شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
یکی از مسایلی که چند سال است در اوایل ماه ربیع در تعدادی از محافل و مجالس مجازی و حقیقی محل بحث است، دهه‌ای به نام محسنیه است که برخی برای رونق‌بخشی به آن از مراجع هزینه می‌کنند. این در حالی که این انتساب ریشه درستی ندارد و حتی بسیاری از علما آسیب‌هایی را بر آن ذکر می‌کنند.
به گزارش شبکه اجتهاد، از سال ۹۲ در برخی محافل مداحی به ویژه در قم، تهران و مشهد سخن از گرفتن عزاداری برای حضرت محسن(ع) آن هم با عنوان هفته و دهه به میان آمد و نقل مجالس رسانه‌ای و خبری شد اما هنوز نطفه این طرح منعقد نشده بود که واکنش‌های مختلفی نسبت به آن بروز و تا حدودی اقامه عزا با عنوان «دهه» و «هفته» را در این ایام در نطفه خفه کرد.
شاید حسن رحیم‌پور ازغدی که طی ماه‌های اخیر در محافل دینی و مذهبی خبرساز شده است، اولین کسی بود که واکنش شدیدی نسبت به دهه‌سازی برای عزاداری و مناسک تراشی و خلق ایام نشان داد؛ وی گفته بود: «سالی که شش ماهش عزاداری است، آن عزاداری دیگر ارزشی ندارد، مدام ایام خلق می‌کنند؛ ایام محسنیه جدیداً خلق شده است. آن روز دیدم یک کتاب قطور برای حضرت محسن نوشته‌اند، کسی که به دنیا نیامده است! بعد از همان شخص پرسیدم شما کل کتاب‌هایی که برای حضرت زهرا(س) چاپ کرده‌اید به این قطر نمی‌رسد، چطور برای حضرت محسن با این قطر کتاب درآوردید؟ این جور که شما ایام درست می‌کنید آقاجان باید کل سال که عزاداری کنیم و مردم به کارشان نمی‌رسند…
اگر نصف سال را در تقویم به بهانه‌های مختلف شروع کنیم به عزاداری، کمترین ضررش این است که کسی رغبتی برای آمدن در مجلس عزاداری نخواهد داشت و برایش عادی می‌شود. این موضوع از ایام اهل بیت(ع) قداست‌زدایی می‌کند. چیزی که نادر نباشد، دیگر مرغوب نیست. به نظر بنده این وهن اهل بیت(ع) است. باید کاری کنیم تا گفتیم مراسم عزاداری شخص بدود، نه اینکه بگوید‌‌ای بابا باز هم مجلس عزا!».
اما با گذشت اندک زمانی بعد از آن برخی از مراجع نیز وارد این مسئله شدند و در پاسخ به استفتائاتی که از ایشان شد یا در دیدارها و دروس خارج فقه نسبت به این مسئله واکنش نشان دادند؛ آیت‌الله مکارم شیرازی از جمله این مراجع معظم بود که در سخنانی نسبت به آن واکنش نشان داده و با تأکید بر اصل عزاداری برای خاندان اهل بیت(ع) بر لزوم پرهیز از برنامه‌ها و ایامی که در شیعه سابقه نداشته، تاکید کرد.
همچنین آیت‌الله شبیری زنجانی نیز در این باره بیان کردند که افراط در عزاداری‌ها به تفریط می‌انجامد و جامعه نمی‌تواند نسبت به همه عزاداری‌های پیاپی مراقبت داشته باشد. این مرجع تقلید گفت: همین‌طور پشت سر هم دهه درست‌کردن، توسط جامعه قابل پذیرش نیست و به مرور زمان، زمینه انکار مجموعه عزاداری‌ها را به وجود می‌آورد. افراط در عزاداری‌ها به تفریط می‌انجامد.
ایشان با ابراز نگرانی از اینکه عده‌ای امروزه با افراط در عزاداری‌ها، زمینه هتک حرمت را فراهم می‌کنند، فرمودند: این افراد در این زمینه مسئول‌اند. آیا واقعاً کسی که مدعی محب اهل بیت(ع) بودن است موظف به چنین کارهایی است!
