شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: سید صمصام الدین قوامی، از سال‌ها پیش که در درس خارج آیت‌الله فاضل لنکرانی شرکت می‌کرد، حذف مباحث بی‌ثمر از دانش اصول را پیگیری می‌نمود. رئیس مرکز تخصّصی مدیریت، امروز نیز که خود بر کرسی تدریس خارج نشسته است، آرزوی پالایش اصول فقه و حذف مباحث بی‌ثمر را دارد. به باور مدرس خارج فقه مدیریّت اسلامی، حذف مباحث بی‌ثمر از دانش اصول، مطالبه قدیمی مراجع و اساتید حوزه بوده است.
- آیا اساساً وجود مباحث بی‌ثمره در دانش علم اصول را می‌پذیرید و در صورت پذیرش، دلیل ورود این مسائل را به علم اصول چه می‌دانید؟
قوامی: مرحوم آیت‌الله فاضل لنکرانی چندین مرتبه، متذکر شده‌اند که علم اصول متورم شده است. اصطلاح تورم، کلید راهگشایی است که مراجع و بزرگان آن را پذیرفته‌اند که علم اصول‌فقه بیش از حد تورم کرده است.
علت این است که دانشمندان این عرصه سعی داشتند نظر نوینی را ارائه دهند و در یک مسئله ادله تراشی و به نقد و نظر می‌پرداختند و برای یک مسئله اصولی، ده نظریه، ده دلیل و ده نقد پدیدار می‌شد که در فقه به هیچ وجه کار ساز نبوده و نیست چون با وحود ادله متناقض یا به همان مشهورات فتوا می‌دادند یا احتیاط می‌کردند.
معتقدم اگر علم اصول ابزار فقه است و باید به عنوان مقدمه به آن نگاه شود، چه لزومی دارد پا به پای فقه تدریس شود. اگر صرف و نحو و منطق و بلاغت به عنوان مقدمه تدریس می‌شود اصول نیز به همین مقدار کافیست. سابقا معالم می‌خواندند و سپس وارد فقه می‌شدند و بعدها کتاب رسائل شیخ انصاری آمد بعد وارد فقه می‌شدند چه نیازی است که همه این کتاب‌ها خوانده شود و بعد درس خارج همین بحث‌ها را تحلیل کنند. ابزار در حوزه علمیه تبدیل به هدف شده است.
وقتی در فقه، مباحث کاربرد ی اصول، بررسی شود این انگیزه ایجاد می‌گردد که از حجم مباحث غیر ضروری اصول کاسته و به فقه بپردازیم. این مشکل را باید بزرگان چاره اندیشی کنند و به جای اینکه وقت زیادی صرف مباحث ابزاری علم اصول فقه نمایند به هدف که فقه است بپردازند.
اگر اصول ابزار باشد هم‌سنگ صرف و نحو می‌شود. همان‌طور که در درس خارج دوباره به خارج صرف و نحو نمی‌پردازند نباید به اصول نیز بپردازد یا لااقل مثل مرحوم بروجردی لابلای فقه خود مباحث اصولی را نیز مطرح می‌کردند. کمترین فایده این امر کوتاه شدن سن اجتهاد است و طلاب زودتر به نتیجه می‌رسند.
- آیا صرف توجیه اینکه بحثی دارای ثمره علمی است سبب ثمره‌دار شدن بحثی می‌شود؟
قوامی: خیر به هیچ وجه این توجیهی برای اتلاف و تضییع عمر نیست.
- به نظر حضرت‌عالی چه مباحثی جایش در علم اصول خالی است؟
قوامی: در اصول فقه همه مباحث را لازم می‌دانیم. فرض کنید طبق ساختار موضوعی شهید صدر جلو برویم، در بعضی مباحث به فراخور بحث، باید زود از آن گذشت و بعضی مباحث را به اندازه کاربردی بودنش عمیق‌تر بحث کرد.
مباحث دلیل عقل باید در علم اصول پر رنگ‌تر بحث شود. در باب فقه فراوان به این دلیل نیازمندیم چرا که در این زمینه دلیل نقلی نداریم، مباحث عرف و کاربردهای آن و تعارضات آن باید بحث شود.
- پیشنهاد حضرت‌عالی برای توسعه و تحول علم اصول چیست؟
قوامی: بنده اعتقاد دارم که اگر قرار باشد یک چنین اصلاحی صورت گیرد باید کار از ناحیه کسانی که در این زمینه، استخوان خُرد کرده‌اند شروع شده و مرکزی تخصصی، عهد‌ه‌دار این امر گردد.
