شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
حجتالاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی و حجتالاسلام والمسلمین حمید شهریاری تأکید کردند که غدیر به دلیل برخورداری از ویژگیهای بینظیرِ «رویداد تاریخی مسلّم و بیاختلاف در اصل وقوع»، «اجتماع استثنایی به اراده مستقیم پیامبر(ص) در حساسترین مقطع تاریخی»، «نمایش واقعی و مستند هدایتگر (نه صرف حدیث)» و «دغدغه مشترک پیامبر(ص) برای آینده امت و جلوگیری از بازگشت به جاهلیت»، بزرگترین ظرفیت عملیاتیِ تبدیل اختلاف به وحدت است که تاکنون مورد غفلت قرار گرفته است.
به گزارش شبکه اجتهاد، نشست علمی «غدیر، محور وحدت اسلامی؛ از تبیین نظری تا برنامه عملیاتی» با ارائه حجتالاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی، رئیس انجمن امامت حوزه علمیه و حجتالاسلام والمسلمین حمید شهریاری، دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در جمع اساتید و فضلای حوزه علمیه در پژوهشگاه مطالعات تقریبی برگزار شد.
پیشینه بحث وحدت در نگاه علمای شیعه و سنی
استاد محمدتقی سبحانی در آغاز، غدیر را محور وحدت اسلامی با ظرفیتهای عملیاتی ناشناخته دانست و گفت: امیدواریم این حرکت بتواند در جامعه ما و در جهان اسلام گسترده شود و تبدیل به یک گفتمان مشترک اسلامی شود.
رئیس بنیاد بین المللی امامت با اشاره به پیشینه موضوع وحدت گفت: بحث غدیر و مسئله وحدت اسلامی بحث جدیدی نیست. شخصیتهای بزرگی این موضوع را مطرح کردند: از مرحوم سیدعبدالحسین شرفالدین، مرحوم شیخ محمدحسین کاشفالغطاء، از معاصران حضرت امام، مقام معظم رهبری، شهید مطهری و شخصیتهای دیگر همه بر این نکته تأکید کردند که غدیر یک ریسمان الهی است که خداوند تعبیه کرده برای شکلگیری همگرایی. اما این بحث هنوز از مرحله اجمال خارج نشده است.
چرا غدیر هنوز به گفتمان مشترک تبدیل نشده است؟
استاد حوزه علمیه قم سه خلأ اصلی پیشروی مطرح کردن غدیر به عنوان مسئله وحدت را برشمرد و گفت: علیرغم اینکه بارها این نکته گفته شده، اما نه تبیین دقیق و گستردهای از این بحث صورت گرفته، نه فرهنگسازی مناسبی در جامعه اسلامی و شیعی شده و نه راهکارهای عملی برای پیشبرد این پروژه طراحی شده است. این ابتکار عمل مجمع تقریب مذاهب اسلامی میتواند آغازی باشد بر این حرکت نو و از این جهت کاملاً یک حرکت جدید به حساب میآید. این حرکت میتواند عرصههای بسیار گستردهای را فرا روی همه جامعه اسلامی ما، بهخصوص حوزههای علمیه شیعه و سنی باز کند.
وی با استناد به قرآن کریم گفت: از دیدگاه قرآن کریم دو اصل اساسی مورد توجه است: اول اینکه اختلاف در جهان بشر و بین انسانها وجود دارد و غیرقابلاجتناب است. از سوی دیگر قرآن کریم میفرماید انسان در مرحله اختلاف نباید متوقف شود. خداوند انبیای الهی را فرستاده، پیامهای آسمانی نازل کرده، این همه تلاش از سوی اولیای الهی برای اینکه این اختلاف کم شود و جهت مناسب پیدا کند. پس اصل، اعتصام به حبل الله، دعوت به اصل نزدیکی بین مسلمانها، از معارف قرآن است.
پرسش محوری: چگونه اختلاف به وحدت تبدیل میشود؟
این استاد حوزه پرسش اصلی را چنین مطرح کرد: حالا سؤال این است که چگونه میتوانیم از طریق محورهای مشترک، اصول اساسی قابل تمسک بین گروههای مختلف اسلامی و شیعی و طایفهای را با گفتگو و ایجاد ارتباط نزدیک، اختلاف را به وحدت و همگرایی تبدیل کنیم؟ جواب این است که خود قرآن کریم در رأس همه محورهای مشترک قرار میگیرد. اساساً قرآن دعوت میکند به وحدت.