این فقیه وارسته با تأکید بر اینکه موضوع هتک عزاداری را عرف تشخیص می‌دهد و مسئله‌ای شرعی نیست، بیان کردند: حدیث خاصی راجع به مدت زمان عزاداری‌ها وجود ندارد. از نظر شرعی هتک حرمت عزای اهل بیت(ع) خلاف شرع است، اما اینکه چه کاری هتک حرمت است را خود افراد باید تشخیص بدهند.
ایشان افزود: عقیده ما درباره اینکه آیا شادی در ایامی غیر از روز شهادت، موجب هتک حرمت می‌شود یا خیر، حجت نیست بلکه تشخیص این موضوع بر عهده عرف است جامعه مشخص می‌کند تا چه زمانی باید عزا نگه داشته شود. امروزه برخی از منبری‌ها و بعضی از مداح‌های بی‌تقوا حرف‌های بی‌سند و مجالس بی‌سندی را ترویج می‌کنند، نظر عرف، پس از ترویج آن در جامعه، ممکن است به اینکه هرگونه مجلس شادی در این ایام، هتک حرمت باشد تغییر کند؛ البته در این صورت موضوع هتک حرمت محقق است و افراد هم شرعاً موظفند هتک حرمت نکنند ولی آیا باید دنبال این باشیم که آن‌قدر در اذهان مردم بعضی از مصادیق را به عنوان هتک عزاداری مطرح کنیم و آن را تبلیغ کنیم تا واقعا عرف آن را هتک بداند؟ آیا شرع چنین سفارشی به ما کرده است؟».
اما این روزها و با شروع ایام ربیع‌الاول مجدداً در برخی محافل به ویژه مجازی سخن از این دهه و هفته است و علی الخصوص در شهر مقدس قم برخی به همین مقدار اقامه عزا می‌کنند. البته همان طور که مراجع فرمودند اقامه عزا فی‌نفسه برای خاندان اهل بیت(ع) نه‌تنها جائز بلکه مستحب مؤکد است ولی نکته اعجاب‌آور آن است که برخی اقامه عزا در این ایام را به برخی مراجع از جمله آیت‌الله وحید خراسانی منتسب می‌کنند.
آیت‌الله وحید خراسانی از مراجع پیشگام در اقامه عزا برای اهل بیت(ع) هستند و در ایام شهادت حضرت زهرا(س) و امام صادق(ع) و برخی ائمه(ع) دیگر آئین پیاده‌روی با پای پیاده از منزل تا حرم حضرت معصومه(س) را به راه انداخته‌اند. با این وجود با تماسی که خبرگزاری ایکنا؛ با دفتر این مرجع تقلید داشت، دفتر ایشان با صراحت اعلام کردند که ایشان هیچ نظری در مورد اقامه عزا در ایامی به نام محسنیه(ع) نداشته‌اند.
آیت‌الله شبیری زنجانی نیز که سخنان ایشان در عبارات فوق ذکر شد، تنها طبق روال همه‌ساله روز اول ربیع‌الاول را به دنبال روزهای پایانی صفر مراسم می‌گیرند و انتساب چنین ایامی به برخی بزرگان از موضوعات عجیب فرهنگی در کشور هست.
نگاهی تاریخی به مسئله
نظر استاد محمدهادی یوسفی غروی، از استادان برجسته تاریخ اسلام در این زمینه جویا شدیم که وی در پاسخ به ایکنا؛ بیان کرد: ایام محسنیه سابقه‌ای تاریخی نداشته و درست کردن زمان‌هایی مانند آن برای اقامه عزا درست نیست. نظر بنده همان نظر آیت‌الله العظمی شبیری زنجانی است و معتقدم افراط و تفریط در این موضوعات صحیح نیست.
