شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: زیدیان مکتب قدیم کوفه در عصر ابو خالد واسطی و بعد از او در دوران راویان او تا عصر احمد بن عیسی بن زید و شاگردانش مانند محمد بن منصور مرادی و شاگردان او به روایات و فقه امامان شیعی و از همه مهمتر امامین باقر و صادق (ع) اعتنا داشتند. خود قاسم رسی و سنت هادوی از میان شاگردانش در یمن و ایران هم همواره در آثار خود به فقه امام باقر و صادق علیهماالسلام عنایت نشان می‌دادند.
آثار‌هادی الی الحق در فقه و همچنین شروح آن آثار تألیف کسانی مانند ابو العباس حسنی و برادران هارونی فقه جعفری را نقل می‌کردند. گاه برای اثبات اینکه فتاوی فقهی این دو امام موافق با سایر اهل بیت و به ویژه قاسم رسی و احمد بن عیسی بن زید و یا‌هادی الی الحق است (و تأکید بر اجماع اهل البیت) و گاه هم برای اینکه اختلاف فتاوی را روایت کنند.
منابع اصلی آنان در نقل فتاوی فقهی این دو امام معمولا سنت‌های زیدی کوفی و گاهی هم روایاتی از سنت‌های امامی بود. به ویژه ناصر اطروش از طریق برخی از روات مهم امامی دسترسی به فقه امامیه داشت (مانند جعفر بن محمد بن مالک و احمد بن محمد بن عیسی الأشعری). البته در مواردی آنچه در کتاب‌های فقه زیدی به نقل از این دو امام نقل می‌شود با آنچه امامیه از این دو امام نقل می‌کنند متفاوت است اما به هر حال مسلم است که زیدیان کوفه و همچنین زیدیان سنت قاسمی طرقی به روایات فقهی دو امام باقر و صادق علیهماالسلام و برخی دیگر از امامان دوازده گانه داشتهاند (حتی روایاتی از امام موسی بن جعفر و امام رضا علیهماالسلام). شماری از روایات آنان از امامان تنها احادیثی بود مسند که آنان به سند امامان از پیامبر (ص) نقل می‌کردند اما در موارد زیادی هم صرفا نقل فتاوی امامان بود.
شکل‌گیری فقه امامی در کوفه را نمی‌توان بدون بررسی شکل‌گیری فقه زیدی در کوفه مطالعه کرد
کتاب‌های جامع العلوم محمد بن منصور المرادی و بعدها مجموعه نقل‌های موجود در الجامع الکافی ابو عبدالله علوی حاوی بسیاری از این نقل‌هاست. در آثار هادی الی الحق و یا هادویانی مانند ابو العباس حسنی و برادران هارونی علاوه بر این فتاوی خاص امامیه گاه با عنوان امامیه و گاه با عنوان روافض نقل شده و رد شده است؛ طبعا به دلیل اختلافاتی که از لحاظ فقهی زیدیه و امامیه در شماری از مسائل مهم مانند نحوه وضو و مسح و یا غسل و همچنین متعه و از این قبیل داشتهاند.
اینها نمونه‌های خوبی است برای بررسی نحوه شکل گیری فقه امامی در مقایسه با فقه زیدی. در مجموع باید گفت شکل گیری فقه امامی در کوفه را نمی‌توان بدون بررسی شکل گیری فقه زیدی در کوفه مطالعه کرد. این نکته‌‌ای است که در نوشته‌های تفصیلی دیگر که درباره زیدیه نوشته و در حال تکمیل آنها هستم توضیح داده ام.
مناسب است که مجموعه فتاوی منقول از امامان امامیه موجود در آثار فقهی و روایی زیدیه به ویژه آنچه در سنت‌های کوفی نخستین نقل شده یکجا گرد آمده و مورد تحلیل قرار گیرد، آثاری مانند مجموع الفقه، جامع العلوم محمد بن منصور، الجامع الکافی ابو عبد الله علوی، الاحکام و المنتخب‌هادی الی الحق، شرح الاحکام ابو العباس حسنی و علی بن بلال الآملی، تحریر و تجرید برادران‌هارونی و شروح آنها.
فقه حضرت امیر در منابع زیدی
یکی از اهتمامات منابع فقهی زیدی نقل فقه حضرت امیر(ع) است، به ویژه آنچه در سنت کوفی از حضرت روایت می‌شده و از طرق اهل بیت(ع) و یا غیر اهل بیت(ع) در میان سنت‌های مختلف کوفی نقل می‌شده است. این نقل‌ها گاهی با نقل‌های اهل سنت از فقه حضرت امیر(ع) و همچنین آنچه در سنت‌های امامی از حضرت و یا از امامان باقر و صادق علیهماالسلام به نقل از حضرت امیر(ع) می‌شناسیم متفاوت است. گردآوری آنچه در منابع فقهی زیدی از حضرت امیر(ع) در مسائل مختلف فقهی نقل شده برای مقایسه با سنت‌های دیگر نقل فقه حضرت می‌تواند مفید باشد و پرتویی بر تاریخ فقه شیعی بیافکند.