وی افزود: قرآنفهمی، سنت نبوی، محور مشترک دیگری است و محورهای فراوان دیگری که میتوان از آنها استفاده کرد. در بین محورهای مشترک، مسئله غدیر یک ظرفیت بزرگ دارد. مجموعه ویژگیهایی دارد که متأسفانه امت اسلامی تاکنون از آن استفاده نکرده است. اولاً غدیر یک اجتماع بزرگ استثنائی است. ما هرچه گشتیم و میگردیم در تاریخ اسلام، اجتماعی به این بزرگی که با اراده پیامبر به امر الهی تشکیل شده باشد، در آن گستره نداریم. اینکه در آن اجتماع همه گروههای اسلامی نمایندگانی داشته باشند و یک حضور جمعی از مسلمانان و احزاب شکل گرفت.
رئیس بنیاد بین المللی امامت با اشاره به حساسیت زمانی غدیر، اظهار کرد: اینکه این اجتماع در حساسترین شرایط تاریخی شکل بگیرد. توجه بفرمایید که غدیر در زمانی است که هم خود پیامبر اکرم(ص) میدانند که دیگر از عالم دنیا دارند سفر میکنند و هم آن نزدیکان میشناسند که پیامبر آهنگ رحیل از عالم دنیا دارد. در این شرایط خود نبی مکرم اسلام(ص) باعث و بانی این حادثه است و خود ایشان محور این داستان است. خود نبی مکرم اسلام(ص) در واقعه غدیر دغدغه و نگرانی خودشان را از آینده اسلام بیان میکنند. یکی از مضمونها و تمهای مشترک در غدیر همین دغدغههای آینده امت اسلامی است. عمدهترین نگرانی پیامبر در غدیر، بیان اختلافات، رجوع امت به ارزشهای گذشته و فراموشی دستاوردهای نبوی و قرآنی است. این در مضمون حادثه غدیر آمده است.
غدیر؛ واقعهای بیاختلاف میان همه مذاهب اسلامی
سبحانی تأکید کرد: غدیر به عنوان یک رویداد تاریخی غیرقابل انکار میتواند با حفظ مضامین مشترک، گفتمان جدیدی برای تقریب مذاهب اسلامی ایجاد کند. در اصل واقعه و در ارکان اصلی واقعه غدیر اختلافی نداریم. در بسیاری از حوادث جهان اسلام و حتی برخی از بیانات پیامبر اکرم(ص) اختلافات داریم؛ عدهای پذیرفتند، عدهای نپذیرفتند. اما این نکته بسیار مهم است که امروز وقتی ما از روی تحقیق جزئیات اسناد غدیر صحبت میکنیم، تمام مذاهب اسلامی از شیعه و سنی در باب اصل واقع و مسلم بودن این حادثه، مضامین اصلی این واقعه، کلام نبی اکرم اسلام(ص) و واکنشی که اصحاب نسبت به پیامبر اکرم(ص) داشتند، دغدغه بزرگی که ایشان داشتند، هیچ اختلافی نیست. بله، کسانی هستند از همه طوایف که گاهی اوقات ایرادی کردهاند، اشکالی کردهاند، حرفی زدهاند. اما دیگران از همان گروه به آنان پاسخ دادهاند. ممکن است ندانسته یا ممکن است غرضورزی کرده باشند. غدیر از نظر تاریخ، از نظر حدیث، از نظر محتوا در هیچ اختلافی نیست. ما با چیزی مواجهیم که اولاً یک واقعه تاریخی است.
وی به تلاشهای تقریبی مراجع بزرگ اشاره کرد و گفت: دارالتقریب به دست مرحوم آیتالله العظمی بروجردی(ره) در همین قم با حدیث ثقلین آغاز شد. یعنی یکی از کارهایی که ایشان کردند، حدیث ثقلین را از دیدگاه فریقین تدوین کردند و در قم و مصر منتشر شد و به عنوان میثاق مشترک شیعه و سنی معرفی شد. ایشان حدیث امان یا نجوم که از احادیث مشترک بین شیعه و سنی است (النُّجومُ أمانٌ لِأَهلِ السَّماءِ، إذا ذَهَبَتِ النُّجومُ ذَهَبَ أهلُ السَّماءِ وأهلُ بَیتی أمانٌ لِأَهلِ الأَرضِ) و حدیث سفینه (إِنَّمَا مَثَلُ أَهْلِ بَیتِی فِیکُمْ کَمَثَلِ سَفِینَهِ نُوحٍ، مَنْ دَخَلَهَا نَجَی، وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ) را نیز مد نظر داشتند که به عنوان محور مشترک وحدت قرار دهند.
