصریح کتبی یا شفاهی فرمود؛ که به برخی از ایشان اشاره می‌شود که عبارت‌اند از حضرات آیات عظام: حاج سید علی سیستانی، حاج سید محمود مجتهدی سیستانی (برادر کوچک‌تر آیت‌الله سیستانی) به‌صورت کتبی و شفاهی. حاج میرزاعلی فلسفی، دکتر ابوالقاسم گرجی، حاج سید تقی طباطبایی قمی، به نقلی حاج شیخ ابوالقاسم روحانی و…
برخی از شاگردان برجسته و شاخص آیت‌الله خویی
حضرات آیات عظام: حاج سید علی سیستانی، حاج سید محمدتقی طباطبایی قمی، حاج شیخ اسحاق فیاض، حاج شیخ جواد تبریزی، حاج میرزاعلی غروی تبریزی، حاج سید مهدی خلخالی، حاج شیخ محمدتقی بهجت، حاج سید سرور واعظ بهسودی، حاج شیخ حسین وحید خراسانی، حاج میرزاعلی فلسفی، حاج سید محمود مجتهدی سیستانی، حاج سید محمد روحانی، حاج سید صادق روحانی، حاج سید هادی مجتهدی سیستانی، حاج شیخ مصطفی اشرفی شاهرودی، حاج شیخ مرتضی اشرفی شاهرودی، حاج سید حسن مرتضوی شاهرودی، حاج شیخ علی‌اصغر معصومی شاهرودی، حاج سید علی شاهرودی، حاج سید مصطفی خمینی، حاج شیخ جعفر سبحانی، حاج شیخ ناصر مکارم شیرازی، شهید حاج سید محمدباقر صدر، حاج سید ابوالقاسم کوکبی، شیخ محمد آصف محسنی، محسنی کابلی، شیخ اسماعیل محقق، حاج میرزا کاظم تبریزیف شیخ مرتضی بروجردی، حاج شیخ باقر قرشی، حاج شیخ علی آزاد قزوینی، مظفری قزوینی، حاج شیخ محمدحسن رمزی طبسی، حاج سید علی علوی جوهری، حاج شیخ محمد ناصری اصفهانی، حاج شیخ غلامرضا باقری اصفهانی، حاج شیخ محمدصادق سعیدی کاشمری، حاج شیخ محمدرضا جعفری، حاج شیخ رضا لطفی، دکتر ابوالقاسم گرجی، حاج شیخ ابوالقاسم روحانی، حاج شیخ …عباس نژاد، حاج شیخ عبدالحسین واعظ خراسانی و…
نظر رهبر معظم انقلاب در مورد شخصیت آیت‌الله خویی
آیت‌الله خامنه‌ای درباره شخصیت علمی و معنوی آیت‌الله خویی این‌چنین می‌فرماید: «آن عالم بزرگ بقیه سلف صالح و یکی از پرچم‌داران علوم اسلامی و یکی از مراجع بزرگ تقلید دوران معاصر بود، ایشان در بسیاری از علوم اسلامی رایج در حوزه‌های علمیه از اساتید مسلم و کم‌نظیر به‌حساب می‌آمد، فقیهی بزرگ و اصولی‌ای عمیق و مفسری نوآور و رجالی‌ای صاحب مکتب و متکلمی زبردست بود، آثار علمی ارزشمند این مرد بزرگ به ده‌ها جلد کتاب در فقه و اصول و تفسیر و رجال منحصر نمی‌شود، هزاران شاگرد تربیت یافته در حوزه دروس غنی و سرشار او هم اکنون در همه بلاد اسلامی منتشرند، این بزرگوار یکی از نخستین کسانی بود که پس از شروع نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی (ره) حوزه علمیه نجف را به اهمیت حوادث ایران متوجه ساخت و سعی و کوششی ارجمند در همراهی با حرکت عظیم روحانیت و مردم در ایران مبذول کرد».
وفات
آیت‌الله خویی پس از یک عمر خدمت خالصانه به دین اسلام و مذهب تشیع و تربیت مجتهدان و فقهای عالی‌قدر در روز ۸ صفر ۱۴۱۳ ه ق معادل ۱۷ مرداد ۱۳۷۱ هش درگذشت و در حرم مطهر امیرالمؤمنین علیه‌السلام در جنب مسجد خضرا که در آن تدریس می‌کرد به خاک سپرده شد. اکنون مزار ایشان مورد زیارت عموم مؤمنین و علمای شیعه قرار گرفته است.
سلام
دراین بیوگرافی نوشته شده
آیت الله العظمی خویی در ۲۱ سالگی به درس خارج رفتند و ۱۷سال درس خارج می رفتند
در قسمت دیگر امده
در ۲۵ سالگی تدریس خارج خود را آغاز کردند
باتوجه به اینکه دوره درس خارج اصول محقق اصفهانی ۷ساله بوده وایت الله خویی اول درس ایشان حاضرمی شدند یعنی ایت الله خویی قبل اینکه خودشان یک دوره خارج اصول شرکت کنند تدریس خارج را آغاز کردند؟