حجت‌الاسلام یوسف‌وند، از محققان حوزه علمیه نظری مبسوط در این زمینه دارد؛ وی معتقد است «به صورت دقیق در تاریخ و یا در روایات به روز شهادت حضرت محسن(ع) اشاره‌ای نشده است تا بتوان گفت ۲۸ صفر تا هشت ربیع، ایام محسنیه باشد! طبق نقل مشهور سه روز پس از رحلت پیامبر(ص) یک هجوم به بیت وحی توسط منافقان اتفاق افتاده است؛ لذا اگر بنا را بر نظر مشهور بگذاریم روز اول ربیع‌الاول روز حمله اصلی است و بنابر احتمال زیاد حضرت محسن در این روز شهید شده‌اند؛ بنابراین آنچه هست این است که ما دهه محسنیه نداریم!، اگر بنا هم بر عزاداری باشد، روز اول ربیع‌الاول باید باشد. سیره مراجع و شیعیان هم در طول زمان‌های گذشته بر داشتن دهه محسنیه نبوده است! آنچه که هست، شیعه همواره از مظلومیت‌های اهل البیت(ع) دفاع کرده و در روزهای خاص به صورت رسمی عزاداری می‌کرده است، تلاش برای افزایش روزهای عزاداری رسمی به نفع خود عزاداری نبوده و نخواهد بود».
پس از اینکه بیت حضرت زهرا(س) مورد هجوم نااهلان قرار گرفت، از منابع برمی‌آید که ایشان پیوسته در بستر بیماری بودند، از سوی دیگر گزارش‌هایی هست که شب‌ها حضرت زهرا(س) همراه با فرزندان خود به در خانه مهاجر و انصار می‌رفتند و به تبیین‌گری درباره حق خلافت امیرمؤمنان(ع) می‌پرداخته‌اند و همین تبیین‌گری و بازگو کردن و به یاد آوردن وصیت‌های رسول گرامی اسلام(ص) یکی از عوامل زمینه‌ساز هجوم‌های ناجوانمردانه بعدی دشمن به خانه ایشان شد. با توجه به این نقل و قراین شاید بتوان احتمال داد حمله اصلی که سبب آسیب جدی منجر به شهادت حضرت زهرا(س) و شهادت حضرت محسن(ع) شد، در اوایل رحلت پیامبر(ص) نبوده است و در حمله نهایی که تاریخ آن دقیق مشخص نیست، این هجوم و جنایت تاریخی ناگوار رخ داده است.
برخی از منابع حمله به بیت شریف علوی را پس از برگشت سپاه اسامه (که حدود یک ماه پس از رحلت پیامبر(ص) از سفر برگشت) دانسته‌اند.
یوسف‌وند بیان می‌کند «بنابراین عزاداری در دهه اول ربیع نه دارای سابقه تاریخی بین شیعیان از جهت عزاداری بوده و نه در سیره و سنت اهل البیت(ع) این رسم دیده می‌شود، آنچه در بین علما و مؤمنان از دیرباز مرسوم بوده و هست این است که در ایام فاطمیه اول و دوم به بیان مرثیه شهادت حضرت زهرا(س) و حضرت محسن(ع) می‌پردازند و بر مصائب ایشان گریه و عزاداری می‌کنند. تأکید می‌کنیم شهادت حضرت محسن(ع) حقیقتی انکارنشدنی است، مظلومیت شیعه و مظلومیت خاندان نبوت تا روز قیامت است، متأسفانه عده‌ای بر اثر جهالت زمانی که می‌گوییم دهه نداریم سریع تهمت می‌زنند که ما منکر مظلومیت یا اصل شهادت هستیم! در صورتی که چنین نسبتی صحیح نیست».
البته این مسئله منحصر به ایام عزا نیست و برخی کارشناسان نسبت به مناسک تراشی در ایام دیگر نیز هشدار می‌دهند؛ حجت‌الاسلام والمسلمین صفر جبرئیلی، عضو هیئت علمی گروه کلام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نیز این مسئله را به عنوان آسیب اجتماعی برمی‌شمرد و می‌گوید: اینکه برای روز ۹ ربیع‌الاول یا ایام مشابه برنامه‌های مفصل ایجاد و آن را به ایام تبدیل کنند، درست نیست.
به هر حال اصرار برای زیاد کردن عزاداری از سوی عده‌ای محل تردید است و مورد تذکر جدی برخی از مراجع عظام تقلید نیز قرار گرفته و باید مراقب بود، زیاد کردن ایام عزاداری از جهت روانی برای جامعه آسیب‌زا و غیر قابل پذیرش است و احترام به اصل عزاداری را زیر سؤال می‌برد.