تمایز غدیر؛ حادثهای آشکار نه یک روایت صرف
این استاد حوزه با بیان تمایز غدیر تأکید کرد: غدیر ویژگیهایی دارد که هیچکدام از اینها ندارند. غدیر یک نمایش واقعی است. این خیلی فرق میکند با اینکه ما یک حدیث نقل میکنیم. حدیث ثقلین را میگوییم نبی مکرم اسلام(ص) این کلام را مطرح کرد اما نبی مکرم اسلام(ص) یک رویداد، یک حادثه آفریدند و این حادثه را در چشم مسلمین بزرگ و درخشان کردند و نمایش دادند به طوری که هیچکس نتوانسته انکار کند. حتی یکی از دانشمندان اهل سنت در حدیث غدیر شک وارد کرد اما بزرگان اهل سنت اعتراض کردند که این حرفها چیست که شما میزنید؟ و آیا کسی میتواند یک رویداد را انکار کند؟ ما با صحنهای و رویدادی در تاریخ مواجهیم که پیامبر اکرم(ص) به دستور خداوند متعال در حساسترین لحظات، مهمترین دغدغه را بیان کرد و هیچکس امکان ندارد که در این حادثه محوری که برای وحدت معرفی شده است از سوی نبی مکرم اسلام ولایت و محوریت امیرالمؤمنین تردید کند.
لزوم گفتوگوی علمی و رو در رو برای تحقق تقریب
وی ادامه داد: عملکرد، آداب، جزئیات و مضامین مشترک حدیث غدیر در همه طوایف اسلامی است. شهید مطهری(ره) در بحث “الغدیر و وحدت اسلامی” با آن مضامین بلند و دقیق و تحلیل درست، غدیر را مطرح کردند به عنوان محور وحدت. یک عدهای از این طرف به صورت افراطی طوری مطرح کردند که دیگر کسی اسم غدیر را نتواند بیاورد. از سوی دیگر کسانی به بهانه اینکه ما نمیتوانیم غدیر را محور قرار دهیم، سعی کردند غدیر را اغوا کنند. این خطای بزرگ راهبردی اتفاق افتاده است.
سبحانی اظهار داشت: ما امروز ادعای این را داریم و این جلسه به گمان من آغاز یک حرکت بزرگ میتواند باشد که برنامه عملیاتی آن را باید ارائه کنیم. ما باید گفتمان غدیر را به عنوان گفتمان اساسی وحدت اسلامی و تقریب بین المذاهب ایجاد کنیم و این امکانپذیر است.
وی بر ضرورت گفتوگوی علمی تأکید کرد و گفت: از بزرگان اهل سنت دعوت شود تشریف بیاورند. آنها هم تفسیر خودشان را بگویند. قرار است گفتوگو صورت بگیرد. نمیخواهیم یک طرفه به قاضی برویم. من در بخش عملی میگویم ما تا نتوانیم گفتوگوهای جدی را در امت اسلامی البته دوستانه، معقول، با اخلاق، با رعایت همه موازین اخوت راه بیندازیم، تقری اتفاق نمیافتد. آن گفتوگوهای جدی و سازنده، ادعا بر این است.
این استاد حوزه علمیه قم در پایان خاطرنشان کرد: سکوتی که امیرالمؤمنین علی(ع) در زمان بعد از پیامبر اکرم(ص) اختیار کردند به این دلیل بود که سعی کردند وحدت در جهان اسلام ایجاد شود، زیرا مخاطرات زیادی امت اسلامی را تهدید میکرد اما توجه داشته باشیم امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) هر جا محل اختلاف و چالش شد، غدیر را مطرح کردند. در واقعه رحلت پیامبر(ص)، در آن جایی که بعد از سقیفه در تکتک خانه انصار را زدند و نصرت طلبیدند، یکی از موارد این بود که آیا شما غدیر نبودید و با غدیر آشنا نیستید؟. تجربه عملی تاریخی امیرالمؤمنین علیه السلام این است که غدیر میتواند محور همگرایی باشد.
استاد حمید شهریاری، دیگر سخنران نشست، با اشاره به تکالیف الهی افزود: خداوند عالم، همه مسلمانان را به سه توصیه مکلف کرده است که همه مومنان باید یکدیگر را به آن سفارش کنند: یکی توصیه به حق، دیگری توصیه به صبر و سوم سفارش به توصیهگری به معروف.
