شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
در اندیشه صدر این که علم اقتصاد چه وضعیتی پیدا می‌کند تا مرحله‌ای که جهان اقتصادی بر طبق مکتب شکل بگیرد به تعویق افتاده است و در عین حال محقق اقتصاد اسلامی با یک نظام منسجم و از قبل وضع‌شده مواجه است که باید اصول و قواعد آن را کشف کند. بر این اساس است که شهید صدر کتاب و سنت را مفروض می‌گیرد تا بر مبنای آن از امکان مکتب و بازسازی آن به روشی متفاوت از علوم طبیعی صحبت کند.
به گزارش شبکه اجتهاد، جلسه کارگروه شورای تخصصی علوم اجتماعی هیأت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره شورای عالی انقلاب فرهنگی به ریاست دکتر مصطفی ملکوتیان در محل دبیرخانه این شورا برگزار شد.
بنابراین گزارش، در این جلسه به بررسی طرحنامه‌ای با عنوان «رویکرد استعلایی در روش‌شناسی شهید محمدباقر صدر در اقتصادنا» اختصاص داشت، نویسنده این طرحنامه به تشریح ابعاد نظریه خود پرداخت.
وی معتقد است که شهید صدر در «اقتصادنا» روش‌شناسی خود را به وضوح تشریح نکرده و مطالعات انجام شده نیز نتوانسته جوهره روش‌شناسی حاکم بر این اثر را به درستی تشریح کند.
او بر همین اساس کوشیده نگاهی نو به روش‌شناسی شهید صدر افکنده و روش‌شناسی مورد نظر نویسنده اقتصادنا و یا یک روش‌شناسی را که بتواند منطبق بر اهداف نویسنده این کتاب باشد بازسازی کند.
ارائه دهنده طرحنامه معتقد است شهید صدر به دنبال استفاده از منطق متفاوتی برای استدلال بوده که متفاوت از منطق سنتی به کار گرفته شده توسط فقهای سلف ایشان است و رویکرد او بر فراتر رفتن از روش‌شناسی حاکم بر علم فقه و علم اصول سنتی بوده و بر همین اساس از روش‌شناسی‌ای با عنوان “روش کشف” سخن گفته است.
وی ضمن بیان این مطلب که رویکرد شهید صدر در اقتصادنا در قالب یک نگاه کانتی به منطق و استدلال قابل تفسیر است، می‌نویسد: «شهید صدر در اقتصادنا از منطق متفاوتی از اسلاف خود برای بررسی علم اقتصاد کمک گرفته است که بسیار به روش استعلایی کانت شباهت دارد».
ارائه دهنده طرحنامه ادامه می‌دهد: «در واقع ایشان برخلاف اسلافش که تخته‌بند منطق صوری ارسطویی‌اند نوآوری به خرج داده و از نوعی قیاس استفاده کرده که نظیر آن را در منطق ارسطویی نمی‌توان یافت، بلکه بیشتر به قیاس‌های استعلایی کانت شباهت دارد و همین نکته است که او را از سایر افرادی که در اقتصاد اسلامی کار می‌کنند متمایز و حتی ایشان را برای علاقه‌مندان به اقتصاد اسلامی غیر قابل فهم ساخته است».
او بر آن است که دیدگاه‌های رقیب به دلیل این که توجهی به خارج شدن شهید صدر از سنت ارسطویی ندارند، نسبت به مطالب او دچار سوء فهم شده‌اند.
وی رویکرد استعلایی را به رویکردی که در آن به پرسش از شرایط امکان یک علم پرداخته می‌شود تعریف کرده و می‌نویسد: «از نظر صدر علم اقتصاد به دلیل عدم تحقق واقعیت اقتصادی ناممکن است؛ یعنی اگر مکتب پیاده شود واقعیت بر مبنای مکتب شکل خواهد گرفت».
ارائه دهنده طرحنامه ادامه می‌دهد: «بنابراین پرسش صدر این است که تعهد مکتبی ما چگونه باید باشد تا جهان اقتصادی بر طبق اصول اسلامی ممکن شود؟ و نه این که جهان باید چگونه باشد تا علم ممکن شود».
به عقیده نویسنده طرحنامه، امور مفروض برای شهید صدر نه علم و یا جهان، بلکه منابع و احکام فقهی است و بر همین اساس به دنبال بازسازی مکتب بر مبنای این احکام و مفاهیم است.
صاحب طرحنامه می‌نویسد: در اندیشه صدر این که علم اقتصاد چه وضعیتی پیدا می‌کند تا مرحله‌ای که جهان اقتصادی بر طبق مکتب شکل بگیرد به تعویق افتاده است و در عین حال محقق اقتصاد اسلامی با یک نظام منسجم و از قبل وضع‌شده مواجه است که باید اصول و قواعد آن را کشف کند. بر این اساس است که شهید صدر کتاب و سنت را مفروض می‌گیرد تا بر مبنای آن از امکان مکتب و بازسازی آن به روشی متفاوت از علوم طبیعی صحبت کند.
وی انجام پژوهش از این منظر در آثار شهید صدر را برای ادامه کار ایشان ضروری دانسته و معتقد است این پژوهش موجب تغییر در رویکرد اصولی و فقهی در مواجهه با علوم اجتماعی مدرن از جمله علم اقتصاد اسلامی می‌شود.
بنا به این گزارش، اعضای شورای تخصصی علوم اجتماعی پس از بحث و بررسی درباره ابعاد مختلف این طرحنامه، مقرر کردند نظر نهایی درباره این مدعا جهت برقراری پیش اجلاسیه به دو ارزیاب واگذار شود.