ریشه تفرقه در بیتوجهی به توصیههای پیامبر(ص)
وی با تبیین مفهوم حق در مسئله ولایت گفت: در حوزه ولایت امام که مورد بحث ما خواهد بود، باید گفت که اصولاً تفرقه از نگاه ما از جایی شروع شد که به توصیههای به حق پیامبر اعظم(ص) بهجد توجه نشد. علیرغم بیانات متعدد و ثبتشده که به ولایت امامت و خلافت امیرالمؤمنین(ع) توصیه شده بود، امت بعد از ایشان مسیر دیگری را رفت و همین، موجبات تفرقه را فراهم کرد.
دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی با اشاره به راهکار قرآنی بیان کرد: از نگاه ما، اعتصام به حبل الله یعنی اعتصام مومنین به ولایت الهی، به ولایت نبوی و به ولایت علوی. اگر چنین اعتصامی شکل بگیرد قطعاً تفرقه دیگر شکل نخواهد گرفت و وحدت محقق خواهد شد.
چرا غدیر منشأ وحدت است؟
وی در پاسخ به این پرسش که چرا غدیر را منشأ وحدت میدانیم، گفت: یک توصیه به حق داریم که اگر ولایت امیرالمؤمنین(ع) محقق شده بود، این مشکلات و مصائبی که از قرنها پیش برای امت پدید آمد، شکل نمیگرفت. همه امت اسلامی تحت عصمت ولایت ایشان میتوانستند حداقل پنجرهای از حقیقت را از بیانات و رفتار ائمه(ع) مشاهده کنند؛ اما به هر دلیل این مسیر محقق نشد.
شهریاری با استناد به قرآن کریم گفت: اگر آن مسیر وحدت که وحدتی آسمانی بود محقق نشد، باز هم خداوند امر به وحدت و نهی از تفرقه کرده است. تفرقه امری محبوب و مورد مصلحت نیست هنگامی که زندگی بیستوپنج ساله امیرالمؤمنین(ع) مطالعه شود متوجه خواهیم شد که چرا باید وحدت را اصل قرار داد اگر امیرالمؤمنین علی (ع) برای حفظ اصل دین سکوت نکرده بودند امروز جز نامی از اسلام باقی نمانده بود.
این استاد حوزه علمیه قم تأکید کرد: غدیر به عنوان یک رویداد تاریخی مورد پذیرش همه مسلمانان است و میتواند با تکیه بر مشترکات، زمینه گفتوگوی علمی میان مذاهب را فراهم کند.
وی با اشاره به دوران پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) بیان کرد: در تاریخ نقل شده که بلافاصله پس از وفات پیامبر(ص)، اغلب اهل اسلام مرتد شدند. مراد از ارتداد این است که قبایلی که تعهد کرده و پیمان بسته بودند، با وقوع این حادثه، پیمان خود را نقض کردند.
این استاد حوزه با اشاره به اقدامات خلیفه اول افزود: مالیات را قطع کردند، تعهداتی را که داده بودند زیر پا گذاشتند و حتی مدعیان نبوت پیدا شدند. لذا خلیفه اول در طول دو سال و اندی خلافت، متصدی بازگرداندن این افراد به اسلام بود.
نقش کلیدی امام علی(ع) در حفظ انسجام جامعه نوپای اسلامی
شهریاری به نقش امام علی(ع) اشاره کرد و گفت: اگر امیرالمؤمنین(ع) نیز وارد میدان میشد، لشکر نیمهمنسجمی که دور خلیفه اول جمع شده بودند و میخواستند قبایل مرتد را به اسلام بازگردانند، دچار تردید میشدند و ممکن بود جامعه اسلامی تداوم پیدا نکند.
دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی با طرح این پرسش که چرا غدیر نقطه اشتراک است، اظهار داشت: شعار تقریب و وحدت این است که بیاییم بر سر مشترکات تفاهم کنیم و در باب اختلافات، هر یک دیگری را معذور بدانیم و در باب اختلافات بحث علمی کنیم. ما یک سری مشترکاتی داریم مانند انسجام ملی، عدم تفرقه، نبود فتنه، همه باید بر سر این اشترکات جمع شویم و راجع به اختلافات گفتوگو کنیم.
این استاد حوزه با اشاره به فرمایشات مقام معظم رهبری افزود: حضرت آقا نیز اخیراً فرمودند انسجام ملی را حفظ کنیم. انسجام ملی باید با همه اقوام و مذاهب حفظ شود.
شهریاری با بیان شیوه تعامل در اختلافات گفت: ما مشترکات را اخذ میکنیم و راجع به اختلافات، هر کس به اجتهاد خود عمل میکند. با هم گفتوگو میکنیم و حرف حق را بیان میکنیم اما اینکه بر سر این اختلافات، گریبان هم را بگیریم، ناسزا بگوییم، در شبکههای اجتماعی علیه هم فحاشی و بددهنی کنیم، به مقدسات طرف مقابل توهین کنیم، اینگونه رفتارها ضد وحدت است.
وجه مشترک غدیر با قرآن؛ اصل پذیرفتهشده، تفسیر متفاوت
دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در تبیین وجه اشتراکآفرین غدیر گفت: غدیر نقطه اشتراک است به خاطر اینکه یک رویدادی است که همگان پذیرفتهاند چنین رویدادی رخ داده است، همانند قرآن که کسی در وقوع آن شک ندارد.
این استاد حوزه با تشبیه غدیر به قرآن توضیح داد: در قرآن نیز همه بر اصل آن اتفاق نظر دارند؛ اختلاف در تفسیر و تحلیل آن است. در غدیر نیز اصل وقوع آن مورد پذیرش است به عنوان نمونه طبری که از دانشمندان بزرگ اهل سنت است آورده است که امیرالمؤمنین(ع) مجموعهای از احادیث نبوی دال بر جانشینی خود را برای خلیفه اول برشمرد و او نیز گریست و تأیید کرد.
واقعه غدیر یک نمایش هدایتگر است که نباید به ابزار تفرقه تبدیل شود
شهریاری با تشریح جنبههای نمایشی واقعه غدیر تأکید کرد: تفسیر این روایت باید بر مبنای تفسیر امیرالمؤمنین(ع) باشد و از تبدیل آن به ابزار تنشزایی در جامعه پرهیز گردد. این واقعه فقط یک حدیث نیست، بلکه یک نمایش است. شاید بتوان گفت اولین نمایشی است که در اسلام به منصه ظهور رسیده است.
استاد حوزه با اشاره به نقشآفرینی پیامبر(ص) افزود: این نمایش علاوه بر حدیث بودن، یک فیلم حقیقتنما و مستند است. من فکر میکنم اولین نمایش و مهمترین نمایشی است که خود پیامبر(ص) نیز نقش اول آن را ایفا کردند.
شهریاری به تفسیرپذیری متون دینی اشاره کرد و گفت: تفسیر و تحلیل این واقعه میتواند متفاوت باشد، همانطور که در قرآن نیز آیات مختلف، تفسیرهای متفاوتی دارند. اما اصل قرآن موجب وحدت است، زیرا امر مشترکی بین ماست.
دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی با تمایز قائل شدن بین اختلاف نظر و تفرقه اظهار داشت: آنچه ما میگوییم این است که اختلاف نباید موجب تفرقه شود، نباید موجب تنازع باشد و نباید مبدل به جنگ گردد. ما تفسیر خود را از این واقعه نداریم؛ ما تفسیری را قبول داریم که امیرالمؤمنین(ع) از این واقعه ارائه دادهاند و به آن پایبند هستیم.
میراث غدیر؛ مسئولیت امروز ما
شهریاری با اشاره به اهداف تقریب گفت: زیست اجتماعی امروز در کشور از الزاماتش شاید اوجب واجباتش همبستگی و ایجاد یکپارچگی و انسجام ملی است و هدف تقریب همین است. قطعاً باید مراقبت کنیم. توهین نباید به مقدسات طرف مقابل اتفاق بیفتد. گریبانش را نباید گرفت. تریبون را از جلویش برنداریم. اگر فرصت گفتگو پیدا کردیم، حرف از زشتها نزنیم که او را تحریک کنیم. ما نباید درگیر شویم. حتی اگر میخواهید حرف حق را بزنید، نمیشود هر جایی آن را بیان کرد.
این استاد حوزه علمیه قم با اشاره به میراث غدیر خاطرنشان کرد: این میراث به دست ما رسیده است. امروز ما مصداق آن هستیم. باید آن را نگه داریم. نگه داشتنش نیز یک هنر مدیریتی میخواهد. ما دشمن کم نداریم که یک دشمن جدید بسازیم. گامهای خوبی برداشته شده است. ما فرصتهایی را در جهان اسلام به دست آوردهایم. این فرصتها نباید از بین برود. باید عاقلانهتر رفتار کنیم.
دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در پایان بر سه نکته کلیدی تأکید کرد: ضرورت تمسک به سنت نبوی در وحدت، تقریب بر اساس مشترکات و پرهیز از استفاده ابزاری از میراث دینی برای ایجاد تنش.
